Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
58
O’ZBEKISTONNING YONG’OQZORLARI VA ULARNING
TABIATDAGI AHAMIYATI
Andijon davlat Pedagogika instituti
Aniq va tabiiy fanlar fakulteti
Biologiya yo’nalishi 2-bosqich talabasi
Ahmadjonova Munisaxon Maqsadjon qizi
Annotatsiya: ushbu tezisda O’zbekistondagi yong’qzorlar va ularning
tabiatdagi ahamiyati haqida ma’lumotlar berilgan
Kalit so’zlar: Yong'oq mevasi, yong'oq yog'I, eroziya.
Ореховые рощи Узбекистана и их значение в природе
Аннотация: В данной диссертации представлена информация об
ореховых рощах Узбекистана и их значении в природе.
Ключевые слова: плоды грецкого ореха, масло грецкого ореха, эрозия.
Walnut groves of Uzbekistan and their importance in nature
Abstract: This thesis provides information about walnut groves in
Uzbekistan and their importance in nature.
Keywords: Walnut fruit, walnut oil, erosion.
O'zbekistonning yong'oqzorlarining tabiatdagi o'rni va ahamiyati juda katta.
Bu hududlar nafaqat mamlakatning ekologik muvozanatini saqlashda, balki
iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishda ham muhim rol o'ynaydi. Yong'oqzorlari
O'zbekistonning turli mintaqalarida, ayniqsa, tog'li va tog' etaklarida keng tarqalgan
bo'lib, ular o'ziga xos landshaft va ekosistema yaratadi.
Yong'oqzorlari tabiiy ekosistemaning muhim tarkibiy qismlaridan biridir.
Ular ko'plab o'simlik va hayvonot turlari uchun yashash muhitini ta'minlaydi.
Masalan, yong'oq daraxtlari ularning soyasida o'sadigan o'simliklar va hayvonlar
uchun sharoit yaratadi. Ular o'zining barglari va mevalari bilan boshqa o'simliklar
va hayvonlar uchun oziq-ovqat manbai bo'lib xizmat qiladi. Yong'oq daraxtlari
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
59
joylashgan hududlarda turli xil qushlar, hasharotlar, va kichik sut emizuvchilar
yashaydi. Bu esa ekologik tarmoqni mustahkamlaydi va biotexnologik xilma-
xillikni saqlashga yordam beradi.
Yong'oqzorlar yerning eroziyasini oldini olishda ham muhim rol o'ynaydi.
Yong'oq daraxtlarining ildiz tizimi yerni mustahkamlaydi va uni yuvilishdan
saqlaydi. Bu, ayniqsa, tog'li hududlarda va haroratning o'zgarishi bilan bog'liq
ravishda, o'zgaruvchan tabiiy sharoitlarda juda muhimdir. Yong'oqzorlar yer
yuzasining barqarorligini ta'minlashda va tabiatning tabiiy holatini saqlashda
yordam beradi.
O'zbekistonda yong'oqzorlar nafaqat ekologik ahamiyatga ega, balki
iqtisodiy jihatdan ham juda foydalidir. Yong'oq mevasi – juda qimmatbaho va
foydali mahsulot bo'lib, uning yong'oq yog'i, mevalari va qobig'i ko'plab sohalarda
foydalaniladi. Yong'oqni qayta ishlash sanoati O'zbekiston iqtisodiyotining muhim
tarmoqlaridan biridir. Yong'oqdan olinadigan yog'lar, shirinliklar va boshqa
mahsulotlar nafaqat ichki bozorda, balki eksport bozorlarida ham yuqori talabga ega.
Yong'oqzorlari nafaqat oziq-ovqat manbai, balki aholi uchun ish o'rinlari
yaratishda ham ahamiyatlidir. Yong'oqning yetishtirilishi, yig'ilishi va qayta
ishlanishi jarayonlari qishloq aholisi uchun daromad manbai bo'lib xizmat qiladi.
Bu, ayniqsa, qishloq hududlarida aholining farovonligini oshiradi va ijtimoiy
rivojlanishga hissa qo'shadi.
Yong'oqzorlari shuningdek, havoning tozaligini saqlashda ham muhim rol
o'ynaydi. Yong'oq daraxtlari atmosferaga kislorod chiqarib, karbon dioksidni yutib,
havoning sifati va iqlimning barqarorligini saqlashga yordam beradi. Bu o'z
navbatida, global iqlim o'zgarishi bilan kurashishda va havo ifloslanishini
kamaytirishda katta ahamiyatga ega.
Yong'oqzorlari, shuningdek, bioxilma-xillikni saqlashda va tabiatning turli
tizimlarida tabiiy balansni yaratishda muhim rol o'ynaydi. Tabiiy ravishda hosil
bo'lgan yong'oqzorlar, boshqa o'simliklar bilan birgalikda, o'zaro uyg'unlikda
ishlaydi. Bunda yong'oq daraxtlari va boshqa o'simliklar bir-birini qo'llab-
quvvatlaydi va muvozanatni saqlaydi. Bu esa ekologik tizimning barqarorligi va
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
60
uzluksizligini ta'minlaydi.
O'zbekistonning yong'oqzorlari nafaqat iqtisodiy, balki ekologik jihatdan
ham juda muhim ahamiyatga ega. Ular tabiiy resurslarni tejash, biotexnologik xilma-
xillikni saqlash, havoni tozalash va erni eroziyadan saqlashda katta rol o'ynaydi.
Shuningdek, yong'oqzorlar qishloq aholisi uchun ish o'rinlari yaratib, iqtisodiy
farovonlikni oshiradi. Shuning uchun, yong'oqzorlari atrof-muhitni saqlash va
ijtimoiy rivojlanish uchun katta ahamiyatga ega resurs hisoblanadi.
O'zbekistonning yong'oqzorlarining tabiatdagi ahamiyati mavzusi bo'yicha
adabiyotlarni keltirishda umumiy ekologiya, qishloq xo'jaligi, va tabiiy resurslar
bilan bog'liq tadqiqotlarga murojaat qilish mumkin. Quyida keltirilgan adabiyotlar
va manbalar, ushbu mavzuni chuqurroq o'rganish uchun foydali bo'lishi mumkin:
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.
O'zbekiston Respublikasi Ekologiya va Atrof-muhitni muhofaza qilish
vazirligi (2020). "O'zbekistonning tabiiy resurslari va ekologik muvozanat." – Bu
kitobda O'zbekistondagi yong'oqzorlar va boshqa tabiiy hududlarning ekologik
ahamiyati haqida batafsil ma'lumot berilgan.
2.
Gulomov, T. (2015). "O'zbekistonning qishloq xo'jaligi va ekologik
muammolari." Tashkent: O'zbekiston Milliy Universiteti. – Ushbu asarda qishloq
xo'jaligi o'simliklari, xususan, yong'oqzorlar haqida so'z boradi, ularning yer
uchastkalarida o'ziga xos ahamiyati yoritilgan.
3.
Juraev, B. (2018). "Yong'oqzorlar va ularning iqtisodiy ahamiyati." – Bu
maqolada O'zbekistonning yong'oqzorlaridan qanday iqtisodiy foyda olish
mumkinligi, ularning eksport salohiyati va oziq-ovqat sanoatidagi roli tahlil qilinadi.
4.
Muzafarov, A. (2016). "Yong'oq o'simliklari va ularning agroekologik
jihatlari." O'zbekiston qishloq xo'jaligi ilmiy-tekshirish instituti. – Bu asar,
yong'oqzorlari o'stirishning agroekologik tomonlarini o'rganadi va ular atrof-
muhitga qanday ta'sir ko'rsatishi haqida ma'lumot beradi.
5.
Tashkent Agricultural University (2017). "O'zbekistondagi agroekosistemalar
va ularning barqarorligini saqlash." Tashkent: O'zbekiston Qishloq Xo'jaligi
universiteti. – Ushbu tadqiqotda O'zbekistonning agroekosistemalari, shu jumladan
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
61
yong'oqzorlarning ekologik ahamiyati va barqaror rivojlanishdagi o'rni muhokama
qilinadi.
6.
Shuxratov, R. (2019). "Tabiiy resurslar va ularning O'zbekistondagi
ahamiyati." – Bu ilmiy maqola tabiiy resurslar, shu jumladan, yong'oqzorlar va
ularning ekologik va iqtisodiy ahamiyatini tahlil qiladi.
7.
World Agroforestry Centre (ICRAF) (2020). "Agroforestry in Central Asia."
– Markaziy Osiyo mamlakatlarida, jumladan O'zbekistonda agrolesovodlik va
yong'oqzorlar o'simliklarining ekosistemalariga bo'lgan ta'siri haqida umumiy
ma'lumot berilgan.
