Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
88
KICHIK MAKTAB YOSHIDAGI INKLYUZIV BOLALARNI
O‘QUV MOTIVLARINI SHAKLLANTIRISHNING PSIXOLOGIK
XUSUSIYATLARI
Abdulxamidov Izzatullo Shuhratillo o’g’li
Andijon Davlat Pedagogika Instituti,
Pedagogika yo`nalishi 1-bosqich magistranti
izzatulloabdulxamidov@gmail.com
+998912917779
Annotatsiya: ushbu maqolada kichik maktab yoshidagi inklyuziv bolalarni
o‘quv motivlarini shakllantirishning psixologik xususiyatlari o‘rganiladi. Inklyuziv
ta’limning asosiy maqsadi – barcha bolalarga teng imkoniyatlar yaratishdir. Kichik
maktab yoshidagi inklyuziv bolalar uchun o‘quv motivlarini shakllantirishda
psixologik yondashuvlar juda muhim. Tezisda o‘quvchilarning individual
ehtiyojlarini inobatga olgan holda motivatsiyaning oshirilishi uchun pedagogik
metodlar va psixologik qo‘llab-quvvatlash vositalari ko‘rib chiqiladi. O‘zbek
olimlarining fikrlariga asoslanib, inklyuziv ta’limdagi o‘quvchilarning psixologik
motivatsiyasini oshirishning muhimligi ta’kidlanadi. Tadqiqotda amaliy tahlillar,
so‘rovlar va pedagogik kuzatuvlar metodlari qo‘llaniladi.
Kalit so`zlar: Inklyuziv ta’lim, bolalar psixologiyasi, o‘quv motivlari,
motivatsiya shakllantirish, kichik maktab yoshlari, pedagogik metodlar, individual
ehtiyojlar, o‘quv jarayoni, psixologik qo‘llab-quvvatlash, ta’limda motivatsiya.
Abstract: This thesis explores the psychological characteristics of shaping
the learning motivation of primary school-aged children in inclusive education. The
main goal of inclusive education is to create equal opportunities for all children.
Shaping the learning motivation of primary school-aged children in inclusive
education requires a psychological approach. The thesis examines pedagogical
methods and psychological support to enhance motivation, taking into account the
individual needs of students. Based on the opinions of Uzbek scholars, the
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
89
importance of increasing the psychological motivation of students in inclusive
education is emphasized. The research uses methods of practical analysis, surveys,
and pedagogical observations.
Key words: Inclusive education, child psychology, learning motivation,
motivation shaping, primary school-aged children, pedagogical methods, individual
needs, learning process, psychological support, motivation in education.
Аннотация: В данной диссертации исследуются психологические
особенности формирования учебной мотивации у детей младшего школьного
возраста в условиях инклюзивного образования. Основная цель инклюзивного
образования – создание равных возможностей для всех детей. Формирование
учебной мотивации у детей младшего школьного возраста в условиях
инклюзивного образования требует особого подхода в психологии. В
диссертации рассматриваются педагогические методы и психологическая
поддержка для повышения мотивации, с учетом индивидуальных
потребностей учащихся. Основанные на мнениях узбекских ученых,
подчеркивается важность повышения психологической мотивации у
учащихся инклюзивного образования. В исследовании используются методы
практического анализа, опросов и педагогических наблюдений.
Ключевые слова: Инклюзивное образование, психология детей, учебная
мотивация, формирование мотивации, дети младшего школьного возраста,
педагогические методы, индивидуальные потребности, учебный процесс,
психологическая поддержка, мотивация в образовании.
Zamonaviy ta’lim tizimida inklyuziv ta’limning roli tobora ortib bormoqda.
Inklyuziv ta’limda asosiy maqsad – barcha bolalarga, shu jumladan nogiron bolalar
va ixtiyoriy guruhlar vakillariga teng imkoniyatlar yaratishdir. Kichik maktab
yoshidagi inklyuziv bolalarni o‘quv motivlarini shakllantirishda psixologik
yondashuvlar alohida ahamiyatga ega. Inklyuziv ta’limdagi bolalar o‘quv
motivlarini shakllantirishda, ularning individual ehtiyojlari va psixologik
xususiyatlari inobatga olinishi kerak. Bu jarayon o‘quvchilarning bilim olishga
bo‘lgan qiziqishini oshirish va ta’limning samarali bo‘lishini ta’minlashga yordam
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
90
beradi
.
O‘zbek olimlarining inklyuziv ta’lim va bolalar psixologiyasi bo‘yicha olib
borgan izlanishlari, ushbu mavzuga alohida ahamiyat beradi. O‘zbekiston Milliy
universiteti professori Sh. Ismoilovning fikriga ko‘ra, inklyuziv ta’limda
o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini hisobga olish va ularga mos ta’lim berish
zarur. U o‘quv motivlarini shakllantirishda bolalarning ijtimoiy va psixologik
holatiga e’tibor qaratish zarurligini ta’kidlaydi (Ismoilov, 2021).[1] Shuningdek,
professor M. Jorayev inklyuziv ta’limda o‘quvchilarning o‘quv motivlarini
shakllantirishda pedagogik metodlar va individual yondashuvlarning muhimligini
ta’kidlaydi. U "bolalarning o‘quv motivlari ularning shaxsiy qiziqishlariga va
ta’limdagi muvaffaqiyatlariga asoslanishi kerak" deb yozadi (Jorayev, 2020).[2. 42-
45] Ularning fikriga ko‘ra, motivatsiya shakllantirishda interaktiv darslar va kreativ
metodlardan foydalanish ta’lim samaradorligini oshiradi. A. Karimov inklyuziv
ta’limda o‘quvchilarni o‘qishga qiziqtirish va motivatsiyasini oshirishda psixologik
qo‘llab-quvvatlashning o‘rni haqida so‘z yuritadi. Uning nazariyasiga ko‘ra,
o‘quvchilarning psixologik holatini doimiy ravishda kuzatish, ular bilan individual
suhbatlar o‘tkazish va maxsus yondashuvlar qo‘llash motivatsiyaning kuchayishiga
yordam beradi. [3.5(2), 45-49]. D. Ahmadov inklyuziv ta’limda o‘quvchilarning
motivatsiyasini shakllantirishda differensial yondashuvning ahamiyatini ta’kidlaydi.
Unga ko‘ra, har bir bolaning individual xususiyatlari, ehtiyojlari va qobiliyatlari
inobatga olinishi kerak. Bu usul orqali o‘quvchilarning shaxsiy motivlarini
shakllantirish va ularga mos dars metodlarini tanlash mumkin.[4. 11(3), 63-67]. T.
Mirzaev psixologik qo‘llab-quvvatlash va motivatsiyaning inklyuziv ta’limdagi
o‘quvchilarga ta’sirini o‘rganadi. Uning fikricha, o‘quvchilarning ijtimoiy va
psixologik holatini yaxshilash, ularga psixologik yordam berish, o‘quvchilarning
ta’limdagi muvaffaqiyatini oshiradi [5. 7(1), 12-16].
Inklyuziv ta’limda o‘quvchilarning motivatsiyasini shakllantirishning
psixologik yondashuvlari, ularning individual ehtiyojlari va qobiliyatlarini inobatga
olish zarurligini ko‘rsatadi. Pedagogik metodlarni qo‘llashda har bir bolaning
psixologik xususiyatlarini, tajribasini va o‘qishdagi muvaffaqiyatlarini hisobga olish
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
91
muhimdir. Shu sababli, inklyuziv ta’limda motivatsiya shakllantirishning birinchi
bosqichi o‘quvchilarning ehtiyojlarini o‘rganish va ular uchun mos metodlarni
tanlashdan iborat bo‘ladi. Bolalar o‘quv motivlarini shakllantirish uchun samarali
metodlardan biri – differensial yondashuv. Bu usul orqali o‘quvchilarni ularning
individual ehtiyojlari va o‘ziga xos xususiyatlari asosida ta’lim olishga undash
mumkin. Kreativ va interaktiv metodlar, o‘quvchilarning qiziqishini oshirishga,
ularni darslarda faol ishtirok etishga rag’batlantiradi.
Inklyuziv bolalar uchun o‘quv motivlarini shakllantirishda konkret
pedagogik metodlarni qo‘llash zarur. Masalan, interaktiv darslarda o‘quvchilarga
guruhda ishlash, muammolarni hal qilish, va ijodiy ishlar qilish imkoniyatlari
yaratish motivatsiyani oshiradi. Darslarni ko‘rgazmali materiallar bilan to‘ldirish,
vizual yordamlar (rasmlar, videolar)dan foydalanish bolalarning qiziqishini va
o‘qishdagi ishtirokini oshiradi. Shuningdek, o‘quvchilarning muvaffaqiyatlarini
doimiy ravishda qayd qilish va ularni rag’batlantirish, ijobiy natijalarga erishish
uchun motivatsion omil bo‘lib xizmat qiladi.
Kichik
maktab
yoshidagi
inklyuziv
bolalar
o‘quv motivlarini
shakllantirishda psixologik yondashuvlarni qo‘llash zarur. O‘quvchilarning
individual ehtiyojlarini hisobga olish, ularning motivatsiyasini oshirishga yordam
beradi. Interaktiv metodlar va kreativ yondashuvlar orqali o‘quvchilarni qiziqtirish,
o‘qish jarayonini samarali va mazmunli qilish mumkin. Shuningdek, pedagogik
metodlar va psixologik qo‘llab-quvvatlashning uyg’un ishlashi o‘quvchilarning
motivatsiyasini kuchaytiradi.
Kichik maktab yoshidagi inklyuziv bolalarni o‘quv motivlarini
shakllantirishda psixologik yondashuvlarning roli katta. Inklyuziv ta’limda har bir
bolaning individual ehtiyojlarini hisobga olish, ularning o‘quv motivlarini
shakllantirishga yordam beradi. Pedagogik metodlar va psixologik qo‘llab-
quvvatlash orqali bolalarning ta’limdagi muvaffaqiyatini oshirish, ularni jamiyatda
faol ishtirok etishga undash mumkin. Shu bilan birga, inklyuziv ta’lim tizimida
motivatsiyaning oshirilishi nafaqat bolalarning o‘quv jarayonida muvaffaqiyatli
bo‘lishini ta’minlaydi, balki ularning umumiy shaxsiy rivojlanishiga ham hissa
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
92
qo‘shadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Ismoilov, Sh. Inklyuziv ta’lim va bolalar psixologiyasi. O‘zbekiston Milliy
universiteti, Toshkent 2021.
2. Jorayev, M. Pedagogik metodlar va motivatsiya shakllantirish. Toshkent:
O‘qituvchi nashriyoti 2020.
3. Karimov, A. O‘quvchilarning motivatsiyasi va o‘quv jarayonida motivatsiya
usullari. Pedagogika va psixologiya jurnali 2019. 5(2), 45-49.
4. Ahmadov, D. Inklyuziv ta’limda individual yondashuvlar. Yoshlar va ta’lim
2022. 11(3), 63-67.
5. Mirzaev, T. Ta’lim jarayonida psixologik qo‘llab-quvvatlash. Psixologiya va
ta’lim 2023. 7(1), 12-16.
