Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
164
AYOLLAR UCHUN MOSLASHTIRILGAN JISMONIY MASHG‘ULOT
DASTURLARINING AHAMIYATI
NAVOIY DAVLAT UNIVERSITETI
“JISMONIY MADANIYAT (XOTIN-QIZLAR) YO’NALISHI” 2 -KURS
TALABASI RAXMATOVA ZUHRA AMINJON QIZI
Annotatsiya: Mazkur maqolada ayollar uchun moslashtirilgan jismoniy
mashg‘ulot dasturlarining ilmiy, sog‘liqni saqlash va psixologik ahamiyati tahlil
qilinadi. Ayollar organizmining fiziologik xususiyatlari asosida tuzilgan individual
mashg‘ulotlar dasturlari salomatlik, ruhiy barqarorlik va ijtimoiy faollikni
ta’minlashda qanday rol o‘ynashi yoritiladi. Shu bilan birga, O‘zbekistonda mavjud
shart-sharoitlar va rivojlanish istiqbollari haqida ham ma’lumot beriladi.
Kalit so‘zlar: ayollar salomatligi, jismoniy tarbiya, moslashtirilgan
mashg‘ulot, fitnes, psixologik holat, gender, sog‘lom turmush tarsi
Bugungi kunda jismoniy faollik har bir insonning sog‘lom hayot tarzini
shakllantirishda muhim omil hisoblanadi. Ayniqsa, ayollar salomatligini
mustahkamlashda moslashtirilgan jismoniy mashg‘ulot dasturlarining roli
beqiyosdir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o‘z
chiqishlarida ayollar salomatligi va ularning sportdagi ishtirokini qo‘llab-quvvatlash
zarurligini alohida ta’kidlab kelmoqda. Davlat rahbari ayollar sportini
rivojlantirishni sog‘lom avlodni tarbiyalash, jamiyatda gender tenglikni ta’minlash
va ayollar faolligini oshirishning eng muhim vositalaridan biri sifatida e’tirof etgan.
2021–2025-yillarga mo‘ljallangan “Xotin-qizlar sportini rivojlantirish strategiyasi”
bu boradagi tizimli yondashuvning muhim hujjatlaridan biridir.
Prezident tomonidan ilgari surilgan "Ayollarni qo‘llab-quvvatlash –
jamiyat taraqqiyotining asosi" tamoyili asosida mamlakat bo‘ylab ayollar uchun
maxsus sport markazlari, sog‘lomlashtirish klublari tashkil etilmoqda. Bu esa
ayollarning sog‘lig‘ini saqlash bilan birga, ularning ijtimoiy hayotdagi ishtirokini
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
165
kuchaytirishga xizmat qilmoqda. Shunday ekan, ayollar organizmining fiziologik
xususiyatlariga mos tarzda ishlab chiqilgan mashg‘ulot dasturlarining ilmiy
asoslanganligi va amaliy ahamiyatini tahlil qilish ushbu maqolaning dolzarbligini
belgilaydi.
Ayollar organizmining o‘ziga xos xususiyatlari: Ayollar tanasi
erkaklarnikidan sezilarli darajada farqlanadi. Ayollarda mushak massasining
nisbatan kam, yog‘ to‘qimalarining esa ko‘proq bo‘lishi, suyak zichligining pastligi,
yurak hajmi va o‘pkalarning kichikroq bo‘lishi kabi fiziologik farqlar mavjud.
Shuningdek, hayz davri, homiladorlik, emizish va menopauza kabi davrlar ayol
organizmining holatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli, jismoniy
mashg‘ulotlar umumiy emas, balki ushbu biologik xususiyatlarni inobatga olgan
holda tuzilishi zarur. Aks holda, noto‘g‘ri tanlangan yuklamalar ayol organizmiga
zarar yetkazishi mumkin
1
.
Mashg‘ulotlarning individual xususiyatlari: Jismoniy mashqlar dasturlarini
tuzishda ayolning yoshi, salomatligi, jismoniy holati, hatto shaxsiy ehtiyojlari
inobatga olinishi kerak. Yosh qizlar uchun mashg‘ulotlar faollikni oshirish, holatni
yaxshilashga qaratilgan bo‘lsa, yoshi kattaroq ayollar uchun mashqlar yurak-qon
tomir tizimini qo‘llab-quvvatlash va osteoporozning oldini olishga qaratiladi.
Homilador ayollar uchun esa mashqlar xavfsiz va past intensivlikda bo‘lishi kerak,
masalan, yurish, suzish yoki yoga mashqlari. Bu nafaqat jismoniy tayyorgarlikni,
balki homila rivojini ham qo‘llab-quvvatlaydi
2
.
Salomatlik va profilaktika nuqtai nazaridan ahamiyati: Moslashtirilgan
jismoniy mashqlar yurak-qon tomir kasalliklari, qandli diabet, ortiqcha vazn,
gormonal buzilishlar va osteoporozni oldini olishda samarali vositadir. Bu mashqlar
ayollarda metabolizmni faollashtiradi, immun tizimni mustahkamlaydi va gormonal
muvozanatni tiklaydi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, doimiy ravishda
moslashtirilgan mashg‘ulotlar bilan shug‘ullanuvchi ayollar orasida yurak
1
Tursunova, M. (2022). Ayollar salomatligida fiziologik o‘zgarishlarning jismoniy yuklamaga ta’siri. Tibbiyot va
sport, №3.
2
Saidova, N. (2021). Homiladorlik davrida jismoniy faollikning afzalliklari. Ayollar salomatligi jurnali, №2.
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
166
kasalliklari xavfi 30% gacha kamayadi
3
.
O‘ziga ishonch va psixologik holatga ta’siri: Jismoniy mashg‘ulotlar
nafaqat tanani, balki ruhiyatni ham sog‘lomlashtiradi. Ayollar uchun moslashtirilgan
mashg‘ulotlar o‘ziga bo‘lgan ishonchni oshiradi, stressni kamaytiradi, kayfiyatni
ko‘taradi va depressiya belgilarini yengillashtiradi. Ayniqsa, guruhli
mashg‘ulotlarda ishtirok etish ijtimoiy moslashuvni kuchaytiradi va ijobiy
munosabatlar shakllantiradi. Mashqlar orqali tananing o‘zgarishini ko‘rish ayollarga
ruhiy barqarorlik baxsh etadi
4
.
Ayollar sportida murabbiylik va metodik yondashuv: Mashg‘ulot
dasturlarini tuzishda sport mutaxassislari va fizioterapevtlarning roli katta. Ular ayol
organizmining xususiyatlarini hisobga olib, to‘g‘ri yuklama, dam olish va tiklanish
davrlarini aniqlashadi. Har bir mashqning bajarilish texnikasi, davomiyligi va
intensivligi ayolning jismoniy imkoniyatlariga muvofiq bo‘lishi lozim. Bunday
yondashuv mashg‘ulotlar samaradorligini oshirib, jarohatlanish xavfini
kamaytiradi
5
.
O‘zbekistonda ayollar uchun imkoniyatlar: O‘zbekistonda so‘nggi yillarda
ayollar sportini rivojlantirish bo‘yicha ijobiy o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda.
Respublika bo‘ylab ayollar sport maktablari, fitnes markazlari va sog‘lom turmush
tarziga qaratilgan tashabbuslar faoliyat yuritmoqda. Ta’lim muassasalarida
“Jismoniy madaniyat (xotin-qizlar)” yo‘nalishlari ochilgan bo‘lib, bu yo‘nalish
orqali sport sohasi uchun yuqori malakali ayol kadrlar tayyorlanmoqda. Bu esa
nafaqat salomatlik, balki gender tengligi yo‘lida ham muhim qadamlardan biridir
6
.
Xulosa qilib aytganda, ayollar uchun moslashtirilgan jismoniy mashg‘ulot
dasturlari nafaqat sog‘liqni mustahkamlash, balki ayolning o‘ziga ishonchini
oshirish, psixologik holatini yaxshilash va ijtimoiy faolligini ta’minlashda muhim
rol o‘ynaydi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev rahbarligida amalga oshirilayotgan
3
World Health Organization (2020). Physical activity and women's health: Global recommendations. Geneva: WHO
Press.
4
Karimov, A. (2023). Psixologik salomatlik va jismoniy faollik o‘rtasidagi bog‘liqlik. Yoshlar va sport, №1.
5
Nuriddinova, D. (2020). Ayollar sportida murabbiylik metodikasi. Sport nazariyasi va amaliyoti, №4.
6
O‘zbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi. (2023). Xotin-qizlar sportini rivojlantirish strategiyasi
2021–2025.
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
167
siyosat tufayli ayollar sportiga bo‘lgan e’tibor yangi bosqichga ko‘tarildi. "Xotin-
qizlar salomatligi – millat salomatligi" tamoyili asosida ishlab chiqilgan davlat
dasturlari, ayollar uchun yaratilayotgan zamonaviy sport infratuzilmalari va
murabbiylar malakasini oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar — bularning barchasi
ayollar jismoniy faolligini oshirishga xizmat qilmoqda.
Ayollar sportini rivojlantirish — bu nafaqat sport yutug‘i, balki sog‘lom
oilalar, baxtli farzandlar, kuchli jamiyat poydevoridir. Shu sababli, har bir jismoniy
tarbiya mutaxassisi, murabbiy va tibbiyot xodimi ayollar bilan ishlashda ilmiy
asoslangan, individual yondashuvni tanlashi lozim. Moslashtirilgan mashg‘ulot
dasturlarini keng joriy qilish orqali biz sog‘lom va faol jamiyatni shakllantirish
yo‘lida muhim qadam tashlaymiz.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1. Tursunova M. (2022). Ayollar salomatligida fiziologik o‘zgarishlarning jismoniy
yuklamaga ta’siri. Tibbiyot va sport, №3.
2. Saidova N. (2021). Homiladorlik davrida jismoniy faollikning afzalliklari.
Ayollar salomatligi jurnali, №2.
3. World Health Organization. (2020). Physical activity and women's health: Global
recommendations. Geneva: WHO Press.
4. Karimov A. (2023). Psixologik salomatlik va jismoniy faollik o‘rtasidagi
bog‘liqlik. Yoshlar va sport, №1.
5. Nuriddinova D. (2020). Ayollar sportida murabbiylik metodikasi. Sport nazariyasi
va amaliyoti, №4.
6. O‘zbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport vazirligi. (2023). Xotin-qizlar
sportini rivojlantirish strategiyasi 2021–2025.
