Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
176
ISHLAB CHIQARISH JARAYONLARINI
AVTOMATLASHTIRISHDA BOSHQARILADIGAN TIZIMLAR
Iskandarova Ziyoda Abdumajidovna
Jizzax Politexnika instituti “Komyuter va dasturiy injiniring ”
kafedrasi oqituvchisi
Mo’minov Diyorbek Kamol o’g’li Jizzax politexnika instituti ,
452-21 gurux talabasi
Annotasiya: Maqolada texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishning
dolzarb masalalari ko‘rib chiqiladi, avtomatlashtirilgan jarayonni loyihalashda
rioya
qilish
tamoyillari
tavsiflanadi,
ishlab
chiqarish
jarayonini
avtomatlashtirishning afzalliklari va kamchiliklari ko‘rib chiqiladi.
Kalit so‘zlar: avtomatlashtirish, ishlab chiqarish, texnologik jarayonlar,
samaradorlik, innovatsion texnologiyalar.
Bugungi kunda texnologiyalar bir joyda to‘xtab qolmasa va yetakchi ishlab
chiquvchilar dunyoni yangi kashfiyotlar bilan lol qoldirayotganda, o‘zgarishlardan
xabardor bo‘lish juda muhim hisoblanadi.
Avtomatlashtirish insonni ishlab chiqarish yoki axborot jarayonlarida
ishtirok etishdan butunlay ozod qiladigan o‘z-o‘zini tartibga soluvchi texnik
vositalar, usullar va boshqaruv tizimlaridan foydalanishda o‘z ifodasini topadigan
ilmiy-texnika taraqqiyotining yo‘nalishi sifatida tan olinadi..
Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish - mashinalashtirilgan ishlab chiqarishni
nazorat qilish va boshqarish ishlarini avtomatik qurilmalar zimmasiga yuklash;
ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashtirishning yuqori bosqichi. Fan va texnika
taraqqiyotinnng asosiy yoʻnalishlaridan biri. Mehnat unumdorligi, maqsulot sifati,
mehnat madaniyati va boshqa omillar ishlab chiqarish koʻrsatkichlarini yuqori
darajaga koʻtarish imkonini beradi. Ishlab chiqarishning qisman (lokal), yalpi
(kompleks) va toʻla avtomatlashtirish bosqichlari mavjud
.
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
177
Tez rivojlanayotgan texnologik korxonalar kontekstida quyidagilarga imkon
beradigan yangi echimlar zarur:
ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hajmini oshirish;
ko'p mehnat talab qiladigan texnik ishlarni qisqa vaqt ichida bajarish;
xom ashyo va chiqindilar xarajatlarini kamaytirish;
inson qo'li yeta olmaydigan ishlarni bajarish.
Avtomatlashtirish tizimlarini joriy etishning asosiy roli samaradorlik,
harakatchanlik darajasini oshirish va xodimlarning mehnatini osonlashtirishdan
iborat. Ushbu o'zgarishlar tufayli bozorda raqobatbardoshlik darajasi oshadi va
resurs bazasidan kuchli foydalanish mavjud.
Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish bir necha usul bilan amalga oshirilishi
mumkin:
Qisman
. Avtomatlashtirishga faqat odamlar erishib bo‘lmaydigan yoki
qiyin bo‘lgan bir qator harakatlarni bajaradigan ba’zi uskunalar kiradi.
Kompleks
. Muayyan muammoni hal qilish uchun bir qator harakatlarni
amalga oshiradigan alohida ustaxona yoki blokning ishlab chiqarish zanjirini
qamrab oladi.
To‘liq
. Nazorat va boshqaruvni ishlab chiqarishning barcha bosqichlarini
qamrab oluvchi maxsus jihozlarga o‘tkazish amalga oshirilmoqda. Bu barqaror va
amaliy rejim sharoitida, shuningdek, mehnat sharoitlari ishchi uchun o‘ta xavfli yoki
og’ir bo‘lgan hollarda sodir bo‘ladi.
Ishlab chiqarishni avtomatlashtirishning asosiy elementlari innovatsion
ishlab chiqarish tizimlariga quyidagilar kiradi:
1. To
‘
g
‘
ridan-to
‘
g
‘
ri sanoat jarayonining markaziga o
‘
rnatilgan
robotlar
. Ularning tez tarqalishi mikroelektronikaning rivojlanishi bilan bog’liq.
2. Sifatni nazorat qilish tizimlari.
Ular kompyuterlar asosida ishlaydi.
Mahsulotlarning sifat darajasini baholash uchun mas’ul bo‘lgan texnik ilovalar.
3. Avtomatlashtirilgan dizayn tizimlari
. Ular yangi mahsulotlarni ishlab
chiqish va texnik-iqtisodiy hujjatlarni tayyorlashda qollaniladi.
4. Robotik texnologik komplekslar (RTC).
Ular dasturiy ta’minot va
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
178
innovatsion qurilmalar o‘rtasidagi aloqa uchun ishlatiladi.
5. Omborlar uchun avtomatlashtirilgan tizimlar
. Ular sizga
inventarizatsiyani, tovarlarni qabul qilish va jo‘natish jarayonlarini, shuningdek,
ma’lum bir mahsulot guruhini omborda joylashtirishni amalga oshirishga imkon
beradi.
6. Moslashuvchan tizimlar.
Qayta ishlangan texnik qismlarni ko‘chirish va
asboblarni o‘zgartirish uchun javobgar.
Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish ishonchli mashinalar, mexanizmlar va
qurilmalarning mavjudligini talab qiladi. Avtomatlashtirishning texnik vositalarini
ishlab chiqish murakkab jarayon bo‘lib, u bir tomondan avtomatlashtirilgan ishlab
chiqarish-iste’molchilarning manfaatlariga, ikkinchi tomondan, vositalar ishlab
chiqaruvchi
korxonalarning
iqtisodiyoti
va
imkoniyatlariga
asoslanadi.
Rivojlanishning
birlamchi
rag’batlantiruvchisi
yangi
avtomatlashtirish
texnologiyasini joriy etish orqali iste’molchi ishlab chiqarish samaradorligini
oshirishdir. Avtomatlashtirilgan ob’ektlarning funktsiyalari va ularning texnik
tavsiflari xilma-xilligi tufayli avtomatlashtirilgan korxonalar ehtiyojlarini optimal
qondirishni ta’minlagan holda funktsional va dizayn xilma-xilligini kamaytirish
vazifasi paydo bo‘ldi. Bu muammo standartlashtirish usullari yordamida hal
qilinadi.
Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, taktikani ishlab chiqish
sifatida, buxgalteriya va texnologiya bo‘limlari tomonidan resurslarni saqlash va
taqsimlashni boshqarish, vazifalarni bajarish uchun moliyaviy va moddiy
xarajatlarni hisoblash, mahsulot sifatini nazorat qilish, texnik xizmat ko‘rsatish va
ta’mirlashni amalga oshirish uchun maxsus dasturiy ta’minotdan foydalangan holda
amalga oshiriladi. Bu daraja iqtisodiy bo‘lim, logistika va xaridlar uchun dasturiy
ta’minotni joriy qilishni o‘z ichiga oladi.
Sanoat avtomatlashtirish tizimlari dasturchilar tomonidan o‘rnatilgan
ko‘rsatmalarga muvofiq boshqarilishi mumkin bo‘lgan aniq belgilangan
jarayonlardan foydalanadi, bu esa inson xatosi ehtimolini kamaytiradi.
Avtomatlashtirish jarayonlarida SCADA (Supervisory Control and Data
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
179
Acquisition), PLC (Programmable Logic Controller) dasturlash muhiti, HMI
(Human-Machine Interface) dasturlari, MES (Manufacturing Execution System),
ERP (Enterprise Resource Planning), CAD/CAM (Design and Manufacturing)
dasturlari, IoT Platformalari (Industrial Internet of Things) shu kabi dasturlar
ishlatiladi.
Shunday qilib, ishlab chiqarishni boshqarishni avtomatlashtirishda muhim
vazifa tuzilma konfiguratsiyasini oqilona tanlash bo‘lib qolmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
[1].
Искандарова, З. А. (2024). ТЕНДЕНЦИИ СОВРЕМЕННОГО
ПРОГРАММИРОВАНИЯ
В
СОЗДАНИИ
ЦИФРОВЫХ
ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ
[2]. The Language of Silence: A Deep Dive into Interpretable Sign Language
Recognition T Mukhiddin, W Lee, N Maftuna, J Jamoliddin, I Ziyoda -
한국정보과학회
학술발표논문집
, 2024
[3].
Искандарова, З. А. (2024). ТЕНДЕНЦИИ СОВРЕМЕННОГО
ПРОГРАММИРОВАНИЯ
В
СОЗДАНИИ
ЦИФРОВЫХ
ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ
[4]. Irgasheva, U., Iskandarova, Z., & Xudoyshukurova, R. (2024). ZAMONAVIY
ALGORITMLARDA
TURING
MASHINASI
ALGORITMIDAN
FOYDALANISH. International Journal of scientific and Applied Research, 1(3),
174-177.
[5]. ИСКУССТВЕННЫЙ ИНТЕЛЛЕКТ И УПРАВЛЕНИЕ ПЕРСОНАЛОМ.
З.А.Искандарова - Экономика и социум, 2025 - cyberleninka.ru
