THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
100
MAʼLUMOTLAR BAZASI BILAN ISHLASH VA ENTITY FRAMEWORK.
Yusupov Mirsaid Abdulaziz o’g’li
Farg’ona Davlat Universiteti Amaliy matematika va informatika
kafedrasi o'qituvchisi
mirsaidbeky@gmail.com
Zokirjonova Xushnozaxon Ulug’bek qizi
Farg’ona Davlat Universiteti 2-kurs talabasi
xushnozaxonzokirjonova0@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15421979
Annotatsiya.
Ushbu maqolada dasturlashda ma’lumotlar bazasi bilan ishlash
texnologiyalari, xususan .NET muhitida keng qo‘llaniladigan Entity Framework
(EF) texnologiyasi haqida batafsil ma’lumot beriladi. EF’ning ishlash prinsiplari,
arxitekturasi, amaliy misollar bilan CRUD operatsiyalari, migratsiyalar va real
loyihalarda qo‘llanilishi tahlil qilinadi.
Kalit so’zlar.
Ma’lumotlar bazasi, Entity Framework, ORM (Object Relational Mapping),
.NET, Code First, LINQ (Language Integrated Query), CRUD (Create, Read,
Update, Delete), DbContext, Migrations, Model sinf, Ob’ektga yo‘naltirilgan
dasturlash, Visual Studio, SQL.
Аннотация.
В данной статье подробно рассматриваются технологии работы с
базами данных в программировании, в частности, технология Entity
Framework (EF), широко используемая в среде .NET. Анализируются
принципы работы EF, архитектура, практические примеры с операциями
CRUD, миграции и применение в реальных проектах.
Ключевые слова.
База данных, Entity Framework, ORM (Объектно-реляционное
отображение), .NET, Code First, LINQ (Язык интегрированных запросов),
CRUD (Создать, Читать, Обновить, Удалить), DbContext, Миграции, Модель
класса, Объектно-ориентированное программирование, Visual Studio, SQL.
Annotation.
This article provides detailed information about database interaction
technologies in programming, specifically the Entity Framework (EF) technology
widely used in the .NET environment. The principles of EF operation,
architecture, practical examples with CRUD operations, migrations, and its
application in real projects are analyzed.
Keywords.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
101
Database, Entity Framework, ORM (Object Relational Mapping), .NET, Code
First, LINQ (Language Integrated Query), CRUD (Create, Read, Update, Delete),
DbContext, Migrations, Model class, Object-oriented programming, Visual Studio,
SQL.
Kirish.
Ma’lumotlar bazalari – bu axborotni tartibli, mantiqiy va qulay tarzda
saqlashga xizmat qiluvchi tizimlardir. Ko‘pchilik zamonaviy dasturlar, ayniqsa
veb va mobil ilovalar, foydalanuvchi ma’lumotlarini, konfiguratsiyalarni va
boshqa axborotlarni saqlash uchun ma’lumotlar bazasidan foydalanadi.
Entity Framework esa – bu Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan Object
Relational Mapping (ORM) texnologiyasi bo‘lib, u .NET dasturchilariga
ma’lumotlar bazasi bilan ishlashni yengillashtiradi. EF yordamida dasturchi SQL
yozmasdan turib, C# tilida ma’lumotlar bazasi jadvallari bilan muloqot qilishi
mumkin.
1. Entity Framework texnologiyasining mohiyati
1.1. ORM tushunchasi
ORM (Object-Relational Mapping) – bu dasturiy ta’minotdagi ob’ektlar va
ma’lumotlar bazasidagi jadvallar o‘rtasida avtomatik moslik o‘rnatuvchi
texnologiyadir. Bu yondashuvda dasturchi ma’lumotlar bazasi uchun SQL
yozmasdan, faqat ob’ektlar bilan ishlaydi.
Entity Framework - bu .NET muhitida ORM vazifasini bajaruvchi vosita
bo‘lib, quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:
Ma’lumotlar bazasi jadvallarini klasslar sifatida ifodalash.
CRUD operatsiyalarni C# orqali bajarish.
Bazani versiyalash (migratsiya).
LINQ yordamida so‘rovlarni bajarish.
2. Entity Framework yondashuvlari
Entity Framework 3 xil asosiy yondashuvni qo‘llab-quvvatlaydi:
2.1. Database First
Avval ma’lumotlar bazasi yaratiladi, keyin Visual Studio orqali undan model
hosil qilinadi (EDMX fayl shaklida). Bu usulda mavjud bazalar bilan ishlash
osonlashadi.
2.2. Model First
Avval Visual Studio’da ER diagram chiziladi, keyin u asosida bazani yaratish
mumkin. Biroq bu yondashuv kamroq qo‘llaniladi.
2.3. Code First
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
102
Bu eng mashhur yondashuv bo‘lib, dasturchi avval C# klasslar orqali
modelni yaratadi. So‘ng EF bu klasslarga mos ravishda bazadagi jadvallarni
avtomatik hosil qiladi.
3.Entity Framework arxitekturasi va asosiy komponentlari
3.1. DbContext
EF’ning yuragi bo‘lib, ma’lumotlar bazasi bilan bog‘lanishni ta’minlaydi. U
orqali barcha CRUD operatsiyalar bajariladi.
public
class
UniversitetContext
: DbContext
{
public
DbSet<
Talaba
> Talabalar {
get
;
set
; }
}
3.2.DbSet
DbContext ichida joylashgan bo‘lib, ma’lum bir model sinfini (jadvalni)
bildiradi. Masalan, DbSet<Talaba> bu Talabalar jadvaliga mos keladi.
3.3. Model (Entity)
Model klasslar orqali ma’lumotlar bazasidagi jadvallar ifodalanadi.
public
class
Talaba
{
public
int
Id {
get
;
set
; }
public
string
Ism {
get
;
set
; }
public
string
Familiya {
get
;
set
; }
}
3.4.LINQ
LINQ(Language Integrated Query) orqali ma’lumotlar bazasiga so‘rovlar
yuboriladi. Masalan:
var
talabalar
=
context.Talabalar.Where(t
=>
t.Familiya
==
"Karimov"
).ToList();
4.CRUD amaliyotlari(Create, Read, Update, Delete)
4.1.Ma’lumot qo‘shish (Create)
using
(
var
context =
new
UniversitetContext
())
{
var
yangiTalaba =
new
Talaba
{ Ism =
"Ali"
, Familiya =
"Yusupov"
};
context.Talabalar.Add(yangiTalaba);
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
103
context.SaveChanges();
}
4.2.Ma’lumot o‘qish (Read)
var talabalar = context.Talabalar.ToList();
4.3.Ma’lumotni yangilash(Update)
var
talaba = context.Talabalar.Find(1);
talaba.Familiya =
"Rahimov"
;
context.SaveChanges();
4.4.Ma’lumotni o‘chirish (Delete)
var talaba = context.Talabalar.Find(1);
context.Talabalar.Remove(talaba);
context.SaveChanges();
5. Migrations (versiyalash)
Dasturlash asoslar labaratoriyalar, [02.05.2025 14:57]
Migration – bu ma’lumotlar bazasidagi o‘zgarishlarni kod orqali boshqarish
imkoniyati. EF yordamida quyidagi buyruqlar bajariladi:
Add-Migration InitialCreate
Update-Database
Bu orqali Code First yondashuvida modelga kiritilgan o‘zgarishlar bazaga
avtomatik qo‘llanadi.
6. Afzalliklari va kamchiliklari
Afzalliklari:
SQL bilmasdan ma’lumotlar bazasi bilan ishlash mumkin.
Kod orqali bazani to‘liq boshqarish imkoni.
LINQ so‘rovlari aniq, xavfsiz va C# bilan uyg‘un.
Migrations orqali tarixni kuzatish mumkin.
Kamchiliklari:
Murakkab SQL so‘rovlar uchun cheklovlar bo‘lishi mumkin.
Performance muammolari katta hajmli loyihalarda sezilishi mumkin.
ORM’ni tushunish dasturchidan dastlabki bilimlarni talab qiladi.
Xulosa:
Entity Framework – bu .NET dasturchilariga ma’lumotlar bazasi bilan
ob’ektga yo‘naltirilgan tarzda ishlash imkonini beruvchi kuchli vosita. Uning
yordamida dasturlash jarayonini tezlashtirish, kodni yanada toza va
strukturalangan qilish mumkin. Bugungi kunda ko‘plab sanoat darajasidagi
ilovalar EF asosida qurilmoqda, bu esa uni o‘rganish va to‘g‘ri qo‘llashni dolzarb
qiladi.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
104
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati:
1. Microsoft Docs: https://learn.microsoft.com/en-us/ef/
2. Julie Lerman – Programming Entity Framework
3. Pluralsight kurslari: Entity Framework Core Fundamentals – Scott Allen
4. John Papa – Data-Driven Applications with Entity Framework
