THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
69
STEAM TA’LIM TEXNALOGIYASINI TADBIQ QILISHDA ELEKTRON
TALIM RESURSLARIDAN FOYDALANISH
Mamadaliyeva Feruza
Namangan davlat pedagogika instituti maktabgacha
ta’lim mutaxassisligi 2-kurs magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14744495
Annotatsiya
Maqolada STEAM (fan, texnologiya, muhandislik, san'at va matematika)
texnologiyasidan bolalarning qo'shimcha ta'limida foydalanish ko'rib chiqiladi.
Uning maqsadi turli fanlarni o'zida mujassam etgan STEAM texnologiyasining
asosiy tamoyillarini tavsiflash va STEAM ta'limini osonlashtirishda qo'shimcha
ta'limning rolini tushuntirishdan iborat. Tadqiqot doirasida STEAM
texnologiyalarini o'z ichiga olgan fanlararo ta'lim tashabbuslarining qisqacha
ko'rinishi keltirilgan.
Kalit so'zlar:
STEAM texnologiyalari, STEAM ta'limi, bolalar uchun
qo'shimcha ta'lim, integratsiyalashgan dasturlar.
Аннотация
В статье рассматривается использование технологии STEAM (Science,
Technology, Engineering, Arts and Mathematics) в дополнительном
образовании детей. Его цель — описать основные принципы
междисциплинарной
технологии
STEAM
и
объяснить
роль
дополнительного образования в содействии образованию STEAM. В
исследовании
представлен
краткий
обзор
междисциплинарных
образовательных инициатив, включающих технологии STEAM.
Ключевые
слова:
STEAM-технологии,
STEAM-образование,
дополнительное образование детей, интегрированные программы.
Annotation
The article examines the use of STEAM (Science, Technology, Engineering,
Arts and Mathematics) technology in children's supplementary education. Its
purpose is to describe the basic principles of interdisciplinary STEAM
technology and to explain the role of additional education in facilitating STEAM
education. The study provides a brief overview of interdisciplinary educational
initiatives that incorporate STEAM technologies.
Key words:
STEAM technologies, STEAM education, additional education
for children, integrated programs.
Maktabgacha ta’lim o'quv jarayonida multimedia texnologiyasidan
foydalanishning ustuvor qilinishi uchun, birinchi navbatda, multimedia
konseptining asosiy tushunchalariga tushunish lozim. "Multimedia" so'zi
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
70
lug'aviy ma'nosi bo'lib, "multum" (ko'p) va "media" (muhit) so'zlarining
birikmasidan tuzulgan. Bu atama, ilmiy va o'quv adabiyotlarida ko'p vositali
muhitni ifodalovchi, multimedia - bitta yoki bir nechta mediaga bo'linadigan,
ma'lumot va mahsulotlarni yetkazuvchi vosita sifatida ta'riflanadi. Ammo,
adabiyotlarda bu atamaning aniq ta'rifining mavjudligi haqida o'zaro kelishilgan
emas. Hozirgi kunda, multimedia atamasi ko'p bo'lib, turli tushunchalarni
ifodalash uchun qo'llaniladi. Masalan, multimedia texnologiyasi, mahsuloti,
didaktik vositasi va boshqalar shu tushunchaga kiradi. Multimedia tushunchasi
adabiyotlarda bir nechta ta'rif bilan ta'rifiy qilingan, shu jumladan, turli
shakllardagi ma'lumotlarni o'z ichiga oluvchi vositalar majmuasi sifatida
ta'riflanadi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Maktabgacha ta’limda bolalar uchun mo'ljallangan multimedia
texnologiyalari an'anaviy texnologiyalardan farqli bo'lgan joylar: bolalar
psixologik taraflari, yoshi (5-7 yosh), kompyuter bilan mashg'ulot davomiyligi
(15 daqiqa), materialning bolalar uchun mosligi (multimedia shaklida),
materialning hajmi (30 daqiqa), materialning murakkablik darajasi (bolalar
uchun sodda materiallar tanlanadi), ularning faollik darajalari va hokazo.
Maktabgacha ta’limda bolalar uchun yaratilgan multimedia kompyuter
texnologiyasida texnologik qiyinchiliklar quyidagicha hal qilinadi: birinchi
navbatda, maktab o'quv jarayonini osonlashtirish maqsadida material o'quvchi
tomonidan qulay bo'lgan qismlarga ajratiladi; ikkinchisi, mashg’ulot jarayonidan
maqsadga muvofiq natijalarni olish va loyihalangan ishlar oxiriga yetkazishni
ko'rsatiladi; eng muhim, o'quvchilarga multimedia asosida material taqdim
etiladi. Bu multimedia ta'sirining o'quvchilar uchun o'zlashtirishini yaxshilab,
o'quv jarayonining samaradorligini oshiradi. Maktabgacha ta’lim davrida
bolaning muloqotga bo'lgan ehtiyojini qondirish va umumiy ravishda
rivojlantirishda multimedia vositalardan foydalanish lozimdir.[1]
STEAM texnologiyasida animatsiya studiyasini yaratish uchun hozirgi
kunda odatiy vositalar talab qilinadi: raqamli kamera, ovoz yozish va animatsiya
dasturlari bilan ta'minlangan kompyuter yoki noutbuk. Shu bilan birga, bolalar
bilan multfilmlar yaratishda ma'lum shart-sharoitlarni hisobga olish, alohida
vaqt ajratish, faoliyatlarini tashkil etish va ota-onalar bilan ishlarni tashkil etish
zarur. Animatsiya bolalarni faol harakatlarga yaqinlashtiradi, ijodiy muhitni
yaratadi. Bolalar rassomlar, ssenariy mualliflari, rejissorlar, aktyorlar,
operatorlar bo'ladi, bir-biriga muloqot qilishadi va o'zlarining harakatlari va
faoliyatlari muvofiq ko'rsatiladi. Bu jarayonda bolalar o'zlarini ijodkor sifatida
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
71
rivojlantirishda ota-onalarning muvaffaqiyatini ta'minlaydi. Bolalar oddiy
mashg'ulotlarga qiziqishmaydi, shuning uchun animatsiya yordamida o'quv va
ijodiy faoliyatlariga qiziqishni oshirish mumkin. Animatsiyada o'z fikrlarini
ifodalash, o'zlarini ijodkor sifatida ko'rsatish imkoniyati bolalarni yoqtiradi.[2]
Ko'p yillar davomida talabalar maktabda fan, texnologiya, muhandislik va
matematikani to'rtta alohida fan sifatida o'rganishdi. Biroq, STEM ushbu to'rt
sohaning aloqalariga ko'proq e'tibor beradi. Agar biz dunyodagi misolni ko'rib
chiqsak, fan texnologiya, muhandislik va matematikaga tayanadi. Xuddi shunday,
muhandislik ilmiy kashfiyotlarga, matematikaning qo'llanilishiga va
texnologiyadan foydalanishga bog'liq. Dastlabki STEM taʼlim tashkilotlarida
yangi gʼamxoʼrlikka muhtoj boʼlgan muhim narsalar sifatida targʼib qilingan.
Keyin, toʼsatdan, STEАM bir xil turdagi koʼnikmalarni targʼib qiluvchi yangi
qisqartirildi. Qoʼshilgan «А» sanʼat uchun, ijodkorlik va dizayn tamoyillaridan
foydalanishga alohida eʼtibor berishni anglatadi. STEM ilm-fan texnologiyasi va
matematika oʼzaro bogʼliq tushunchalarni oʼrgatadigan va tanqidiy fikrlash va
analitik koʼnikmalar bilan yechilgan muammolarni aniqlashga qaratilgan ilm-fan
va unga aloqador mavzularga zamonaviy yondashuvni ramzlash uchun
ishlatiladigan qisqartma boʼldi. Keyinchalik, Rhode orolining Dizayn maktabi
STEАM qoʼshimchasini qoʼshdi, ayniqsa, qoʼshiqni qoʼshib qoʼydi. Bu yaxshi
dizayni va ijodiy yondashuv elementlari ham oʼqitishga qoʼshilganligini
namoyish qilish uchun moʼljallangan. Stenforddan Design Thinking loyihasi kabi
dasturlar mavjud, ular loyihalarda STEM koʼnikmalarini tez-tez ishlatadigan
haqiqiy muammolarni hal qilish va tanqidiy fikrlashni oʼrgatadi. Sanʼat /musiqa/
dizayn elementini qoʼshgan holda, oʼqituvchilar oʼzlarining miya-analitik va
ijodiy tomonlarining har ikkalasini ham ertangi kunning eng yaxshi
mutafakkirlarini rivojlantirish uchun foydalanayotganligiga ishonishadi. Bu
STEM taʼlimi uchun tovar nomini yoritishga yondashishga oʼxshaydi. Baʼzi
yoritmoq aslida oʼquv materiallari provayderlari tomonidan markalanadi.[3]
Jamiyatimizda taraqqiy etayotgan axborot texnologiyalari ijtimoiy
taraqqiyotning poydevorini shakllantirib, shaxsning mustaqil ravishda
qobiliyati, tashabbuskorligi, mehnatdagi ijodiy yo‘nalishi, intellektual faolligi,
bilim va ko‘nikmalarini oshirishdan dalolat beradi. Katta hajmdagi axborotni
yaratish, kengaytirish va qabul qilish jarayoni inson faoliyatining turli sohalarida
kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi bilan chambarchas bog'liq. Inson
tafakkurining evolyutsiyasi texnikalashtirish va kompyuterlashtirishning
kuchayishiga olib keldi, bu nafaqat ishlab chiqarishning turli tarmoqlariga, balki
madaniy-ma'rifiy
sohalarga
ham
ta'sir
ko'rsatadi.
Kompyuter
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
72
texnologiyalarining jadal rivojlanishi ta’lim jarayonini yangi bosqichga olib
chiqdi. Bu yangi bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirish uchun ta’lim mazmuni,
usullari va shakllarini qayta ko‘rib chiqish va kengaytirish zaruratini tug‘dirdi.
Hozirgi kunda jamiyatimizdagi turli faoliyat sohalari mutaxassislarining kasbiy
mahorati ularning kompyuter texnologiyalarini egallashi bilan ham belgilanadi.
Bu holat davr talabiga aylandi. Bu talabni qondirish uchun mutaxassislar
tayyorlash jarayonida, ya’ni ta’lim muassasalarida yetarli asos yaratish zarur.
Hozirgi vaqtda ta’lim muassasalarida yangi pedagogik texnologiyalarning ilmiy
asoslarini ishlab chiqish, ularni tasniflash, uslubiy ahamiyatini aniqlash ishlari
olib borilmoqda. Yangi pedagogik texnologiyalar haqida gapirganda, an’anaviy
va noan’anaviy usullar bilan bir qatorda ta’limni kompyuterlashtirishni ham
nazarda tutamiz. Shu nuqtai nazardan, rivojlanayotgan kompyuter-axborot
madaniyati axborotni tarqatish va qabul qilishda yangi munosabatlarni yaratadi,
fikrlashning yangi shakllarini rivojlantiradi. Bu jarayonda shaxslar axborot
hamjamiyati bilan muloqotga kirishadilar. Telekommunikatsiya (telefon,
televidenie, radio) tarmoqlarining kompyuter tarmoqlari bilan yaqinlashishi
yagona global axborot makonini – multimediani yaratadi. Ushbu makonning eng
muhim qismi Internet, ayniqsa uning gipermedia xizmatlari (World Wide Web),
gipermedia pochtasi, video konferentsiyalardir.[4]
Multimedia ("ko'p muhitlik" deb tarjima qilinadi) - bu zamonaviy axborot
texnologiyasi bo'lib, kompleks ma'lumotlarni ifodalovchi vosita. Multimedia
ma'lumotni turli shakllarda - matn, jadval, grafika, nutq, animatsiya, video tasvir,
musiqa orqali yig'ish, saqlash, qayta ishlash va uzatish vazifalarini o'z ichiga
oladi. Multimedia inson-kompyuter interaktiv (dialog) muloqotning yangi,
rivojlangan qismi bo'lib, foydalanuvchi uchun juda keng va har tomonlama
ma'lumot taqdim etadi. Multimedia vositalaridan xordiq chiqarish, ta'lim olish
va reklama kabi sohalarda foydalaniladi. Maktabgacha tayyorlov guruhlariga,
kichik maktab o'quvchilariga ta'lim berish, hozirgi kunning eng muhim
masalalaridan biridir. Ta'lim jarayonida multimedia vositalaridan foydalanish
pedagogik va psixologik ravishdan juda muhimdir. Bu vosita orqali berilayotgan
materiallar chuqurroq o'zlashtiriladi, vaqt tejash imkoniyatiga erishiladi, olingan
malumot uzun muddat saqlanadi. Maktabgacha ta’lim tarbiyalanuvchilari
multimedia dasturlari orqali passiv tinglovchi sifatida qatnashadi,
izlanuvchanlik va bilish faoliyatini rivojlantirishga intilgan. Multimedia
ta'limining emotsional-estetik ta'siri, maqsadga intilish, tadqiqotchilik kabi
motivlarni faollashtiradi.[5]
Xulosa
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
73
Bu texnologiyadan foydalanganida ta'lim oluvchi o'z o'zining eshitgan va
ko'rgan materialning ko'p foizini yodda saqlaydi. Interaktiv multimedia
texnologiyalari esa bu ko'rsatkichni 75%ga ko'taradi. Shu sababli, katta
hajmdagi ma'lumotni qabul qilish, tushunish va voqiylikka ma'sul va faol
munosabatni rivojlantirishning psixofiziologik va estetik xususiyatlarini hisobga
oluvchi multimedia pedagogikasini yaratish muhimdir. Multimedia foydalanish
uchun kerak bo'lgan texnik vositalar: kompyuter, lazer diskni o'qiydigan SD-
ROM qurilmasi, SI-ovoz xaritasi, AS faol kolonka, SD-kompakt disk. So'nggi
kompyuterlarda, ba'zi usullar kompyuter ichiga joylashtirilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Rajabova L. Boshlang'ich sinflarda o'quvchilarning matematikadan mustaqil
ishlarini tashkil qilish metodikasi //центр научных публикаций (buxdu. Uz). –
2020. – т. 2. – №. 2.
2. Rajabova L. Steam ta’lim dasturi asosida matematika masalalarini yechishning
ilg’or usullari //центр научных публикаций (buxdu. Uz). – 2020. – т. 1. – №. 1.
"Экономика и социум" №12(91)-1 2021 www.iupr.ru 530
3. Rajabova L. Matematika mashg'ulotlarida didaktik o'yinlardan
foydalanishning ahamiyati //центр научных публикаций (buxdu. Uz). – 2020.
– т. 2. – №. 2.
4. Rajabova L. C., Muxtorova M. A. Maktabgacha yoshdagi bolalarda tabiatda
oddiy tajribalarni o’tkazishga o’rgatish //scientific progress. – 2021. – т. 2. – №.
7. – с. 1218-1223.
5. Temirovna O. L., Choriyevna R. L. Mental Arithmetic is a Non-Traditional way
to Teach Preschoolers Verbal Arithmetic //International Journal of Culture and
Modernity. – 2021. – Т. 11. – С. 205-208.
