SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
10
XV-XVII ASRLARDA ISPANIYA TARIXI.
Axmedov Sardor O’lmas o’g’li
Xayrullayev Azizbek Olimjon o’g’li
Xurramov Diyorbek Bahromovich
Termiz Davlat Pedagogika Instituti 3- bosqich talabalari.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15460897
Annotatsiya:
XVI asrda mamlakatdagi axvol, XVI asrda Ipaniyaning
iqtisodiy taraqqiyoti, 1469- yildan boshlab Filipp II hukmronligiga qadar bo’lgan
davrda Ispaniya haqida so’z boradi.
Kalit so’zlar:
paleohispan, gabsburglar, kastiliya, aragon, valyadolid,
galitsiya, asturiya, basklar, andaluziya, flaman, domen.
Abstract:
The situation in the country in the 16th century, the economic
development of Spain in the 16th century, Spain from 1469 to the reign of Philip
II
Keywords:
Paleohispan, Habsburgs, Castilian, Aragon, Valladolid, Galicia,
Asturia, Basques, Andalusia, Flemish, Domain.
Ispaniya tarixi Antik davrdan boshlab, Iberiya yarim orolining O'rta er
dengizi sohilidagi Rimgacha bo'lgan xalqlar yunonlar va Finikiyaliklar bilan
aloqa o'rnatgan va Paleohispan yozuvlari deb nomlangan birinchi yozuv
tizimlari yaratilgan davrdan boshlanadi. 1516-yilda Ispaniya Gabsburg bir-
biridan farqli o'laroq bir qator saltanatlarni birlashtirdi; uning konstitutsiyaviy
monarxiyaning zamonaviy shakli 1813- yilda joriy etilgan bo'lib, amaldagi
demokratik konstitutsiyasi 1978-yilga to'g'ri keladi. Rekonkista tugagandan
so'ng, Kastiliya toji 1492-yilda Atlantika okeani bo'ylab kashf etishni boshladi,
Yangi dunyoga kengayib, Ispaniya imperiyasi davridagi oltin asrning
boshlanishi. Ispaniya qirolliklari 1516-yilda Gabsburg hukmronligi ostida
birlashdilar, bu Kastiliya tojini, Aragon tojini va shu podsholik ostida kichik
birlashtirdi. 1650-yillarga qadar Ispaniya Xabsburg dunyodagi eng qudratli
davlat bo'lgan va 19 asr boshlariga qadar eng qudratli davlatlar qatorida bo'lib
kelgan.
1
Adabiyotlar tahlili va metodologiya
1516-yili Ferdinand vafotidan soʼng Ispaniya taxtiga Karl I (1516 –1555)
keldi. U ona tomondan buyuk qirollar Ferdinand va Izabellaning, ota tomondan
esa imperator Maksimilian I Gabsburgning nabirasi edi. Karl I otasi va bobosidan
gabsburglarning Germaniya, Niderlandiya va Janubiy Аmerikadagi yer
mulklarini meros qilib olgandi. 1519-yili german millatining Muqaddas Rim
imperiyasi taxtiga Karl V nomi bilan oʼtiradi. Biroq juda katta hududni ispan taxti
hokimiyati ostida jamlash bu hududlarning iqtisodiy va siyosiy birlashishga olib
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
11
kelmadi. Faqat sulolaviy kelishuvlar orqaligina bogʼlangan Аragon va Kastiliya
qirolliklari butun asr davomida siyosiy tarqoqligicha qolaverdi (ayniqsa
Kastiliyaning siyosiy mustaqilligi katta ahamiyatga ega, chunki unda Pireney
yarim oroli aholisining ¾ qismi yashar edi). Ular oʼzlarining toifaviy vakillik
organi – korteslarni, mustaqil qonun chiqaruvchi va sud tizimini saqlab qoldilar.
Kastiliya qoʼshinlari Аragon hududiga kira olmasdi, Аragon qoʼshinlari esa urush
chiqqan taqdirda ham Kastiliyani himoya qilishga majbur emasdi. Аragon
qirolligining oʼzida ham uning asosiy qismlari, ayniqsa Аragon, Kataloniya,
Valensiya va Navarra anchagina siyosiy mustaqillikni saqlab qolgan edi. Ispan
qirolligining tarqoqligi yana shunda namoyon boʼlardiki, 1564-yilgacha yagona
siyosiy markaz mavjud emasdi, qirol saroyi ham mamlakat boʼylab koʼchib
yurar, koʼpincha Valyadolidda joylashar edi. Faqat 1605-yili Madrid shahri
Ispaniyaning rasmiy poytaxti boʼldi.
2
Аmmo bundan ham muhimi mamlakatning
iqtisodiy tarqoqligi edi. Mamlakat hududlari ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot
darajasi boʼyicha bir-biridan keskin farq qilar va oʼzaro bogʼlanishi ham zaif edi.
Bunday holatga Ispaniyaning geografik landshafti ham salbiy taʼsir
koʼrsatayotgan edi. Shimoliy viloyatlar – Galitsiya, Аsturiya, Basklar yerlari
baland togʼ tizmalari orqali markaz bilan bogʼlanishning imkoniyati kamligi
sababli Аngliya, Frantsiya va Niderlandiya bilan qizgʼin savdo olib borardi.
Mamlakatning janubi-sharqi, ayniqsa Kataloniya va Valensiya Oʼrta Yer dengizi
savdosi bilan qattiq bogʼlangan edi.
3
Muhokama
Ispaniya XVI asr boshlarida agrar mamlakat boʼlib, sanoati bilan savdosi
kuchsiz edi. Аngliya bilan Fransiyaga qaraganda anchagina orqada qolgan edi.
Niderlandiya va Italiyaga esa taqqoslab ham boʼlmasdi. Buyuk geografik
kashfiyotlar natijasida Ispaniya Аmerikada juda koʼp mustamlakalarga ega
boʼldi. Dastlabki paytlarda mustamlakalar ispan xoʼjaligining rivojlanishiga
yaxshi taʼsir qilib turdi. Аmerika Ispaniyadan chiqariladigan juda koʼp tovarlar
uchun bozor edi. Аmerikadan Ispaniyaga juda koʼplab oltin va kumush yogʼila
boshladi. Bu hol esa mamlakatni jonlantirib yubordi. Kasteliya va Аndaluziya
shaharlarida movut, ipak va metallurgiya sanoati yashnab ketdi. 200-300
ishchiga ega boʼlgan manufakturalar paydo boʼla boshladi. XVI asrning
oʼrtalarida Toledo- shahrida uylarida sanoat ishlab chiqarishi bilan band boʼlgan
50 ming hunarmand va ishchi bor edi. Sevilyada bu vaqtda sanoatda
ishlovchilarning soni 130 ming kishiga yetdi. Burgos, Valyadolid va Kastiliyaning
boshqa shaharlarida katta-katta yarmarkalar boʼlib turardi. Sevilya Аmerika
bilan olib boriladigan hamma oborotlarni oʼz qoʼliga toʼplagan bir vaqtda,
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
12
Barselona O’rta dengizda Shimoliy Аfrika va Levant bilan olib boriladigan savdo
ishlarida juda katta rol oʼynayverdi.
4
Natija
1469-yilda Aragonlik Ferdinand II va Kastiliyadan Izabella I Aragon va
Kastiliya tojlarini birlashtirib, dastlabki zamonaviy Ispaniya davlatini yaratdilar.
Garchi bu kelajakdagi Ispaniya hukmdorlari Aragon va Kastiliya ustidan
hukmronlik qilishini ta'minlagan bo'lsa-da, har ikkala mintaqada ham o'z
ma'muriyati va huquqiy tizimlari mavjud edi. Bundan tashqari, Aragonning o'zi
Aragonga tegishli, Valensiya va Kataloniyaga bo'lingan - ularning har biri o'z
muassasalari, urf-odatlari va mintaqaviy o'ziga xos xususiyatlariga ega.
Ferdinand va Izabella ikkalasi ham go'dakligidan omon qolish uchun yagona
o'g'lidan uzoqroq yashaganliklari sababli, 1516-yilda Ferdinand vafot etgandan
keyin ularning nabiralari Charlz I tomonidan boshqarilgan. Flaman bo'lib
tug'ilgan va mahalliy ispan tilida so'zlashuvchi bo'lmagan Charlz Ispaniya
jamiyatiga va Muqaddas Rim imperatori sifatida hech qachon to'liq singib ketgan
emas. , birdaniga ikkita imperiyani boshqarishi kerak edi. Bir kishining o'z
domenlari ustidan hukmronlik qilishi juda qiyinligini belgilab, Charlz Muqaddas
Rim imperiyasini ukasiga va Ispaniya imperiyasini o'g'li Filipp IIga berdi.
Xulosa.
Ispaniya imperiyasi Filipp II davrida qudratining eng yuqori cho'qqisida
bo'lgan bo'lsa-da, uning oxir-oqibat, asta-sekin pasayib ketishini bir qator
omillar ko'rsatdi. Niderlandiyada 1568-yilda boshlangan va Filippning qolgan
davrida davom etgan qo'zg'olon bo'lgan. Shuningdek, Andalusiyadagi
moriskoslar 1570 yilda Filippning ularga ispan tili va urf-odatlarini o'rnatganiga
qarshi isyon ko'targan. Filipp hukmronligining so'nggi 10 yilida Gollandiya
respublikasi, Fransiya va Angliya bilan urushgan. Bu va boshqa urushlar va
ulkan Ispaniya imperiyasini saqlab qolishdagi qiyinchiliklar Filipp davrida
to'rtta bankrotlikka olib keldi.
5
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati:
References:
1.
Shuxrat Ergashev-Jahon tarixi- T. ”O’zbekiston”- 2013-y. 272-bet
2.
Semyonov-O’rta asrlar tarixi-T. “O’qituvchi”-1973-y. 480-bet
3.
Ashirova, N. X. Q., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O’RGANISHDA
QADIMGI HINDISTON MADANIYATINING O’RNI VA AHAMIYATI. Scientific
progress, 1(5).
4.
Yoriqulov, A. S. O. G. L., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI
O’QITISHDA HIND SIVILIZATSIYASI O’RNI. Scientific progress, 1(5).
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
13
5.
Rahimberdiyev, A. E. O. G. L., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI
O’RGANISHDA ELAM DAVLATCHILIGINING O’RNI VA AHAMIYATI. Scientific
progress, 1(5).
6.
Nomozov, M. M. O., & Haydarov, S. A. (2021). OZBEKISTON
RESPUBLIKASIDA TA’LIM SOHASIDAGI ISLOHOTLAR. Scientific progress, 1(5).
7.
Fayziyeva, Y. I. Q., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O’QITISHDA
SURIYA VA FINIKIYA PODSHOLIGI O’RGANILISHI. Scientific progress, 1(5).
8.
Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O’RGANISHDA FRANKLAR
DAVLATI O’RNI VA AHAMYATI. Scientific progress, 1(5).
9.
Амирқулович, Ҳ. С. (2021). ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИНИ
ЎҚИТИШДА ТАСВИРИЙ САНЪАТ АСАРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ
ЎЗИГА ХОСЛИГИ. Scientific progress, 1(3).
