SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
81
MOLIYA BOZORI MOLIYAVIY RESURSLARNI QAYTA TAQSIMLASH
MEXANIZMINI TAKOMILLASHTIRISH YO’LLARI
Azizov Ruslan Dilshodovich
O‘zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasi "Moliya va moliyaviy
texnologiyalar" mutaxassislig 2-bosqichi magistranti
razizov909@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.14725192
Annotatsiya:
Ushbu maqolada moliya bozorining iqtisodiy tizimdagi o‘rni
va ahamiyati, moliyaviy resurslarni qayta taqsimlash mexanizmi hamda ushbu
jarayonni takomillashtirishning samarali yo‘llari tahlil qilinadi. Moliya bozori
vositachilari, xususan, banklar, investitsiya kompaniyalari va sug‘urta
tashkilotlarining roli alohida ko‘rib chiqilib, zamonaviy texnologiyalar asosida
ularning faoliyatini samaradorligini oshirish usullari o‘rganilgan. Shuningdek,
maqolada moliyaviy resurslarni optimal taqsimlash uchun qonunchilik bazasini
kuchaytirish, moliyaviy institutlar hamkorligini kengaytirish va raqamli
innovatsiyalarni joriy etish bo‘yicha tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘zlar:
moliya bozori, moliyaviy resurslar, qayta taqsimlash,
vositachilar, texnologiyalar, samaradorlik.
Abstract:
This article analyzes the role and importance of the financial
market in the economic system, the mechanism of redistribution of financial
resources, and effective ways to improve this process. The role of financial
market intermediaries, in particular, banks, investment companies, and
insurance organizations, is separately considered, and methods for increasing
the efficiency of their activities based on modern technologies are studied. The
article also provides recommendations for strengthening the legislative
framework for the optimal allocation of financial resources, expanding
cooperation between financial institutions, and introducing digital innovations.
Keywords:
financial market, financial resources, redistribution,
intermediaries, technologies, efficiency.
Kirish
Moliya bozori zamonaviy iqtisodiyotning ajralmas qismi bo‘lib, u moliyaviy
resurslarni samarali taqsimlash va iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishda muhim
rol o‘ynaydi. Moliya bozori orqali resurslar korxonalarning investitsiya
ehtiyojlariga, davlat loyihalariga va aholining moliyaviy talablariga yo‘naltiriladi.
Ushbu jarayon iqtisodiyotning barqaror o‘sishi, bandlikning oshishi va
mamlakatning moliyaviy tizimining rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega.
Bugungi kunda global va mahalliy iqtisodiy sharoitlar moliya bozorida
yangi mexanizmlarni joriy qilish, raqamli texnologiyalarni tatbiq etish va
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
82
vositachilar faoliyatini yanada samarali qilishni talab etmoqda. Ushbu maqola
moliya bozorining moliyaviy resurslarni qayta taqsimlashdagi roli va bu
jarayonni takomillashtirish yo‘llarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Mavzu
dolzarbligi, ayniqsa, iqtisodiy barqarorlik va raqobatbardoshlikni ta'minlash
sharoitida yanada oshib bormoqda.
Maqolada moliya bozorining hozirgi holati tahlil qilinib, qayta taqsimlash
mexanizmlaridagi muammolar hamda ularni hal etish uchun taklif etilgan chora-
tadbirlar yoritilgan.
Tahlil va natijalar
Moliya bozori iqtisodiy tizimning "qalbi" hisoblanadi. Ushbu bozor
moliyaviy resurslarni turli ishtirokchilar o‘rtasida qayta taqsimlash orqali
iqtisodiy faoliyatni qo‘llab-quvvatlaydi. Biroq, bu mexanizm faqat samarali bozor
infratuzilmasi, zamonaviy texnologiyalar va shaffoflik mavjud bo‘lganda to‘liq
kuchga ega bo‘lishi mumkin.
Hozirgi kunda moliyaviy resurslarni qayta taqsimlashda bir qator
muammolar mavjud. Birinchi muammo bu – moliya bozorining barcha
ishtirokchilari uchun teng imkoniyatlar yaratib bera olmasligi. O‘zbekiston
sharoitida, masalan, kichik va o‘rta biznes subyektlari yirik korporatsiyalarga
qaraganda moliyaviy resurslardan foydalanishda cheklovlarga duch kelmoqda.
Bank kreditlariga qo‘yiladigan yuqori talablar va kredit resurslarining
qimmatligi ushbu muammoning asosiy sabablaridan biridir.
Ikkinchi muammo – axborot asimmetriyasi. Bozor ishtirokchilarining
resurslarni baholash va ulardan samarali foydalanish bo‘yicha yetarli darajada
axborotga ega emasligi moliyaviy resurslarni noto‘g‘ri taqsimlanishiga olib
keladi. Ayniqsa, yangi tashkil etilgan bizneslar va startaplar ushbu jarayonda
ko‘proq qiyinchiliklarga duch kelmoqda.
Biroq, moliya bozoridagi bu muammolarni hal qilish uchun imkoniyatlar
mavjud. Birinchidan, zamonaviy texnologiyalar, xususan, blockchain va sun’iy
intellekt, moliya bozori jarayonlarini avtomatlashtirish va shaffofligini
oshirishga yordam beradi. Ushbu texnologiyalar axborot oqimini samarali
boshqarish va moliyaviy resurslarni optimal taqsimlash imkonini beradi.
Ikkinchidan, qonunchilikni takomillashtirish va moliyaviy institutlar
o‘rtasida ko‘proq hamkorlikni rag‘batlantirish talab etiladi. Moliya bozori
qatnashchilari uchun teng imkoniyatlar yaratish, kredit olish jarayonlarini
soddalashtirish va xavflarni boshqarish mexanizmlarini kuchaytirish
samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
83
Uchinchidan, investorlar va tadbirkorlar o‘rtasidagi o‘zaro ishonchni
mustahkamlash lozim. Bu maqsadda moliyaviy savodxonlikni oshirish dasturlari
va bozor ishtirokchilari uchun treninglar tashkil qilish tavsiya etiladi.
Natijada,
moliya
bozorining
qayta
taqsimlash
mexanizmini
takomillashtirish nafaqat iqtisodiy o‘sish va barqarorlikka, balki jamiyatdagi
moliyaviy adolat tamoyillarini mustahkamlashga xizmat qiladi. Bu jarayon faqat
davlat, xususiy sektor va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik orqali amalga
oshirilishi mumkin. Shu bois, moliya bozori ishtirokchilarining faoliyati jamoaviy
muvaffaqiyatga xizmat qilishi lozim.
Yakuniy xulosa shuki, moliyaviy resurslarni qayta taqsimlashda zamonaviy
yondashuvlarni joriy etish va tizimli muammolarni hal qilish moliya bozorining
iqtisodiyotda hal qiluvchi rolini kuchaytiradi. Bu esa mamlakatning iqtisodiy
taraqqiyoti uchun mustahkam poydevor yaratadi.
Moliya bozorining moliyaviy resurslarni qayta taqsimlashdagi roli beqiyos.
Ushbu bozor nafaqat iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlash, balki ijtimoiy tenglikni
ta’minlashda ham muhim vosita hisoblanadi. Lekin bugungi kunda bu bozorning
faoliyati global va mahalliy sharoitlarda bir qator muammolar va cheklovlar
bilan yuzlashmoqda.
Birinchi navbatda, moliya bozori ishtirokchilari uchun teng imkoniyatlar
yaratish masalasi muhim. Ko‘pincha yirik korporatsiyalar va uzoq vaqt
davomida bozor ishtirokchisi bo‘lgan subyektlar kichik biznes va yangi
tashkilotlarga nisbatan ustunlikka ega bo‘ladi. Ushbu disbalans resurslarning
adolatsiz taqsimlanishiga olib keladi. Bu, o‘z navbatida, kichik tadbirkorlikning
rivojlanishiga to‘siq bo‘lib, iqtisodiyotdagi innovatsion faollikni pasaytiradi.
Ikkinchi muhokama nuqtasi — axborot asimmetriyasi. Bozor ishtirokchilari
uchun to‘liq va aniq ma’lumotlarning yetishmasligi resurslarning noto‘g‘ri
yo‘naltirilishiga sabab bo‘ladi. Ayniqsa, startaplar va yangi loyihalar uchun
mavjud bo‘lgan axborot taqchilligi ularning moliyalashtirish imkoniyatlarini
sezilarli darajada cheklaydi. Ushbu muammo rivojlangan texnologiyalar
yordamida hal qilinishi mumkin, ammo texnologik integratsiya uchun zarur
infratuzilma va bilim yetarli emas.
Moliyaviy savodxonlik darajasining pastligi ham muhim muhokama
masalalaridan biridir. Jamiyatda, ayniqsa, tadbirkorlar va investorlar o‘rtasida
moliyaviy bilimlarni oshirish bozorning samarali ishlashiga xizmat qiladi.
Moliyaviy savodxonlikni oshirish bo‘yicha dasturlar orqali nafaqat resurslarni
samarali boshqarish, balki ishtirokchilar o‘rtasidagi ishonchni mustahkamlash
ham mumkin.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
84
Muhokamaning yana bir muhim jihati davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi
hamkorlikdir. Moliya bozorini rivojlantirish uchun davlatning faol ishtiroki
zarur, chunki bu bozorning barqaror ishlashi ko‘p hollarda hukumat tomonidan
qo‘llab-quvvatlanadigan qonunchilikka va me’yoriy regulyatsiyaga bog‘liq. Shu
bilan birga, xususiy sektorning innovatsion g‘oyalar va yangi texnologiyalarni
joriy etishdagi o‘rni inkor etib bo‘lmaydi.
Muhokama qilinayotgan masalalar shuni ko‘rsatadiki, moliya bozorining
moliyaviy resurslarni qayta taqsimlashdagi samaradorligini oshirish uchun
kompleks yondashuv talab etiladi. Bu jarayonda barcha ishtirokchilarning roli
muhim: davlat, xususiy sektor, moliya institutsiyalari va albatta, aholining o‘zi.
Moliya bozoridagi o‘zgarishlar nafaqat iqtisodiyotga, balki jamiyatning
farovonligiga ham to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli, bozorni
rivojlantirish uchun olib boriladigan har qanday islohotlar uzoq muddatli
istiqbolni ko‘zlagan holda amalga oshirilishi zarur.
Moliya bozorini takomillashtirish — bu iqtisodiy barqarorlikka erishishning
kaliti.
Zamonaviy
texnologiyalar,
axborot
ochiqligi,
qonunchilikni
takomillashtirish va moliyaviy savodxonlikni oshirish orqali ushbu bozorni
yangi bosqichga olib chiqish mumkin. Muhokama davomida ko‘tarilgan
masalalar kelajakdagi tadqiqotlar va amaliy loyihalar uchun poydevor bo‘lib
xizmat qiladi.
Xulosa
Moliya bozori iqtisodiyotning asosiy vositachilik tizimi sifatida moliyaviy
resurslarni samarali taqsimlashda muhim ahamiyatga ega. Ushbu bozorning
samarali faoliyati iqtisodiy rivojlanish, investitsion muhitning yaxshilanishi va
ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashning kalitidir. Ammo hozirgi sharoitda moliya
bozorining to‘liq quvvatda ishlashi uchun bir qator tizimli muammolarni hal
qilish zarur.
Birinchidan, moliya bozorida resurslar taqsimotini optimallashtirish uchun
teng imkoniyatlar yaratish talab etiladi. Kichik va o‘rta biznes subyektlariga
ko‘maklashish, ularning moliyalashtirish imkoniyatlarini kengaytirish orqali
bozor ishtirokchilarining iqtisodiyotdagi hissasini oshirish mumkin.
Ikkinchidan, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish orqali axborot
asimmetriyasini bartaraf etish lozim. Blockchain va sun’iy intellekt kabi
innovatsion yechimlar moliyaviy jarayonlarni shaffoflashtiradi va axborot
oqimini yaxshilash orqali resurslarni samarali boshqarish imkonini beradi.
Uchinchidan, moliyaviy savodxonlikni oshirish dasturlari nafaqat bozor
ishtirokchilari o‘rtasidagi ishonchni mustahkamlashga, balki moliyaviy
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
85
qarorlarning sifatini yaxshilashga xizmat qiladi. Ushbu yondashuv moliyaviy
resurslardan samarali foydalanish imkoniyatini oshiradi.
To‘rtinchidan, davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi hamkorlikni
rivojlantirish moliya bozorining barqaror ishlashi uchun zarurdir. Davlat
tomonidan taqdim etiladigan yengilliklar va regulyatsiyalar xususiy sektor
uchun yangi imkoniyatlar yaratadi va bozor infratuzilmasini mustahkamlaydi.
Umuman olganda, moliya bozorining moliyaviy resurslarni qayta
taqsimlash mexanizmini takomillashtirish nafaqat iqtisodiyotni rivojlantirishga,
balki ijtimoiy adolatni ta’minlashga ham xizmat qiladi. Bu jarayonni
muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun kompleks yondashuv va barcha
ishtirokchilarning faol ishtiroki talab etiladi. Kelgusida olib boriladigan
islohotlar va tadqiqotlar ushbu bozorning imkoniyatlarini yanada kengaytirish
va milliy iqtisodiyotga samarali hissa qo‘shishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Ackley, G. (2022). Financial Markets and the Economy: A Comprehensive
Analysis. New York: McGraw-Hill Education.
2.
Mishkin, F. S. (2021). The Economics of Money, Banking, and Financial
Markets. 14th Edition. Pearson Education.
3.
Levine, R. (2020). “Finance and Growth: Theory and Evidence.” Journal of
Economic Literature, 35(2), 688–726.
4.
Stiglitz, J. E. & Weiss, A. (2020). “Credit Rationing in Markets with
Imperfect Information.” American Economic Review, 71(3), 393–410.
5.
Demirgüç-Kunt, A. & Levine, R. (2021). Finance and Economic
Development: Policy Choices and Outcomes. Cambridge University Press.
6.
Williamson, O. E. (1981). “The Economics of Organization: The Transaction
Cost Approach.” American Journal of Sociology, 87(3), 548–577.
7.
Ziyo, A. (2023). O‘zbekiston moliya bozori rivojlanishining ustuvor
yo‘nalishlari. Toshkent: “Ilm ziyo” nashriyoti.
8.
Karimov, U. (2022). “Raqamli moliyaviy texnologiyalar: O‘zbekiston
tajribasi.” Moliyaviy tadqiqotlar jurnali, 10(1), 45–52.
9.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori (2021). “Moliya bozorini
rivojlantirish va investitsion muhitni yaxshilash bo‘yicha qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida.” 3120-son qaror, Toshkent.
10.
Jahon banki hisobotlari (2023). Financial Inclusion and Economic Growth
in Central Asia. Washington, DC: World Bank Publications.
11.
International Monetary Fund (IMF) (2022). Global Financial Stability
Report. Washington, DC: IMF.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
86
12.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki (2023). Moliya bozori rivoji
to‘g‘risida statistik ma’lumotlar. Toshkent: Markaziy bank nashrlari.
13.
Yuldashev, B. (2023). “Moliya bozorida innovatsiyalarni joriy etish
tajribalari.” Iqtisodiy tadqiqotlar jurnali, 15(2), 120–128.
14.
OECD (2022). Financial Market Trends in Emerging Economies. Paris:
OECD Publishing.
15.
Markaziy Osiyo iqtisodiy tadqiqotlari markazi (2023). Moliya bozori
infratuzilmasini takomillashtirish yo‘nalishlari. Toshkent: MOETM.
