SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
124
BOLALAR PSIXIKASINI SHAKLLANISHIDA O’YIN TERAPIYA
FENOMEN SIFATIDA
Sultonova O`qilxon Sobirjonovna
Qo`qon davlat pedagogika institute Maktabgacha pedagogika va psixologiya
kafedrasi
o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.12527296
Annotatsiya:
Ushbu maqolada rolli o'yin maktabgacha yoshdagi
bolalarning rivojlanishida muhim rol o'ynashi, ya’ni ko'p qirrali shaxsni
shakllantirishga, psixik rivojlanishi, muloqot qobiliyatlarini, ijodiy fikrlashni,
hissiy va ijtimoiy kompetentsiyani rivojlantirishga yordam berishi asoslangan
.
Kalit so'zlar:
rolli o'yinlar, bolalarning rivojlanishi, maktabgacha yosh.
Аннотация:
Данная статья основана на том, что ролевая игра играет
важную роль в развитии детей дошкольного возраста, то есть
способствует
формированию
многогранной
личности,
развитию
коммуникативных навыков, творческого мышления, эмоциональной и
социальной компетентности.
Ключевые слова:
ролевые игры, развитие детей, дошкольный
возраст.
Abstract:
This article is based on the fact that role-playing play plays an
important role in the development of preschool children, that is, it contributes to
the formation of a multifaceted personality, the development of mental
development, communication skills, creative thinking, emotional and social
competence.
Key words:
role-playing games, child development, preschool age.
Bolalar psixikasini shakllanishida o’yin terapiya kundalik hayotdan farq
qiladigan xatti-harakatlardir. Bu bolalarni o'rab turgan dunyo bilan
munosabatini tasvirlaydigan faoliyat turi hisoblanadi. Dastlab bolalar
ishtirokida olib boriladigan o’yinlar ularning rivojlanishiga sezilarli ta'sir
ko'rsatadi. O'yin faoliyatida bola atrof muhit bilan tanishib, odamlarning
muayyan harakatlari sabablarini tushunishni va o’zlashtirishni boshlaydi. O'yin
faoliyati davomida bolalar bir-biri bilan muloqot qilishni, o'z manfaatlarini
boshqalarning manfaatlariga taqqoslash qobiliyatini shakllantiradi.
Shuningdek, o’yin bolaning ixtiyoriy xatti-harakatlarini rivojlantirishda ham
asosiy faoliyat turi hisoblanadi.
Maktabgacha yosh davridagi o'yin mashg’uloti ularning dastlabki faoliyat
turlaridan hisoblanib, bolaning eng erkin, tasodifiy faoliyat turi ekanligi bilan
tavsiflanadi. Pedagogik jarayonda o'yin faoliyati bolalarning o’quv faoliyatiga
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
125
tayyorlovchi komponent rolini o’taydi. Xususan, dastlab bolaning diqqatini
ixtiyorsizlikdan ixtiyoriylikka moslashtiruvchi funksiyani bajaradi. Bunda, olib
boriladigan o’yin mashgulotlari 10-15 minutni tashkil etishi, ularni keyingi o’quv
mashg’ulotlarida 30 daqiqadan oshiq diqqat barqarorligini saqlab turish uchun
ko’nikmani rivojlantirishga asos bo’ladi.
O'yinlar mazmunini o'ziga xos xususiyatlari, bolalar hayotida ularni
tarbiyalash va o'qitishda qanday o'rin egallashi bilan farq qiladi. Pedagogik
amaliyotda o'yinlarning ko'p turlari mavjud: nutq terapiyasi, rivojlanish,
savodxonlik o'yinlari, mantiqiy rivojlanish, fikrlash, didaktik, musiqiy kabi.
Musiqiy o'yin maktabgacha yoshdagi bolaning rivojlanishi va shaxsiy
shakllanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatib, quyidagi psixik jarayonlarning
rivojlanishini ta'minlaydi:
- Ushbu turdagi o'yin faoliyati qo'shiq matnini oldindan o'rganishni talab
qilganligi sababli, bolada nutq va xotirani rivojlantiradi.
- Musiqiy o'yinlar asosan maktabgacha yoshdagi bolani tarbiyalaydigan qoidalar
mavjudligi bo’yicha bilim va ko’nikmalarni shakllantiradi.
- O'yin davomida bolaning xayoliy tafakkuri shakllanib, natijada ularning
ko’rgazmali-so’z mantiq tafakkurini rivojlanishi uchun resurs vazifasini
ta’minlaydi.
- Bola musiqa tinglash davomida eshitishni o’rganadi, bu esa uning diqqatini
ma’lum bir obyektga to’plash qobiliyatini shakllantirish uchun xizmat qiladi.
- Musiqa ritmiga mos harakat qilayotgan bolada musiqiy-ritmik tuyg'u hamda
ular o'rtasidagi munosabatlar rivojlanadi.
-Musiqa ritmi ularning emotsional barqarorligini to’g’ri shakllantirib, ularda
mavjud stresslarni bartaraf etishga olib keladi.
Shuningdek, bolalar bog'chasida musiqiy o'yinlar va raqslar maktabgacha
yoshdagi bolalarning estetik tarbiyasining ajralmas qismidir. Musiqa asosida
tashkil etilgan hikoyali o’yinlar bolalar harakatlarini qahromonlarlarning
muayyan harakatlariga taqlid qilishi bilan xarakterlanib, ularning xulq-atvorini
adekvat shakllanishiga asos bo’ladi.
Raqsli o’yin terapiyalarda bolalarda yosh xususiyatlaridan kelib chiqib, hali
improvizatsiya qilish jarayoni harakatlar tilini anglashga, mustaqil ravishda
yondashishga tayyor emasligi bilan tavsiflanadi. Bunda, “Quvnoq ayiqcha”,
"Musiqiy soyabon", "Ona va jo'ja" kabi muayyan raqsli trening mashg’ulotlaridan
foydalanish bolalarda:
-
bolaning tasavvurini faollashtiradigan, uni ma'lum ifodali ijro etishga
yo'naltirishi;
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
126
- bolaning har bir obrazda harakatlarni bajarishini ta’minlaydigan idrok
jarayonini shakllanishi;
- hamda motor-harakat a’zolarini to’g’ri rivojlanishiga sabab bo’ladi.
Mashg’ulotlar davomida guruhiy-musiqiy va didaktik o'yinlardan
foydalanish bolalarda hissiy barqarorlik, tartiblilik, ixtiyoriy diqqatni hamda
o’zaro munosabatlarda bir-birini tushunishni talab qiladi. Bolalarga musiqaga
bo'lgan muhabbatni ular uchun qulay shaklda singdirish, bolaning aqliy
faoliyatini faollashtirish, bolada o'yinga nisbatan ijodiy munosabatni
tarbiyalaydi.
Demak, musiqiy o’yinlar bolalarning hafaqat hissiy barqarorligini, balki
ularning kelgusidagi o’quv, ijodiy faoliyatiga nisbatan motivatsion jabhalarini
shakllanishiga asos bo’ladi. Mashg’ulotlarni, ya’ni musiqiy va ta'lim faoliyatini
tashkil etish shakli tarbiyachidan uzoq va puxta tayyorgarlikni talab qiladi.
Bunda tarbiyachilar bolalarning yosh individual xususiyatlarini hisobga olgan
holda mashg’ulotlarni sahnalashtirish, bolalarni ham aqliy ham jismoniy to’g’ri
rivojlanishiga izn beradi.
Musiqiy o'yinlar yorqin va ifodali obrazlarga ega bo'lgan musiqiy asarlar
asosida tashkil etilishi, xususan, hayvonlar va qushlarning raqslari, ertak
qahramonlarining raqslari, gullar raqslari, olov, suv, bulutlar, qor parchalari va
boshqa usullardan foydalanilgan holda amalga oshiriladi.
Demak, barcha rolli o'yin maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirishning eng
muhim va samarali usullaridan biridir. O'yin davomida bolalar turli xil rollar va
vaziyatlarga taqlid qilishadi, bu ularga atrofdagi dunyoni yaxshiroq tushunish,
muloqot, ijtimoiy ko'nikmalar, ijodiy fikrlash va tasavvurni rivojlantirish
imkonini beradi.
Rolli o'yinlarni bola rivojlanishidagi asosiy jihatlaridan biri bu o’zaro aloqa
ko'nikmalarini rivojlantirishdir. Boshqa bolalar bilan muloqot qilish jarayonida
bola o'z fikrlari va his-tuyg'ularini ifoda etishni, boshqalarni tinglashni va
tushunishni, murosaga kelishni va nizolarni hal qilishni o'rganadi. Bularning
barchasi atrofdagi odamlar bilan sog'lom munosabatlarni shakllantirish uchun
juda muhimdir. Bundan tashqari, rolli o'yin bolalarda ijodiy fikrlash va
tasavvurni rivojlantirishga yordam beradi. O'yin davomida ular turli
vaziyatlarni, o'z dunyolarini yaratishi, turli rollar va hikoyalarni ixtiro qilishi
mumkin. Bu ularga dunyoni turli nuqtai nazardan ko'rishni o'rganishga va hatto
tasavvurlaridan foydalangan holda muammolarni hal qilishga yordam beradi.
Shuningdek, rolli o'yin bolalarda hissiy va ijtimoiy kompetentsiyani
rivojlantirishga yordam beradi. O'yin davomida ular o'zlarining his-tuyg'ularini
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
127
ifoda etishlari, ularni boshqarishni o'rganishlari, boshqa odamlarning his-
tuyg'ulari bilan o’rtoqlasishlari kuzatilinadi.. Bu ularni boshqalarga nisbatan
yanada yoqimli, ochiqko'ngil va ishonchli bo'lishiga yordam beradi.
Xulosa qilib aytish mumkinki bolalar bilan ijodiy musiqiy o'yinlarni tashkil
etishda uslubiy jihatdan muhim jihat- bu o'yinlarning asosini tashkil etadigan
musiqiy asarlarni o'qituvchi tomonidan to’g’ri tanlanishi va noadatiy usullardan
foydalanish, ularning jismoniy hamda psixik me’yorda o’sishini ta’minlovchi
vosita vazifasini bajaradi.
Adabiyotlar ro’yxati:
1.
Rasulova M., D. Abdullayeva, S. Oxunjonova. Bolalarning maktabga
psixologik tayyorligi. – Toshkent. – 2003.
2.
Jalilova S. va boshqalar. Shaxsning psixik taraqqiyoti diagnostikasi. –
Toshkent. – 2009.
3.
Смирнова Е.О., Гударева О.В. Игра и произвольность у современных
дошкольников // Вопросы психологии. – 2004. – № 1. – С. 10–22.
