SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
84
TOMCHILATIB SUG‘ORISHNING RIVOJLANISHI VA QISHLOQ
XO‘JALIGIDAGI O‘RNI
Chorshanbiyev Panji Khudoymurat oʻgʻli
https://doi.org/10.5281/zenodo.13221132
Tomchilatib sug‘orish (qaysidir ma’noda), sug‘orishning innovatsion usuli
sifatida qo‘llanilgan. Tomchilatib sug‘orish 1866 yilda Afg‘oniston olimlari ekish
maydonlarni sug‘orish uchun loy quvuridan foydalanishni boshlashdi. Birinchi
usullardan biri suv bilan to‘ldirilgan loydan idishlarni dalalarga ko‘mish edi, suv
asta-sekin o‘simliklarning ildiz zonasiga qarab tuproqqa singib ketadi.
Zamonaviy tomchilatib sug‘orish 1930 yilda impulsli purkagich ixtiro
qilinganidan beri qishloq xo‘jaligida ilg‘or texnologiyalar sifatida tan olingan. Va
bu yer usti sug‘orishga birinchi alternativ, madaniy ekinlarni endi qurg‘oqchil
iqlim sharoitida o‘sishi mumkin, buni tomchilatib sug‘orishsiz amalga oshirish
mumkin emas edi. Ayrim hududlar uchun zarur bo‘lgan suvdan tejamli
foydalanish, bunday hududlarni tomchilatib sug‘orishni, dalalarni sug‘orishning
yagona usuliga aylantirdi. Ishlab chiqaruvchilar qishloq xo‘jaligida ishlatilganda
suv va energiyani tejashga etibor qaratadi. Tomchilatib sug‘orish
rivojlanayotgan mamlakatlardagi odamlarni ochlik va epedemiyalardan
qutqaradi. Tomchilatib sug‘orish tizimining polietilen quvuri 1935 yilda Buyuk
Britaniyada tasodifan topilganda, texnologiya rivojlanishda hal qiluvchi yutuq
yuz bergan.
Tomchilatib sug'orish zamonaviy qishloq xo'jaligida an'anaviy sug'orish
usullariga nisbatan sezilarli afzalliklarga ega transformativ texnologiya sifatida
paydo bo'ldi. Ushbu maqola qishloq xo'jaligi amaliyotlarida tomchilatib
sug'orish tizimlarining rivojlanishi, ishlashi, afzalliklari va muammolarini
o'rganadi. Suvni tejash, ekinlar hosildorligini oshirish va barqaror dehqonchilik
amaliyotiga e'tibor qaratgan holda, tomchilatib sug'orish samarali va ekologik
ongli qishloq xo'jaligining asosi hisoblanadi.
Qishloq xoʻjaligi iqlim oʻzgarishi, suv tanqisligi va aholi sonining oʻsishi
tufayli tobora ortib borayotgan muammolarga duch kelmoqda. Bunga javoban
sug‘orish texnikasidagi innovatsiyalar oziq-ovqat xavfsizligi va barqaror
dehqonchilik amaliyotini ta’minlash uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ldi.
Suvni to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘simliklarning ildiziga yetkazadigan tomchilatib
sug‘orish usuli qishloq xo‘jaligi sohasida o‘z o‘rnini egalladi. Ushbu maqola
tomchilatib sug'orish tizimlarining evolyutsiyasi, ularning mexanizmlari,
afzalliklari va qishloq xo'jaligi samaradorligi va barqarorligiga ta'sirini o'rganadi.
Tomchilatib sug‘orish tizimini rivojlantirish:
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
85
Tomchilatib sug'orish qadimgi davrlarga borib taqaladigan boy tarixga ega
bo'lib, texnikaning dastlabki shakllari Misr va Xitoy kabi hududlarda topilgan.
Biroq, so'nggi bir necha o'n yilliklarda zamonaviy tomchilatib sug'orish tizimlari
sezilarli darajada rivojlanib, suv yetkazib berish va samaradorligini
optimallashtirish uchun ilg'or texnologiya va materiallarni o'z ichiga olgan.
Bosimlarni kompensatsiya qiluvchi emitentlar, filtrlash tizimlari va
avtomatlashtirishning rivojlanishi ekinlarni suv bilan ta'minlashda inqilob qildi,
bu esa hosildorlikni va resurslarni boshqarishni yaxshilashga olib keldi.
Tomchilatib sug‘orish tizimlarining ishlashi:
Tomchilatib sug'orish quvurlar, quvurlar va emitentlar tarmog'i orqali
to'g'ridan-to'g'ri o'simliklarning ildiz zonasiga suv etkazib berish orqali ishlaydi.
Bu emitentlar suv oqimini tartibga solib, har bir o'simlikning kerakli miqdordagi
namlikni olishini ta'minlaydi. Tomchilatib sug'orish bug'lanish va suv oqimi
orqali suv yo'qotilishini minimallashtirish orqali suvdan foydalanish
samaradorligini oshiradi va botqoqlanish va ozuqa moddalarining yuvilishi
xavfini kamaytiradi. Sug'orishning ushbu aniq usuli begona o'tlar va
kasalliklarga qarshi kurashda, o'simliklarning sog'lom o'sishiga yordam beradi.
Tomchilatib sug'orishning afzalliklari:
Tomchilatib sug‘orishning joriy etilishi fermerlar va atrof-muhitga ko‘p
foyda keltiradi. Suvni to'g'ridan-to'g'ri ildizlarga etkazib berish orqali
tomchilatib yuborish tizimlari suvning isrofgarligini kamaytiradi va an'anaviy
sug'orish usullariga nisbatan suvdan foydalanish samaradorligini 50% gacha
oshiradi. Bu samaradorlik nafaqat suv resurslarini tejaydi, balki energiya sarfini
kamaytiradi va tuproq eroziyasini yumshatadi. Bundan tashqari, tomchilatib
sug'orish o'g'itlar va ozuqa moddalarini qo'llashni osonlashtiradi, bu esa sog'lom
ekinlar va yuqori hosil olishga olib keladi.
Qishloq xo‘jaligida tomchilatib sug‘orishning o‘rni:
Tomchilatib sug'orish butun dunyo bo'ylab fermerlar duch keladigan
asosiy muammolarni hal qilish orqali zamonaviy qishloq xo'jaligida muhim rol
o'ynaydi. Suvni tejashni rag'batlantirish orqali tomchilatib yuborish tizimlari
fermerlarga qurg'oqchilik va suv tanqisligiga moyil bo'lgan hududlarda suvdan
foydalanishni optimallashtirish imkonini beradi. Bundan tashqari, suv va ozuqa
moddalarining aniq qo'llanilishi ekin sifati va hosildorligini oshiradi, oziq-ovqat
xavfsizligi va iqtisodiy farovonlikka hissa qo'shadi. Tomchilatib sug'orishning
barqarorligi qishloq xo'jaligining atrof-muhitga ta'sirini yanada kamaytiradi va
uni mas'uliyatli dehqonchilik amaliyotini ilgari surish uchun muhim vositaga
aylantiradi.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
86
Qiyinchiliklar va kelajak yo'nalishlari:
Ko'p afzalliklariga qaramay, tomchilatib sug'orishning keng qo'llanilishi
yuqori boshlang'ich xarajatlar, texnik xizmat ko'rsatish talablari va texnik tajriba
kabi muammolarga duch keladi. Bu to‘siqlarni moliyaviy rag‘batlantirish, o‘quv
dasturlari va texnologik yutuqlar orqali bartaraf etish qishloq xo‘jaligida
tomchilatib sug‘orishni qo‘llashni kengaytirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Sensor texnologiyalari, avtomatlashtirish va suvni boshqarish kabi sohalardagi
kelajakdagi tadqiqotlar va innovatsiyalar tomchilatib sug'orish tizimlarining
samaradorligi va samaradorligini yanada oshiradi, ularning barqaror qishloq
xo'jaligidagi rolini davom ettiradi.
Xulosa:
Tomchilatib sug‘orish qishloq xo‘jaligi amaliyotida sezilarli muvaffaqiyat bo‘lib,
suvni boshqarish muammolariga barqaror va samarali yechim taklif etadi.
Suvdan foydalanish samaradorligi, ekinlar hosildorligi va ekologik barqarorlikni
oshirish orqali tomchilatib sug‘orish zamonaviy fermerlar uchun ajralmas
vositaga aylandi. Dunyo aholisining ko'payishi va iqlim o'zgarishi kuchayib borar
ekan, tomchilatib sug'orishning oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash va barqaror
qishloq xo'jaligini rag'batlantirishdagi roli yanada muhimroq bo'ladi.
Tomchilatib sug‘orish tizimlarini qo‘llash va qo‘llashni kengaytirish
o‘zgaruvchan muammolar sharoitida barqaror va samarali qishloq xo‘jaligi
sektorini barpo etish uchun muhim ahamiyatga ega.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Mamtov S.A. Tomchilatib sug‘orish tizimi; Toshkent-2012 yil.
2.
Yusufkhonov, Z., Ravshanov, M., Kamolov, A., & Kamalova, E. (2021, April).
Improving the position of the logistics performance index of Uzbekistan. In E3S
Web of Conferences (Vol. 264, p. 05028).
3.
Yusufkhonov Z.Y, Ravshanov M.N., Kamolov A.S. and Ahmedov D.T.
Prospects for the development of transport corridors of Uzbekistan.
International conference ICPPMS-2021.
