SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
8
TIJORAT BANKLARIDA FINTECH YECHIMLARINI
INTEGRATSIYALASH JARAYONI VA ISTIQBOLLARI
Mirziyodov Bobur Nodir o’g’li
Bank va Moliy akademiyasi
Mirziyodov Bobur
Iqtisodiyotni Monetar tartibga solish
fakulteti tinglovchisi
Elektron pochta Bobur8968@mail.ru
https://doi.org/10.5281/zenodo.15613628
Annotatsiya:
Mazkur tezis ishida O‘zbekiston tijorat banklarida fintech
yechimlarini amaliy integratsiyalash jarayonlari o‘rganilib, mavjud bank
xizmatlariga raqamli texnologiyalarni joriy etish tajribalari tahlil qilinadi. Asosiy
e’tibor mobil ilovalar, onlayn to‘lov tizimlari, sun’iy intellekt asosidagi
mijozlarga xizmat ko‘rsatish vositalari (chatbotlar), hamda blokcheyn
texnologiyasi asosidagi mahsulotlarni joriy etish tajribasiga qaratiladi. Ishda
ayrim tijorat banklari (masalan, Ipak Yo‘li Bank, Hamkorbank, TBC Bank)
tomonidan qo‘llanilgan fintech innovatsiyalari misolida ularning samaradorligi,
texnik infratuzilmasi, mijozlar ehtiyojini qondirishdagi o‘rni va xizmatlar sifati
bo‘yicha tahlillar olib boriladi.
Kalit so’zlar:
Fintech, Raqamli transformatsiya, Moliya texnologiyalari,
Sun’iy intellekt (AI), Mobil bank xizmatlari, Open banking, Regtech, Chakana
bank xizmatlari.
Hozirgi davrda raqamli texnologiyalarning rivojlanishi moliyaviy sohani
tubdan o‘zgartirmoqda. Bank xizmatlarining raqamlashtirilishi, ayniqsa fintech
yechimlarining joriy etilishi, tijorat banklari uchun nafaqat texnologik
innovatsiya, balki strategik omil sifatida qaralmoqda. Fintech — “financial
technology” (moliyaviy texnologiyalar) so‘zlarining qisqartmasi bo‘lib, bu atama
moliyaviy xizmatlar ko‘rsatish jarayonini soddalashtirish, tezlashtirish va
samaradorligini oshirish maqsadida yangi texnologik yondashuvlarni anglatadi.
Brett Kingning "Bank 4.0" konsepsiyasi ushbu mavzuning nazariy
poydevorlaridan biri hisoblanadi. Unga ko‘ra, an’anaviy banklar o‘z faoliyat
modelini qayta ko‘rib chiqishi va bank xizmatlarini real ofislar emas, balki
mijozlar foydalanayotgan texnologik muhitga (mobil ilovalar, AI, IoT, API va
boshqalar) moslashtirishi zarur. “Bank xizmatlari endi joy bilan bog‘liq emas,
ular vaqt va kontekstga asoslangan bo‘lishi kerak.” Nazariy jihatdan, fintech
yechimlarining bank tizimiga integratsiyalashuvi quyidagi yondashuvlarga
asoslanadi
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
9
Innovatsion bank tizimi modeli: An’anaviy bank faoliyatidan farqli o‘laroq,
fintech banklar faoliyatida avtomatlashtirish, sun’iy intellekt, blokcheyn va big
data asosida qaror qabul qilish mexanizmlari mavjud.
Ochiq bank tizimi (Open Banking): Bu model banklarga API (Application
Programming Interface) orqali boshqa xizmat ko‘rsatuvchi platformalar bilan
integratsiyalash imkonini beradi. Bu esa mijozlarga yanada kengroq xizmatlar
spektrini taqdim etadi. Xizmat ko‘rsatishda mijoz markaziylik (Customer-
centricity): Zamonaviy fintech yondashuvlari mijozlarning xatti-harakatlari,
odatlari va ehtiyojlari asosida xizmatlarni moslashtirishga asoslanadi.
Digital Ecosystem nazariyasi: Fintech kompaniyalari va banklar o‘rtasida
raqamli ekotizim hosil bo‘lmoqda. Bu hamkorlik raqobatdan ko‘ra ko‘proq
qo‘shma qiymat yaratishga asoslanadi. Bundan tashqari, fintech integratsiyasi
Porterning raqobat ustunligi nazariyasi, Texnologik qabul qilish modeli (TAM)
va Innovatsiyalarni tarqatish nazariyasi (Everett Rogers) asosida ham tahlil
qilinadi. Bu nazariyalar bank mijozlari va moliyaviy tashkilotlarning
texnologiyani qanday qabul qilishi, undan foydalanish niyatlari va
samaradorlikka ta’sirini izohlashga xizmat qiladi.
So‘nggi yillarda fintech sohasida o‘rta va kichik bizneslar uchun yangi
imkoniyatlar yaratildi. 2023-yil oxirida dunyo bo‘yicha fintech investitsiyalari
2020-yildagi 1,5 milliard dollardan 2023-yilda 3,5 milliard dollarga yetdi. Bu
o‘sish banklar va fintech kompaniyalari o‘rtasida samarali hamkorlikning
kengayishi bilan bog‘liq. Shuningdek, fintech xizmatlarining 2023-yilda 90%dan
ortiq qismini rivojlangan mamlakatlarda, xususan AQSH va Yevropa Ittifoqida
qo‘llanilmoqda. Ochiq bank tizimi bo‘yicha 2022-yilda 100 mamlakatda 2500
dan ortiq fintech platformalari faoliyat yuritdi.Fintech va banklar o‘rtasidagi
hamkorlik o‘sishi bilan birga, 2023-yilda banklar tomonidan ko‘rsatilayotgan
raqamli xizmatlar soni 60%ga oshdi.
O‘zbekistonda fintechning rivojlanishiga oid so‘nggi yillarda qator muhim
o‘zgarishlar ro‘y berdi. Markaziy bank va boshqa moliyaviy muassasalar
fintechni tartibga solish, moliyaviy inklyuziyani oshirish va bank xizmatlarini
raqamlashtirish borasida faol ishlamoqda. 2023-yilda O‘zbekiston banklarining
70%idan ortig‘i raqamli banking tizimlarini ishlab chiqdi va ularni
ommaviylashtirishni boshladi. Shuningdek, O‘zbekiston banklari fintech
xizmatlarining integratsiyasini tezlashtirish uchun quyidagi yondashuvlarni
qo‘llamoqda: Mobil banking tizimlari keng tarqaldi va 2023-yilga kelib, mobil
to‘lovlar hajmi 40%ga oshdi. Blokcheyn texnologiyasi asosida yangi to‘lov
tizimlari va xavfsizlik choralarini amalga oshirish ishlari davom etmoqda.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
10
1.1-jadval
Tijorat
banklarida
fintech
texnologiyalarining
integratsiyasi va mijozlar uchun afzalliklari
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Кинг, Б. Банк 4.0: Банковское дело везде, но не в банке / Бретт Кинг. —
М.: Олимп-Бизнес, 2019. — 384 с
2. Arner, D. W., Barberis, J., Buckley, R. P. The Evolution of Fintech: A New Post-
Crisis Paradigm // Georgetown Journal of International Law. — 2016. — Vol.
47(4). — P. 1271–1319.
3. Rogers, E. M. Diffusion of Innovations. — 5th ed. — New York: Free Press,
2003. — 512 p.
4. Dahlberg, T., Guo, J., Ondrus, J. A critical review of mobile payment research //
Electronic Commerce Research and Applications. — 2015. — Vol. 14, No. 5. — P.
265–284.
5. Мишкин, Ф. Экономика денег, банковского дела и финансовых рынков /
Фредерик С. Мишкин. — 10-е изд. — М.: Юрайт, 2015. — 783 с.
Bank nomi
Fintech
yechimlari
Asosiy
funksiyalari
Natijaviy ta’siri
TBC Bank
Mobil
ilova,
to‘liq raqamli
bank
xizmatlari
Hisob ochish,
kredit olish, pul
o‘tkazmalari,
onlayn to‘lovlar
Mijozlarga tez va
qulay xizmat, bank
filialsiz faoliyat, yosh
mijozlar ulushi oshdi
Hamkorbank
Chatbot, mobil
banking,
to‘lov tizimlari
24/7
onlayn
mijozlarga xizmat,
avtomatlashtirilgan
hisob-kitob
Mijozlar murojaatlari
soni kamaydi, xizmat
ko‘rsatish
vaqti
qisqardi
Ipak Yo‘li Bank
Sun’iy
intellekt
asosidagi
xizmatlar, API
integratsiyasi
Kredit
reytingi
aniqlash, risklarni
tahlil qilish, boshqa
xizmatlar
bilan
integratsiya
Kredit
portfeli
sifatining
oshishi,
xizmatlar
differensiallashtirildi
Kapitalbank
QR to‘lovlar,
ochiq
bank
tizimi (Open
banking)
Hamkor
ilovalar
orqali
tranzaksiyalar,
foydalanuvchi
tajribasini
yaxshilash
Hamkorlar
orqali
mijoz
bazasi
kengaydi,
yangi
daromad manbalari
paydo bo‘ldi
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
11
6. Марказий банкнинг 2022–2024 йиллар молиявий таҳлил ва рақамли
трансформация бўйича ҳисоботлари. — Тошкент: ЎзР Марказий банки
нашри, 2024.
7. Рақамли банк хизматлари бўйича: Kapitalbank, TBC Bank, Ипак Йўли банк
ва Hamkorbank расмий сайтлари. — 2023–2024 йил. — \[Электрон ресурс]
Режим доступа: [https://www.kapitalbank.uz](https://www.kapitalbank.uz),
[https://www.tbcbank.uz](https://www.tbcbank.uz) ва ҳ.к
8. Open Banking Implementation Entity. Open Banking Standards. — London,
2022.
—
\[Электрон
ресурс]
Режим
доступа:
[https://www.openbanking.org.uk](https://www.openbanking.org.uk)
9. World Bank Group. The Future of Fintech: Opportunities and Challenges for
Emerging Markets. — Washington, 2020. — \[Электрон ресурс] Режим
доступа: [https://www.worldbank.org](https://www.worldbank.org)
10. PwC. Global FinTech Report 2022. — London: PwC Publications, 2022. — 36
p.
—
\[Электрон
ресурс]
Режим
доступа:
[https://www.pwc.com](https://www.pwc.com)
