Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
The Formation and Developmental Stages of the United
States of America
Yulduz RAKHMATOVA
1
Institute of State and Law of the Academy of Sciences of the Republic of Uzbekistan
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received February 2025
Received in revised form
28 February 2025
Accepted 20 March 2025
Available online
15 April 2025
This article examines the history of the formation of the
United States of America, its stages of development, state-
building, administrative divisions, and the actions of political
layers from a scientific perspective. Additionally, it discusses
the adoption of the U.S. Constitution, its structural composition,
and the legal views of the founding fathers of the U.S. regarding
its improvement. Moreover, the political activities of Federalists
and Anti-Federalists, as well as the history of the formation of
political parties in the country, are analyzed based on various
sources.
2181-
1415/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol6-iss3/S-pp
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
Revolutionary War,
Congress,
sovereignty,
Confederation,
Democratic-Republicans.
Америка Қўшма Штатларининг вужудга келиши ва
тараққиёт босқичлари
АННОТАЦИЯ
Калит сўзлар:
Инқилобий уруш,
конгресс,
суверенитет,
Конфедерация,
Демократик
-
Республикачилар.
Ушбу мақолада Aмерика Қўшма Штатларининг вужудга
келиш тарихи, унинг тараққиёт босқичлари, давлат
қурилиши ва маъмурий бўлиниши ҳамда сиёсий
қатламларнинг ҳаракати илмий жиҳатдан ўрганилган. Шу
билан бирга, АҚШ Конституциясининг қабул қилиниши,
унинг таркибий тузилиши ва такомиллаштиришга оид
AҚШ давлат асосчиларининг ҳуқуқий қарашлари кўриб
чиқилган. Бундан ташқари, мамлакатда федералистлар ва
анти
-
федералистларнинг
сиёсий
фаолияти,
сиёсий
партияларнинг вужудга келиш тарихи турли манбалар
асосида таҳлил қилинган.
1
PhD student, Institute of State and Law of the Academy of Sciences of the Republic of Uzbekistan.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
03 (2025) / ISSN 2181-1415
198
Возникновение и этапы развития Соединенных
Штатов Америки
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
Революционная война,
Конгресс,
суверенитет,
Конфедерация,
демократические
республиканцы.
В статье рассматривается история формирования
Соединённых Штатов Америки, этапы их развития,
государственное строительство, административное деление, а
также деятельность политических слоёв с научной точки
зрения. Особое внимание уделено принятию Конституции
США, её структуре и правовым взглядам основателей страны
на пути её совершенствования. Также проанализирована
политическая
деятельность
федералистов
и
антифедералистов,
а
также
история
становления
политических партий в США на основе различных источников.
Мустақил Америка Қўшма Штатларининг шаклланиши ва ривожланиши
илғор ғоялар, шиддатли курашлар ва баҳсларга бойдир. Инқилобий урушдан сўнг
ер юзида янги мамлакат –
Америка Қўшма Штатлари пайдо бўлди. Лекин унинг
олдида ҳали бир талай вазифалар бор эди.
Мамлакат ҳали мустақиллик учун уруш давридаёқ қуролли курашга
раҳбарлик қилиш учун турли комитетлар тузилган. Улар корреспондент
комитетлари, назорат комитетлари, хавфсизлик комитетлари деб номланган.
Ушбу комитетлар биринчи Қитъа конгрессининг қарори билан инглиз
товарларига нисбатан бойкотнинг бажарилишини кузатиб боришган. 1774 йилда
Нью
-
Йорк, Пенсильвания ва Жоржиядан ташқари барча мустамлакаларда вилоят
конгресслари ташкил қилинди. Бу конгресс қонун
чиқарувчи инқилобий орган
бўлиб қолди. Шундай қилиб, мустамлакаларда мустақиллик эълон қилингунгача
ҳам қонунлаштирилмаган, маҳаллий, вилоят ва қитъа органлар тизими вужудга
келган эди.
1776 йилда Америка Қўшма Штаталари ўз мустақиллигини
эълон
қилингандан кейин ҳар бир мустамлака мустақил давлат (штат) мақомини олди
.
1776
–1780 йиллар давомида уларнинг кўпчилиги ўз конституцияларини ҳам
қабул қилди. Жумладан, Нью
-
Гэмпширнинг 1776 йил 6 январда биринчи
конституцияси қабул қилинди. Виргиниянинг 1776 йил 29 июнда қабул қилган
конституцияси эса кўпгина штатлар конституцияси учун
асосий
намуна
бўлиб
хизмат қилди [1]. Конституцияларда ўша вақтда инглизлар эга бўлмаган ҳуқуқ ва
эркинликлар хусусан, матбуот ва сайлов эркинлиги, кўпчиликнинг ҳукуматни
алмаштириш ва ўзгартириш ҳуқуқи мустаҳкамланди. Баъзи штатларнинг
конституцияларида сўз, йиғилишлар ўтказиш, петициялар бериш, турар
-
жой
дахлсизлиги, орқага қайтиш кучига эга бўлган қонунлар тақиқланиши каби
демократик принциплар ҳам белгиланди.
1775
йилда бошланиб,
1783
йилгача давом этган Инқилобий
уруш даврида
Конфедерация штатларни умумий душманга қарши бирлаштириш ва курашиш
мақсадида бир қанча қонунлар ишлаб чиқади. Конфедирациянинг 1777 йилда
қабул
қилинган ва 1781 йилда ратификация қилинган моддалари Қўшма
Штатларнинг биринчи конституцияси бўлиб хизмат қилди. Бу Конфедирация
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
03 (2025) / ISSN 2181-1415
199
моддалари Мустақиллик Декларациясини ёзган комиссия томонидан ишлаб
чиқилди ва “бирлашган мустамлакалар” конституцияси
деб номланди. Конгресс
уни 1777 йилда тасдиқлайди. Бу
конституция лойиҳаси 1781 йилдан кейин кучга
киради. 1781 йилги Конституцияга, яъни “конфедерация моддалари”га
биноан
Қўшма
Штатлар иттифоқдош давлат эмас, давлатлар (штатлар) иттифоқи
(конфедерация) деб аталди [2]. Конституция моддаларида кенг имкониятларни
штатларнинг ўзида қолдирилганини
кўриш мумкин. Масалан, конституциянинг
иккинчи моддасида бундай дейилган: “Ҳар
бир штат ўз суверенитети, эркинлиги ва
мустақиллигини ҳамда
Конфедерация томонидан АҚШга тўғридан
-
тўғри
топширилмаган барча ваколатлар, юрисдикция ва ҳуқуқларни Конгрессда сақлаб
қолади.”
[2] Бу моддада штатлар ўз
суверенитетни сақлаб қолиши, марказий
ҳукуматнинг ваколатлари чекланиши
ва иттифоқнинг конфедерация характерига эга
эканлиги таъкидланган.
VI
моддага кўра, ҳар бир штат: 1) ўз армиясига эга бўлади;
2) ташқи ҳужум бўлган тақдирда уруш бошлаши мумкин; 3) умумконфедерация олий
органи розилиги билан элчилар юбориш ва қабул қилиш, ўзаро шартнома ва
иттифоқлар тузиш ҳуқуқига эга эканлиги таъкидланган [
2].
ЭКонфедерация моддалариЭда конфедерация конгрессининг ҳуқуқлари
жиддий чекланган эди. Масалан, уруш масаласини ҳал қилишда, халқаро
шартномалар тузишда, пул тамғалаш нормаларини белгилашда, қуролли кучлар
миқдорини аниқлашда конфедерация аъзоларининг камида тўққизтасининг
розилиги талаб қилинарди. Конституцияга биноан Конгресс ўз маблағига эга
бўлмаган, чунки унга солиқлар белгилаш ва йиғиш ҳуқуқи берилмаган. Конгресс
конфедерация аъзоларини ўз қарорларини бажаришга мажбур қила олмасди,
штатларнинг ички ишларига аралашишга ҳаққи бўлмаган. Конгресс қарорлари
штатларнинг учдан икки қисми томонидан маъқулланса, шундан кейин кучга
кирарди. Бу қарорлар айрим штатларнинг ижроия органлари томонидан амалга
оширилиши керак бўлган.
Инқилобий урушдан кейин янги мустақил Қўшма Штатлар кўплаб
қийинчиликларга дуч келди. Иқтисодий жиҳатдан уруш мамлакатни чуқур қарзга
солиб қўйди. Иқтисодий таназзулдан чиқиш учун Конфедерация хорижий
давлатлардан катта миқдорда қарз олди ва сезиларли даражада қадрсизланган
қоғоз
валюталарни чиқарди. Мамлакатда инфратузилма ҳам
жиддий
шикастланган, савдо узилиб қолган, кўп одамлар молиявий қийинчиликларга дуч
келган таранг вазият вужудга келади. Ижтимоий жиҳатдан уруш америкаликлар
орасида турли хил умидларни уйғотганди. Ҳар бир табақа мустақилликдан сўнг
имкониятлари кенгайишига ишонган, эркинлик ва тенглик ғоялари кўпчиликни
илҳомлантирди, аммо бу интилишлар бир хилда амалга оширилмади. Қул бўлган
африкаликлар, тубжой америкаликлар ва аёллар роли ва ҳуқуқлари деярли
ўзгармаганди.
Сиёсий томондан Қўшма Штатлар ўз ўрнини топишга ҳаракат қилаётган
янги шаклланган давлат эди. Америка инқилобий урушидан кейин собиқ
мустамлакалар
Британия
ҳукмронлигидан
мустақил
янги
бошқарув
тузилмаларини яратишдек оғир вазифага дуч келди. Миллий бошқарув дастлаб
марказий ҳокимиятга чекланган ваколат берган Конфедерация моддалари асосида
бошқарилган. Аммо, тез орада янада мустаҳкамроқ федерал тизим зарурлигини
кўрсатадиган воқеа содир бўлди. Бу Шайс қўзғолони эди.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
03 (2025) / ISSN 2181-1415
200
Шайс қўзғолони 1786–1787 йилларда бўлган халқ ҳаракатидир. Инқилобий
уруш фахрийси Дениэл Шейс бошчилигидаги Массачусетсдаги бу қўзғолоннинг
кўтарилишига сабаб иқтисодий танглик ҳамда штат ва маҳаллий солиқ сиёсатидан
норозилик сабаб бўлган. [3; –
P. 216.] Қўзғолонни бостиришда вужудга келган
қийинчиликлар
мамлакатда тартибни сақлашга ва
иқтисодий муаммоларни ҳал
қилишга қодир кучлироқ миллий ҳукумат зарурлигини исботлади.
Бундан ташқари
,
сиёсий қатламдагилар “Конфедерация моддалари”да
конфедерация конгрессининг ҳуқуқлари жиддий чекланган, деб ҳисобларди.
Масалан, мамлакатнинг сиёсий ва иқтисодий тарқоқлиги, ички ва ташқи
савдонинг тартибга солинмаганлиги, ҳар бир штатнинг ўз божхона тарифига ва
пул тизимига эга бўлиши, чет мамлакатлар билан дипломатик муносабатларнинг
бир тизимда эмаслиги
АҚШ ҳукмрон доираларини ўз манфаатларини ҳимоя қила
оладиган кучли, марказлашган давлат аппаратларини вужудга келтиришга даъват
этди. Уларга ҳукмронликни мустаҳкамлаб берадиган қаттиққўл ҳокимият керак
эди. Конфедерация эса бундай ҳокимиятни бунёдга келтира олмади.
Конфедерация моддаларининг номутаносиблигига жавобан, 1787 йилда
Филаделфияда Конституциявий конвенция чақирилди. Ўн икки штат делегатлари
(Род
-
Айленд
штати
иштирок этмади) янги конституция лойиҳасини ишлаб чиқиш
учун йиғилди
.
Бу ҳаракат
кучлироқ федерал ҳукуматни яратиш ва шу билан бирга
штатлар ва марказий ҳокимият ўртасидаги манфаатларни мувозанатлаштириш
имконини берди.
Конституция матнини яратишда штатлардан иштирок этган делегатлар ҳар
бири ўзининг фалсафий қарашлари ва тушунчалари билан ҳукуматнинг у ёки бу
шаклини ёқлар эди. Қўмондан Жорж Вашингтон Конституциявий конвенция
президенти этиб белгиланди. Унинг бу комиссия таркибида борлиги жараёнига
жиддий руҳ берган. У кенг имкониятлар берилган федерал ҳукумат тарафдори
бўлган. Инқилобий уруш даврида Вашингтоннинг аудитанти бўлган
ва
комиссияда Нью
-
Йоркдан делегат сифатида иштирок этган Александр Гамилтон
ҳам
мустаҳкам марказлашган ҳукумат тарафдори эди. Унинг президентлик ва
Сенат учун сайланиш умрбод муддатга бўлиши керак деган таклифлари
кўпчиликнинг норозилигига сабаб бўлган. Жеймс Медисон эса улардан фарқли
равишда кучли марказлашган ҳокимиятни қоралаган. Медисон учта қисимдан
иборат бўлган миллий ҳукуматни таклиф қилди. Штатлар билан марказий ҳукумат
ўртасидаги вакиллик алоқаларини тўғри тартибга солишда Рожер Шерманнинг
таклифи муҳим аҳамиятга эга эди. У Коннектикут келишувини (ёки Буюк
муросани) таклиф қилди. Унинг таклифига кўра, штатлар ўртасидаги
муносабатларни Вакиллар Палатасида мутаносиб ва Сенатда тенг вакиллик билан
икки палатали қонун чиқарувчи орган яратиш орқали ҳал
қилишни илгари сурди.
Пенсилваниядан иштирок этган Жеймс Уилсон президентни тўғридан
-
тўғри
сайлаш фикрини олға сурган. У халқнинг ҳукуматдаги ролининг кучли ҳимоячиси
эди. Бундан ташқари, ижроия ҳокимияти қоидаларини ишлаб чиқишда ҳам у
муҳим роль ўйнади. Конституция матнини яратишда делегатлар ўртасидаги
баҳсларда Бенжамин Франклиннинг донолик ва муроса маҳорати ёрдам берган. У
бу пайтда 81 ёшда эди ва энг кекса делегат ҳисобланган.
АҚШ Конституцияси лойиҳасини ишлаб чиқиш турли қарашлар ва
кўникмаларга эга делегатлар иштирокидаги тарихий воқеадир. Уларнинг
мунозаралари ва муросалари натижасида кучли миллий ҳукуматга бўлган
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
03 (2025) / ISSN 2181-1415
201
эҳтиёжни штатлар ҳуқуқлари ва шахсий эркинликларини чекламаган ҳолда
мувозанатлаштира олган ҳужжат пайдо бўлди. Иштирок этган ҳар бир делегат бу
жараёнга ўзига хос ҳисса қўшди, Америка Қўшма Штатлари ҳукуматининг асосий
тузилмасини шакллантирди.
Тўрт ой давом этган мунозаралардан кейин ишлаб чиқилган конституция
АҚШ тарихида катта роль ўйнади. 1787 йил 17 сентябрда
Конституция лойиҳасини
маъқулланди Унга кўра, АҚШ давлатлар иттифоқидан (конфедерациядан) иттифоқ
давлат федерацияга айланди.
АҚШ Конституцияси тузилишига кўра, 7 та моддадан иборат бўлиб, улардан
фақат 4 таси бўлимларга ажратилган. Конституция давлатшунослик назариясининг
“ҳокимиятларнинг
тақсимланиши”
принципига асосланди. Унга кўра қонун чиқариш
ҳокимияти конгрессга, ижро этиш ҳокимияти –
президентга, суд ҳокимияти Олий
судга ва конгресс томонидан ташкил қилинадиган куйи федерал судларга тегишли
бўлди.
Конституцияда айрим штатларнинг ҳуқуқлари тўла белгиланмади.
Лекин штатлар федерал конгрессга тегишли биронта ҳам масалани ҳал қилиш
ҳуқуқига
эга бўлмаган. Конституцияга кўра, штатлар федерация ихтиёрида
бўлмаган фуқаролик, жиноят, меҳнат, процессуал хукуклар соҳасида қонунлар
қабул қилиш, республика тузумини сақлаб қолиш шарти билан ўз
конституцияларини қабул қилиш ҳуқуқига эга эканлиги таъкидланди. Янги
Конституция президентга кенг ваколатлар берди. Президент давлат бошлиғи,
ҳукумат
бошлиғи ҳамда қуролли
кучларнинг Олий бош қўмондони ҳисобланади.
Биринчи президент сифатида Жорж Вашингтон сайланди.
Ҳинд
олими Aхил Рид Aмарнинг “Aмерика Конституцияси: Биография”
номли асарида AҚШ Конституциясининг ривожланиши ва унинг бошқа давлатлар
Конституцияларининг шаклланишига таъсирига оид бир қатор таҳлилий
фикрларни ёритиб берган. Хусусан, у AҚШ Конституциясининг бутун дунё бўйлаб
конституциявийликка таъсирини юқори баҳолаб, АҚШ Конституциясида
мустаҳкамланган тамойиллар бошқа халқларни ўз конституцияларини ишлаб
чиқишда
ва демократик тамойилларни ўрнатишда туртки бўлганлигини
таъкидлайди. [4; –
p. 672.].
Янги конституциянинг қабул қилиниши натижасида мамлакатда
федерализм ўрнатилди. Федерализм федерал ҳукумат ва штатлар ўртасидаги
ваколатларни тақсимлаб бериши умумий бошқарувга имкон яратди. Аммо,
конституцияни айрим штатлар ратификация қилишдан чўчишган. Чунки улар
марказий ҳукумат кенг ваколатларга эга бўлиши ва штатлар эркинлиги
чекламишидан хавотир олишган эди. Бундан ташқари, конституциянинг асосий
матнида инсон
ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳақида ҳеч қандай модда мавжуд
бўлмаган. Бу ҳолат анти
-
федералистларнинг қаршилигига сабаб бўлди.
Конституцияни ратификация қилишга қарши бўлган анти
-
федералистлар
янги федерал ҳукумат жуда кучли бўлишини ва шахсий эркинликларни потенциал
равишда
бузиши
мумкинлигини
таъкидлаганлар.
Уларнинг
фикрича,
Конституцияда ўз ифодасини топган айрим асосий ҳуқуқлар аниқ
ҳимояланмаганлиги
боис фуқароларни зулмга қарши ҳимоясиз қолдиради, деб
ҳисоблашган. Шу билан бир қаторда, улар ҳукумат ўз ваколатларини суиистеъмол
қилиши мумкинлигидан хавотирда эдилар. Ушбу анти
-
федералистлар қаторида
Жорж Мейсон, Патрик Генри ва Самуэл Адамс каби таниқли сиёсатчилар бўлиб,
улар шахсий ҳуқуқларнинг аниқ ифодаланишини талаб қилганлар.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
03 (2025) / ISSN 2181-1415
202
Хусусан, Жорж Мейсоннинг фикрига кўра, Конституция инсоннинг шахсий
ҳуқуқ ва эркинликларини ҳукуматнинг бевосита таъсиридан ҳимоя қилиши
кераклиги, ушбу кафолатларсиз янги миллий ҳукумат золим бўлиб қолиши
мумкинлигини таъкидлаган. Патрик Генри Мейсоннинг хавотирларини такрорлаб
,
Конституция сўз, дин ва матбуот эркинлиги каби асосий ҳуқуқларни, шунингдек,
асоссиз тинтувлар ва мусодара ва бошқа мумкин бўлган ҳокимиятни суиистеъмол
қилишдан
ҳимоя қилмаслигини таъкидлади. Генри яна кучли марказий ҳукуматга
жуда ишонмасди. Унинг фикрича, Конституция федерал ҳукуматга штатлар
ҳисобига ҳаддан ташқари кўп ваколатлар берилган деб ҳисобларди [5; –
P. 480.].
Уларнинг танқидлари Конституцияга киритилган биринчи ўнта тузатишнинг
қабул
қилинишига сабаб бўлди.
Шундан сўнг Жеймис Медисон шахс ҳуқуқлари
ва эркинликларини аниқ
кўрсатадиган қонун лойиҳасини ишлаб чиқишга киришди. Дастлаб, Медисон
Конституциянинг ўзи ҳукумат ваколатларини етарлича чеклаб қўйганига ишониб,
Ҳуқуқлар
тўғрисидаги Билль зарур эмас деб ҳисоблаган. Бироқ, у ратификация
баҳсларида анти
-
федералистлар ва асосий штатларнинг конституцияда шахсий
ҳуқуқлар кўрсатилмаганидан норзи эканлигни тушунди.
1789 йилда Биринчи Конгрессда Мадисон Конституцияга бир қатор
тузатишлар киритди. У турли манбалардан, жумладан штат конституцияларидан
,
Виржиния ҳуқуқлар декларациясидан асос сифатида фойдаланди.
Мадисон 200 дан ортиқ таклиф қилинган тузатишларни кўриб чиқди ва
Вакиллар палатасига 17 та тузатишни тақдим этди. 1789 йили улардан 10 таси
қабул
қилинди. Конституциядаги ушбу дастлабки тузатиш
“Ҳуқуқлар
тўғрисида
билль”
деб номланади. Бу тузатишни Штатлар 1791 йили ратификация қилишди.
“Ҳуқуқлар
тўғрисида билль”нинг биринчи моддаси қуйидагича ёзилган.
“Конгресс динни таъсис этиш ёки унинг эркин амалга оширилишини
тақиқловчи, сўз ва матбуот эркинлигини тақиқлаш, одамларнинг тинч йўл билан
йиғилиш ва ҳукуматга мурожаат ва шикоят қилиш ҳуқуқини қисқартирувчи
қонунларни
қабул қилмайди” [6; –
P. 15.].
Бу ҳужжат шахсий эркинликларни аниқ санаб ўтиш орқали шахсий
эркинликларни ҳимоя қилиш ва ҳукумат ва халқ ўртасидаги кучлар мувозанатини
сақлашда ҳал қилувчи роль ўйнади.
Федерациянинг асосий конституцияси билан биргаликда штатлар ўз
конституцияларини ҳам қабул қилди. Унда давлат бошқарувининг тузилиши ва
ваколатлари ҳамда фуқароларнинг ҳуқуқлари белгилаб берилди. Бу штат
конституциялари хилма
-
хил бўлган, лекин умуман олганда демократик
тамойилларни акс эттирган ва янги миллатнинг сиёсий маданиятини
шакллантиришда муҳим роль ўйнаган.
Мисол тариқасида Жон Адамс томонидан Массачусетс конституциясини
(1780) келтиришимиз мумкин. Ушбу конституция ҳокимиятларнинг аниқ
бўлиниши, икки палатали қонун чиқарувчи ва мустақил суд тизимига эга
ҳукуматни
ўрнатди. Унда ҳуқуқлар декларацияси ҳам мавжуд бўлган. Аҳамиятли
жиҳати шундаки, бу дунёдаги бугунги кунгача амал қиладиган энг қадимги ёзма
конституциядир.
Мамлакат конституцияни ратификация қилгандан сўнг ягона Америка
Қўшма
Штатлари бўлди. Мамлакатнинг маъмурий жиҳатдан бўлиниши дастлаб ўн
учта штатдан иборат бўлиб, уларнинг ҳар бири ўз ҳукумати ва институциясига эга
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
03 (2025) / ISSN 2181-1415
203
бўлган. Бу штатлар Ню
-
Хемпшир, Массачусетс, Род
-
Айленд, Коннектикут, Ню Йорк,
Ню
-
Жерси, Пенсилвания, Делавер, Мериленд, Виржиния, Шимолий Каролина,
Жанубий Каролина, Жоржиадан иборат эди.
Ҳокимият
бошқарув аппарати ташкил қилингандан сўнг янги ҳукумат
олдида иқтисодиётни барқарорлаштиришдек оғир вазифа турарди. Ўша пайтда
ғазначиликнинг
биринчи котиби Александр Гамилтон бир нечта асосий
иқтисодий ҳаракатларни амалга оширди. Жумладан, Ҳамилтон федерал ҳукуматга
штатларнинг уруш қарзларини ўз зиммасига олишни таклиф қилди. Бу ҳаракат
қарз бошқарувини марказлаштириш ва кучли миллий бирлик ҳиссини яратишга
қаратилган
эди. Бундан ташқари, миллий банкни яратиш ва барқарор валютани
ўрнатиш каби ғояларни илгари сурган. Ушбу чора
-
тадбирлар мустаҳкам молиявий
тизим учун пойдевор яратишга ёрдам берди.
Аммо
,
Александр Гамилтоннинг бу фикрлари негизида марказий
ҳукуматнинг ролини ошириш ва унга кенг имкониятларни бериш ётарди.
Бу албатта, бошқа гуруҳ маърифатпарварларни чўчитган. Улар марказий ҳокимият
кучайиб кетишидан ташвишда эди. Шу тариқа мамлакатда иккита йирик
сиёсий оқим вужудга келади. Булар Гамилтон ва Жон Адамс бошчилигидаги
федералистлар кучли марказий ҳукумат ва Британия билан яқин алоқалар
тарафдори эдилар. Томас Жефферсон ва Жеймс Медисон бошчилигидаги
Демократик
-
Республикачилар штатлар ҳуқуқларини ҳимоя қилдилар ва Франция
билан яқинроқ муносабатларни афзал кўрдилар.
Федералистлар ва анти
-
федералистлар ўртасидаги кураш дастлаб
Конституцияни ратификация қилиш атрофида бошланди. Анти
-
федералистлар,
Александр Гамилтон, Жон Адамс, Жон Жейларнинг саъй
-
ҳаракатларига қарамай,
охир
-
оқибат Конституцияни шахсий эркинликларни кафолатлайдиган Ҳуқуқлар
тўғрисида Билль ваъдаси билан қабул қилдилар.
Федералистлар ва анти
-
федералистлар ўртасидаги мафкуравий тафовутлар
республиканинг илк даврида сиёсий партияларнинг шаклланишига замин яратди.
Гарчи ўша пайтда расман уларнинг фаолияти партия деб аталмаган бўлса
ҳам лекин ҳар икки томон фикрдош инсонларни атрофига тўплай бошлади.
Александр Гамилтоннинг иқтисодий сиёсати тарафдорлари атрофида шаклланган
Федералистлар партияси кучли миллий ҳукумат, марказлашган иқтисодий
режалаштириш ва Британия билан яқин алоқаларни ҳимоя қилди.
Демократик
-
Республикачилар партияси (кейинчалик Демократик партия
сифатида танилган) Томас Жефферсон ва Жеймс Медисон бошчилигидаги
Демократик
-
Республикачилар федералистик сиёсатга қарши чиқдилар ва
давлатларнинг ҳуқуқларини, аграр манфаатларини ва Конституциянинг қатъий
талқинини қўллаб
-
қувватладилар.
Бу сиёсий оқимлар ўртасидаги кураш миллий банк тизимининг яратилиши,
Конституция бўйича федерал ваколатларнинг талқини, ташқи сиёсатни
мослаштириш (Британия ва Франция тарафдорлари) ва федерал ва штат доираси
каби масалалар бўйича баҳсларни ўз ичига олганди [7; –
P. 365.].
Умуман олганда, мустақилликдан кейин федералистлар ва анти
-
федералистларнинг сиёсий оқимлар сифатида пайдо бўлиши ва уларнинг
кейинчалик партияларга айланиши Америка сиёсий ривожланишида муҳим
босқич бўлиб, мамлакатнинг демократик тажрибаси ва мустаҳкам институтларини
шакллантирди.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
03 (2025) / ISSN 2181-1415
204
Мамлакат ҳудуди ҳам штатлар сони ҳам йиллар мобайнида янги ҳудудларни
қўшиб олиш ёки Европа давлатларининг мустамлака ҳудудларини сотиб олиш
ҳисобига кенгайиб борди. 1803 йилда Т.
Жефферсон кулай имкониятдан фойдаланиб,
Наполеондан Луизианани Миссисипи дарёсининг ғарбида Қояли тоғларгача
чўзилган жуда катта ҳудудни арзимаган 15 млн. долларга сотиб олди [8].
Луизиананинг Конституцияга хилоф равишда ва Конгрессни четлаб ўтган
ҳолда сотиб олиниши ва АҚШга қўшиб олиниши натижасида мамлакатнинг
аввалги ҳудуди икки баравар кўпайди. Луизианани сотиб олишни АҚШ учун жуда
катта стратегик ва иқтисодий фойда келтирди.
Хулоса қилиб айтганда, Инқилобий урушдан кейин Қўшма Штатлар муҳим
қийинчиликлар ва ўзгаришларни бошидан кечирди. Янги шаклланган давлат
иқтисодий қийинчиликлар, сиёсий беқарорлик ва яхлит ҳукумат тузилмасини
яратиш зарурати билан курашди. Конституциявий конвенция ва кейинчалик
Конституция ва Ҳуқуқлар тўғрисидаги Биллни ратификация қилиш орқали Қўшма
Штатлар ўзининг келажакдаги ўсиши ва барқарорлиги учун замин яратди.
Республиканинг дастлабки йиллари ҳудудий кенгайиш, иқтисодий ва сиёсий
тизимларнинг ўрнатилиши, мураккаб ташқи алоқаларнинг йўлга қўйилиши билан
ажралиб турди. Ушбу шаклланиш йиллари Қўшма Штатларнинг қудратли ва
мустаҳкам давлатга айланиши учун замин яратди.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
G. Alan Tarr. “State Constitutional Politics: Governing by Amendment in the
American States” наширёт “
New York Press
”
2006.
2.
C.Charles. "Documents Illustrative of the Formation of the Union of the American
States" Government Printing Office, 1927. Introductions.
3.
L. Richards
. “
Shays's Rebellion: The American Revolution's Final Battle
”
“
University of Pennsylvania Press
” нашрёти 2002. Б.216
4.
Akhil Reed Amar. "America's Constitution: A Biography"
нашрёт “
Random
House
” Ню
-
Йорк
2005
. Б
-672.
5.
R. Ketcham. "The Anti-Federalist Papers and the Constitutional Convention
Debates"
наширёт “
Penguin Classics
” 1986 й. Б
-480.
6.
J.Medison. “Bill of Rights” 1791
. P.15
7.
Gordon S. Wood. “The American Revolution: A History” nashiryot “Modern
Library” 2002.
B- 365
8.
Jon Kukla.
"The Louisiana Purchase: Jefferson's Noble Bargain?"
