Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Classic style of British literature
Sabokhat ALLAMURODOVA
Samarkand State University named after Sharof Rashidov
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2024
Received in revised form
15 May 2024
Accepted 25 May 2024
Available online
15 June 2024
This article presents an analysis of the influence of English
literature on the world cultural scene, especially highlighting the
contributions of British writers to the development of various
literary genres. The focus is on classic works and their global
recognition, as well as the unique feature of British literature that
is expressed in the integration of the various cultural elements of
the people living in Great Britain. Through the example of
William Shakespeare, the most famous playwright, the influence
of his work on European drama and literary traditions is
explored. The study also draws attention to the multicultural
aspect of British literature, where one author can emdiv and
convey the influence of many cultures in his work, thereby
contributing to a rich and varied literary heritage.
2181-
1415/©
2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol5-iss5/S-pp73-77
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
English literature,
British writers,
great writers,
romantic style,
creative writing,
adventure style.
Buyuk Britaniya adabiyotining klassik uslubi
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
ingliz adabiyoti,
Buyuk Britaniya
yozuvchilari,
buyuk yozuvchilar,
romantik uslub,
yozuvchilar ijodi,
sarguzasht uslubi.
Ushbu maqolada ingliz adabiyotining jahon madaniy sahnasiga
ta’siri tahlili, ayniqsa, ingliz yozuvchilarining turli adabiy janrlar
rivojiga qo‘shgan hissasi yoritilgan. Asosiy e’tibor klassik asarlar
va ularning jahon miqyosida e’tirof etilishi, shuningdek, Buyuk
Britaniyada yashovchi xalqlarning turli madaniy unsurlarining
integratsiyalashuvida ifodalangan ingliz adabiyotining o‘ziga xos
xususiyatiga qaratilgan. Eng mashhur dramaturg Uilyam Shekspir
misolida uning ijodining Yevropa dramaturgiyasi va adabiy
an’analariga ta’siri o‘rganiladi. Tadqiqot, shuningdek, Britaniya
adabiyotining ko‘p madaniyatli jihatiga e’tibor qaratadi, bunda
bitta mualli
f o‘z ijodida ko‘plab madaniyatlarning ta’sirini o‘zida
mujassamlashtirib, yetkazishi, shu orqali boy va rang-barang
adabiy merosga hissa qo‘shishi mumkin.
1
PhD student, Samarkand State University named after Sharof Rashidov. Samarkand, Uzbekistan.
E-mail: allamurodovasabahot88@gmail.com
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
05 (2024) / ISSN 2181-1415
74
Классический стиль литературы Великобритании
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
английская литература,
британские писатели,
великие писатели,
романтический стиль,
писательское творчество,
приключенческий стиль.
Эта статья представляет анализ влияния английской
литературы на мировую культурную арену, особенно
подчеркивая вклад британских писателей в развитие
различных литературных жанров. Основное внимание
уделяется классическим произведениям и их глобальному
признанию, а также уникальной особенности британской
литературы, выражающейся в интеграции различных
культурных
элементов
народов,
обитающих
в
Великобритании. Через пример Уильяма Шекспира,
наиболее известного драматурга, исследуется влияние его
творчества на европейскую драматургию и литературные
традиции. Исследование также обращает внимание на
многокультурный аспект британской литературы, где
один автор может воплощать и передавать в своих работах
влияние множества культур, способствуя тем самым
богатому и разнообразному литературному наследию.
Klassik ingliz adabiyoti haqiqatan ham hayratga loyiqdir. U ajoyib ustalarning
butun galaktikasining asarlariga asoslangan. Dunyoning hech bir davlati Britaniya kabi
ko‘plab so‘z ustalarini dunyoga keltirmagan. Ko‘plab ingliz klassiklari ro‘yxatini uzoq
davom ettirish mumkin: Uilyam Shekspir, Tomas Xardi, Sharlotta Bronte, Jeyn Osten,
Charlz Dikkens, Uilyam Tekerey, Dafna Dyu Morye, Jorj Oruell, Jon Tolkin.
Birinchidan, ingliz adabiyotiga nima tegishli ekanligini aniqlashimiz shart. Ingliz
adabiyoti nafaqat Angliya, balki Buyuk Britaniyaning barcha qismlari, jumladan: Uels,
Shotlandiya va Shimoliy Irlandiya yozuvchilarining adabiyotidir. Ma’lumki, ingliz tilida
dunyodagi boshqa tillarga qaraganda ko‘proq so‘zlar mavjud. Natijada, ma’no jihatidan
nozik farqli so‘zlar ko‘p. Ingliz yozuvchilari bu xilma
-
xil so‘zlarni ustalik bilan qo‘llashgan,
ba’zilari esa hatto yangi so‘z yaratish mas’uliyatini ham o‘z zimmalariga olganlar, ana
shunday yozuvchilardan biri yorqin V.
Shekspir edi. Ingliz adabiyoti ko‘p asrlik tarix,
ajoyib mualliflar, milliy xarakterning o‘ziga xos xususiyatlarini aks ettiruvchi unutilmas
asarlardir. [1] Biz bu buyuk yozuvchilarning kitoblari bilan ul
g‘
ayamiz, ularning yordami
bilan o‘rganamiz va rivojlanamiz. Ingliz adiblarining ahamiyatini, jahon adabiyotiga
qo‘shgan hissasini aytmasdan ilojimiz yo‘q. Shekspir, Dikkens, Uayld va boshqalarning
asarlarisiz dunyoni tasavvur qilish qiyin. Ingliz eposi, she’riyati va dramaturgiyasi o‘rta
asrlardan boshlab xalq she’riyati negizida rivojlandi. Uning eng keng tarqalgan janri
tarixiy, epik yoki lirik mazmundagi ballada bo‘lib, leyta yoki boshqa cholg‘
u asboblari
jo‘rligida ijro etiladi. [2] Bugungi kunda erkin ovchi, kambag‘
allar himoyachisi va Robin
Gud va uning
“
yashil aka-ukalari
”
adolatsizligiga qarshi kurashuvchining sarguzashtlari
haqidagi balladalar sikli butun dunyoga ma’lum. Ushbu balladalar siklining paydo bo‘lishi
XIII asrga to‘g‘
ri keladi. Lirik-
epik mazmundagi ingliz va shotland balladalari o‘ziga
xosdir. Ayniqsa, XIV asrdagi ingliz hayotini aks ettiruvchi “Kenterberi ertaklari” bilan
mashhur bo‘lgan J.
Choser ingliz adabiyotining asoschisi hisoblanadi. XVI asrda Angliya
iqtisodiy va ijtimoiy hayotning barcha sohalarida to‘liq inqilobni boshdan kechirdi, bu uni
feodal mamlakatdan klassik mamlakatga aylantirdi. Bu davrda Angliyada fikr va ijodning
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
05 (2024) / ISSN 2181-1415
75
barcha sohalarida favqulodda gullash yuz berdi. Ushbu Uy
g‘onish davrining o‘ziga xos
xususiyati gumanizmning rivojlanishi
–
haqiqiy dunyoni, bu dunyoda yashayotgan
insonni san’atda tasvirlash edi. Angliyada gumanizmning birinchi vakili utopik sotsializm
asoschisi Tomas Mordir. Morning kitobi Gitlodey bilan suhbatlardan iborat bo‘lib
, Mor
o‘zining ko‘plab fikrlari va ehtiyotkorligini suhbatdoshining so‘zida bayon qiladi.
Zamonaviy ijtimoiy tuzumni keskin tanqid qilish orqali. “Utopiya” jahon adabiyotida
muallif fikrining jasorati va o‘z oldiga qo‘ygan vazifani hal etishning ravshanligi –
jamiyatni umumbashariy tenglik asosida qanday tashkil etish mumkinligini aniq misol
orqali ko‘rsatishi tufayli alohida o‘rin tutadi.[3]
Buyuk dramaturg va shoir V. Shekspir ijodi usha davr ingliz adabiyoti rivojidagi
alohida muhim bosqich bo‘ldi, u hozirgacha ma’naviy olam va inson tuyg‘
ularining
murakkabligini tasvirlashning beqiyos ustasi bo‘lib qolmoqda. XVI asrdayoq
Uilyam
Shekspir dunyoning eng yaxshi dramaturgi obro‘siga sazovor bo‘ldi.
Qizi
g‘
i shundaki,
hozirgi kunga qadar Shekspirning pyesalari boshqa mualliflarning asarlariga qaraganda
tez-
tez teatrlarda qo‘yilmoqda. Uning “Gamlet”, “Otello”, “Qirol Lir”, “Makbet”
tragediyalari umuminsoniy qadriyatlardir. Shekspir ijodiga xos xususiyat uning
realizmidir. Shu bilan birga, Shekspir nafaqat voqelikni haqqoniy tasvirlaydi, balki unga
chuqur kirib borish, undagi eng muhim narsani payqash va ochishni ham biladi. Shekspir
Yevropa adabiyotiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Uning merosi bilan tanishish turli yo‘llar bilan
milliy dramaturgiya yaratishga intilgan dramaturglar (Lessing, Gyote, Shiller, Gyugo)
ijodiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Geyne Shekspirni ishtiyoq bilan yaxshi ko‘rardi va boshqa
narsalar qatorida
“
Shekspirning ayollari va qizlari
”
nomli ajoyib kitobini yozdi [4].
Pushkin Shekspir haqida bir qator ajoyib so‘zlarni aytdi, u dramatik haqidagi
bayonotlarida bir necha bor uning asarlariga murojaat qilgan. Belinskiyning bir qator
maqolalari va eslatmalari Shekspir ijodiga ba
g‘
ishlangan.
Jeyn Osten bizni boy ichki dunyosi, ma
g‘rurligi va o‘z baxtiga istehzoli qarashga ega
bo‘lgan kambag‘
al zodagonning qizi bilan tanishtirgan
“G‘
urur va andisha
”
klassik ishqiy
romani tufayli mashhur bo‘ldi. Qizning aristokrat Darsiga bo‘lgan muhabbati uni baxtga
yetakladi. Bu paradoksal, ammo juda oddiy syujeti va baxtli yakuni bilan bu kitob
Britaniyada eng sevimli kitoblardan biridir. An’anaviy ravishda mashhurlik bo‘yicha
ko‘plab jiddiy romanchilarning asarlaridan ustun turadi. Hech bo‘lmaganda, shuning
uchun uni o‘qishga arziydi. XVIII asr oxiri –
XIX asr boshlarida. Buyuk Britaniyada,
boshqa Yevropa mamlakatlarida bo‘lgani kabi, romantik uslub rivojlangan. Romantik
yozuvchilar fantaziya, o‘tmish tarixiy davrlar, kuchli ehtiroslar va xalq ijodiyotiga jalb
qilingan edi. Bu davrning eng tipik romantik asari Shotlandiya shoiri J. Makferson
tomonidan kelt xalq ertaklarining erkin, urfga oid qilingan tarjimasi bo‘lgan “
Ossian
she’rlari”
edi.Yana bir dunyoga mashhur shotland yozuvchisi Valter Skott tarixiy roman
janrining yaratuvchisiga aylandi. [5] Shotlandiya xalq shoiri Robert Bernsning she’riyati
ham jahon miqyosida shuhrat qozondi. XIX asrning 30
–
50-yillarida ingliz adabiyotining
rivojlanishiga ishchilar sinfining birinchi ommaviy siyosiy harakati chartizm taʼsir
koʻrsatdi. Bu davrdagi demokratik harakat tanqidiy realizmning rivojlanishiga yo‘l
tayyorladi. Uning asosiy vakillari Charlz Dikkens, oʻsha davr burjua jamiyati hayotining
oʻziga xos suratlarini yaratgan U.
Tekerey va b. Tanqidiy realizm keyingi yozuvchilar
asarlarida ham rivojlanadi, masalan, Angliya qishloqlari hayoti haqida yozgan T. Hardi.
Charlz Dikkens ulkan iste’dodi imkonsiz bo‘lib tuyulgan ishni amalga oshirdi: u yoshligida
o‘zining “
Pikvik klubining vafotidan keyingi qo
g‘
ozlari
”
nomli birinchi romani tufayli
mashhur bo‘ldi, undan keyin “
Oliver Tvist
”
,
“
Devid Kopperfild
”
va boshqa romanlari ham
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
05 (2024) / ISSN 2181-1415
76
bor. Yozuvchi misli ko‘rilmagan shon
-
sharafga ega bo‘lib, uni Shekspir bilan tenglashtirdi.
Uilyam Tekerey roman yozish uslubida innovator hisoblanadi. Undan oldingi
klassiklarning hech biri yorqin, teksturali salbiy personajlarni o‘z asarining markaziy
obrazlariga aylantirmagan. Bundan tashqari, hayotda bo‘lgani kabi, ko‘pincha ularning
xarakteriga individual ijobiy narsa xos edi. Uning “Bekorchilar yarmarkasi” nomli ajoyib
asari nozik hazil bilan aralashgan o‘ziga xos intellektual pessimizm ruhida yozilgan. Ingliz
adabiyotida sarguzasht janri ham keng tarqaldi. R. Stivensonning sarguzasht romanlari
(“Xazinalar oroli”), R.
Xaggartning psevdotarixiy romanlari (“Qirol Sulaymon konlari”),
detektiv janri yaratuvchisi A. Konan Doylning roman va hikoyalari keng tarqaldi.
Professor Jon Tolkienning
“
Uzuklar hukmdori
”
asarini sevmaslik mumkinmi? Asar o‘z
o‘quvchilariga chuqur gumanistik va nasroniy qadriyatlarni olib keladi. Frodo uzukni
25 martda, yuksalish kunida yo‘q qilishi tasodif emas. Ijodiy va malakali yozuvchi aql
-
idrok ko‘rsatdi: u butun umri davomida siyosat va partiyalarga befarq edi, “
yaxshi tarixiy
Angliyani
”
ehtiros bilan sevdi va klassik ingliz burjuaziyasi edi.
Robert Gelbreyt
–
britaniyalik yozuvchi, ssenariynavis va kino prodyuseri, Garri
Potter romanlar seriyasining muallifi sifatida tanilgan. Potter kitoblari bir nechta
mukofotlarga sazovor bo‘lgan va 400 million nusxadan ortiq sotilgan. Ular tarixdagi eng
ko‘p sotilgan kitoblar seriyasiga aylandi va filmlar seriyasi uchun asos bo‘lib, tarixdagi
ikkinchi eng yuqori daromad keltiruvchi film seriyasiga aylandi.
Roulingning o‘zi film
ssenariylarini ma’qulladi va so‘nggi ikki qismning prodyuserlaridan biriga aylandi [11].
Britaniya adabiyotining yana bir o‘ziga xos xususiyati Charlz Dikkens va Jeyn
Ostenning nozik kinoyasidan tortib Uilyam Makepis Tekerey va Julian Barnsning kaustik
satirasigacha bo‘lgan mashhur ingliz hazilidir. Ingliz yozuvchilari hazildan foydalanib, o‘z
vatandoshlarining illatlarini masxara qilishdi, bu ular orasida har doim ham tushunishni
keltirib chiqarmaydi. Shunday qilib, Aleksandr Poup o‘zining " Dunsiad " asari uchun bir
necha bor o‘lim bilan tahdid qilingan va Uilyam Tekerey ko‘pincha uning masxara
qurbonlaridan
g‘azablangan xatlarni olgan. To‘g‘ri, vaqt o‘tishi bilan inglizlar o‘zlariga
istehzo bilan munosabatda bo‘lishni o‘rgandilar. Jumladan, Julian Barnsning “Angliya,
Angliya” romani, unda muallif britan kimligini kinoya qilgan, Buyuk
Britaniyaning eng
nufuzli adabiy mukofoti
–
Buker mukofotiga nomzod bo‘lgan.
Tumanli Albion tashqarisidagi ingliz yozuvchilari ko‘plab mukofotlarga sazovor
bo‘lishdi. Buyuk Britaniya Nobel mukofotiga sazovor bo‘lgan yozuvchilar soni bo‘yicha
uchinchi o‘rinda turadi: ularning soni 12 ta. Faqat Fransiya va AQShda ko‘proq. Shunisi
e’tiborga loyiqki, bu 12 muallifning hammasi ham ingliz madaniyatiga tegishli emas edi.
Jorj Bernard Shou irland, Tomas Stearns Eliot amerikalik, Vidiadhar Naypol hindistonlik,
Elias Kanetti yahudiy, Kazzuo Ishiguro yapon, Doris Lessing esa butun bolaligini Eron va
Zimbabveda o‘tkazgan. Yana uchta Nobel mukofoti sovrindori
–
Uilyam Batler Yeyts,
Samuel Bekkett va Sheymas Hini Irlandiya fuqarolari edi. Shu bilan birga, Yeats va Hini
ingliz tilida, Bekket esa ingliz va fransuz tillarida yozgan. Bu xilma-xillik
asosan -
mamlakatning imperatorlik o‘tmishidan kelib chiqqan
. Buyuk Britaniya
dunyoning turli burchaklarida ko‘plab mustamlakalarga ega bo‘lgan va u doimo jahon
siyosiy sahnasida juda faol bo‘lgan. Bu yana bir bor ingliz adabiyotining asosiy xususiyati
–
ko‘plab xalqlar madaniyatining yagona an’anaga aralashishini ko‘rsatadi
. [12]
Umuman olganda, ingliz adabiyoti dunyo va inson muammolarini aks ettiruvchi
keng ko‘lamli janr va uslublarni ifodalaydi. U adabiyot qanday qilib istisnosiz barcha
kitobxonlar uchun dolzarb, foydali va qiziqarli bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatadi va
madaniyatning muhim elementi bo‘lib qolishda davom etadi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
05 (2024) / ISSN 2181-1415
77
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Murashkowski S.R. Zamonaviy ingliz adabiyotining multikulturalizmi. Bilim.
Tushunish. Malaka. M., 2007 yil, 2-son. B.91-96
2.
Tolkachev S.P. Rus va ingliz postkolonial adabiyotida gibrid tasvirlar. Filologiya
va madaniyat. Qozon, 2017 yil, 2-son (48). 193-200-betlar
3.
Likhacheva O.N., Bedenko D.E. Nolingvistik universitetda ingliz tilini o‘qitishning
samarali usullaridan foydalanish kelajakdagi muhandislarni muvaffaqiyatli ishga
joylashtirish omili sifatida. To‘plamda: Yoshlar uchun professional navigatsiya. II Xalqaro
ilmiy-
amaliy konferensiya materiallari to‘plami. 2019. 59
-63-betlar
4.
Lixacheva O.N. Nolingvistik universitetlar talabalarining chet tili darslarida
diskursiv kompetentsiyasini shakllantirish va rivojlantirish masalasi. " KubSTU ilmiy
ishlari" elektron tarmoq politematik jurnali. 2017. No 1. B. 97-104
5.
Agata Kristi. Yozuvlarning to‘liq tarkibi. M., Slovo, 2018, 566 b.
6.
Joys J. Uliss. M., Slovo. 2016 yil, 534 b.
7.
Merdok A. Tarmoq ostida. M., 1989, 433 b.
8.
Strelnikov P.A. Integratsiyalashgan ta’lim jarayonlari. Kasbiy ta’lim. 2018 yil.
1-son. B.8-26
9.
Faulz J. Kollektor. M., Slovo, 2019, 452 b.
10.
Cronin A. Yulduzlar pastga qaraydi. M., 1999, 366 b.
11.
Rouling J. Garri Potter. M., 2017, 355 b.
12.
Khitarova
, T.A. Allusions in I. Murdoch’s novel «The Bell» / T.A. Khitarova //
Til rasm chizish tinchlik Qiymat ma’nolari. I.T. nomidagi Kuban davlat agrar
universitetining 100 yilligiga bag‘ishlangan maktab ichidagi va sirtqi ilmiy
-amaliy
konferentsiya materiallari to‘plami. Trubilin va Chet tillari kafedrasining 90 yilligi,
Krasnodar, 2022.
–
p. 36-40.
