SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
146
RAQAMLI IQTISODIYOTDA LOGISTIKA SAMARADORLIGINI
BOSHQARISHNING MEXANIZMLARI
Gavhar Isamutdinova Sanjarovna
International school of finance, technology and science
instituti o‘qituvchisi
ORCID 0009-0005-7518-7003
https://doi.org/10.5281/zenodo.13883949
Annotatsiya
Ushbu tezisda raqamli iqtisodiyot taʼsirida logistika xizmatlari bozorini
rivojlantirish va oʻzgartirishning asosiy yoʻnalishlari aniqlandi. Big Data
texnologiyalari, blokcheyn, narsalar interneti, aqlli transport tizimlari, 3D bosib
chiqarish va uchuvchisiz transport vositalari ko‘rib chiqiladi. Logistikani
raqamlashtirish oqibatlari va uni amalga oshirish bilan bog‘liq xavflar
aniqlangan.
Kalit so‘zlar
: logistika, raqamli transformatsiya, sun’iy intellekt,
uchuvchisiz transport vositalari, kraudsorsing, effektlar, xavflar
In this thesis, the main directions of development and change of the
logistics services market under the influence of the digital economy were
identified. Big Data technologies, blockchain, the Internet of Things, intelligent
transportation systems, 3D printing, and unmanned vehicles will be considered.
The consequences of digitization of logistics and the risks associated with its
implementation are identified.
Keywords:
logistics, digital transformation, artificial intelligence,
unmanned vehicles, crowdsourcing, effects, risks
Raqamli iqtisodiyot logistika operatsiyalariga yangi muammolar va
imkoniyatlarni olib keldi. Big Data, Internet of Things (IoT), sun’iy intellekt (AI)
va blokcheyn kabi raqamli transformatsiya texnologiyalari logistika
jarayonlarini optimallashtirish, samaradorlikni oshirish va xarajatlarni
kamaytirish uchun ulkan imkoniyatlarni taqdim etadi. Biroq, ushbu
texnologiyalarni joriy etish raqamli iqtisodiyotda logistika samaradorligini
boshqarish mexanizmlarini chuqur tushunishni talab qiladi.
Bugungi kunda global raqamlashtirish ta’sirida logistika xizmatlari
bozorining yaxshilanishi muqarrar. Logistika xizmatlari sifatiga yangi talablar
qo‘yilmoqda va ta’minot zanjirini boshqarishga yangi yondashuvlar paydo
bo‘lmoqda, bu erda nafaqat xarajatlarni minimallashtirishga, balki, birinchi
navbatda, maksimal iqtisodiy samara, qiymat va foyda olishga e’tibor
qaratilmoqda. Bunga raqamli platformalar yordam beradi, ularning yordamida
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
147
logistika ta’minot zanjirining barcha ishtirokchilarini integratsiyalash va
muvofiqlashtirish, jarayonlarni robotlashtirish, narsalar interneti, bulut
texnologiyalari, blokcheyn, Big Data texnologiyasidan foydalanish, uchuvchisiz
transport vositalaridan foydalanish mumkin, dron orqali yetkazib berish va
boshqalar. Bundan tashqari, logistika jarayonlarini boshqarish, robotlashtirish,
avtonom (uchuvchisiz) transportni yaratish va boshqalar uchun masofaviy
logistika bulutli platformalari, albatta, ishchilarning keng ko‘lamli ishdan
bo‘shatilishiga olib keladi. Shu munosabat bilan davlat oldida mehnat bozorini,
shuningdek, ta’lim sohasini o‘zgaruvchan sharoitlarga moslashtirish
mexanizmini ishlab chiqish vazifasi turibdi. Raqamli logistikaga o‘tishda
xodimlarning samarali moslashuvini ta’minlash va ijtimoiy keskinlikning
kutilayotgan kuchayishini oldini olish uchun kadrlarni tayyorlash va qayta
tayyorlashga kompleks yondashuv talab etiladi.
Shunday qilib, ko‘rinib turibdiki raqamli texnologiyalar logistika tizimlari
samaradorligini oshirish omili bo‘lib, logistika xizmatlari bozorini
rivojlantirishga xizmat qiladi.
Raqamli iqtisodiyotda logistika samaradorligini boshqarish mexanizmlariga
esa quyidagilarni kiritsak mubolag‘a bo‘lmaydi:
Talabni prognoz qilish uchun Big Datadan foydalanish. Big Data katta
hajmdagi maʼlumotlarni toʻplash va tahlil qilish imkonini beradi, bu esa
kompaniyalarga oʻz mahsulotlari va xizmatlariga boʻlgan talabni bashorat
qilishga yordam beradi. Bu sizga inventarizatsiyani optimallashtirish, etkazib
berishni rejalashtirishni yaxshilash va ortiqcha inventar yoki zaxiralar xavfini
kamaytirish imkonini beradi.
Yuklarni monitoring qilish uchun narsalar internetini joriy etish. IoT real
vaqt rejimida yukning joylashuvi va holatini kuzatish imkonini beradi. Bu
yuklarning ko‘rinishini yaxshilaydi, yuklarning yo‘qolishi va shikastlanishining
oldini olishga yordam beradi, etkazib berish vaqtlarini qisqartiradi va logistika
operatsiyalarining umumiy samaradorligini oshiradi.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
148
1-rasm
1
Logistikaning raqamli transformatsiyasi quyidagilarga imkon beradi:
3. Marshrutlarni optimallashtirish va omborlarni boshqarish uchun sun’iy
intellektni qo‘llash. Sun’iy intellekt katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilishi va
talab prognozlari, ob-havo sharoiti, yo‘l harakati va boshqa omillar asosida qaror
qabul qilishi mumkin. Bu etkazib berish yo‘nalishlarini optimallashtirish,
transport xarajatlarini kamaytirish va ombor inventarlarini yanada samarali
boshqarishga yordam beradi.
4. Logistika operatsiyalarining shaffofligi va xavfsizligini oshirish uchun
blokcheyn texnologiyasini joriy etish. Blokcheyn ta’minot zanjiridagi
ma’lumotlarning shaffofligi va haqiqiyligini ta’minlaydi, bu firibgarlik xavfini
kamaytirishga, ishtirokchilar o‘rtasidagi nizolarni hal qilish vaqtini
qisqartirishga va tranzaktsiyalar xavfsizligini ta’minlashga yordam beradi.
logistika bozorining turli sub'ektlari iqtisodiy jarayonlarini AT vositalari
orqali birlashtirish, ta'minot zanjirlarida axborot oqimlari va tizimlarini
boshqarishni ta'minlash, biznes jarayonlarini integratsiyalash va
optimallashtirish;
qayta ishlash jarayonlarini tezlashtirish orqali tovarlarga xizmat ko'rsatish va
etkazib berish vaqtini qisqartirish
va ma'lumotlarni uzatish;
xizmatlar sifatini oshirish orqali bozor ulushini oshirish va shu orqali
kompaniyaning raqobatbardoshlik darajasini oshirish;
axborotni qayta ishlash, uzatish va saqlash sifatini oshirish;
qabul qilingan qarorlar samaradorligini oshirish.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
149
Xulosa qiladigan bo‘lsak raqamli iqtisodiyotda logistika faoliyati bilan
shug‘ullanadigan barcha tashkilotlar ham o‘z ishini raqamli xizmatlar bozoriga
tezda moslashtira olmasligi va unda muvaffaqiyatli raqobatlasha olmasligi ayon
bo‘ladi. Bugungi kunda elektron savdo vositachilari (Internet birjalari, onlayn
savdo maydonchalari) bilan o‘zaro aloqa qilish vositalariga ega bo‘lishga borgan
sari ehtiyoj ortib bormoqda.
Shuningdek raqamli iqtisodiyotda logistika samaradorligini boshqarish
mexanizmlari kompaniyalarning raqobatbardoshligini oshirish va mijozlarga
xizmat ko‘rsatishni yaxshilashda muhim rol o‘ynaydi. Katta ma’lumotlar,
narsalar interneti, sun’iy intellekt va blokcheyn kabi zamonaviy texnologiyalarni
joriy etish logistika jarayonlarini optimallashtirish, talabni prognozlashni
yaxshilash, xarajatlarni kamaytirish va ta’minot ishonchliligini oshirish imkonini
beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxat:
1.
Воеводко Юрий. Как «хотелки» покупателей приводят к цифровой
трансформации логистических цепей, и что поможет их выполнить
[Электронный
ресурс].
–
режим
доступа:
https://newretail.ru/business/kak_khotelki_pokupateley_privodyat_k_tsifrovoy
_transformatsii_logisticheski kh_tsepey_i_chto_pomozhet/. (дата обращения:
05.03.2020)
2.
Рожко, О. Н. Трансформация национального рынка логистических
услуг в условиях цифровой экономики / О. Н. Рожко, В. В. Хоменко //
Проблемы современной экономики. – 2019. – № 3 (71). – С. 211–215.
3.
Королёва, А. А. Экономические эффекты цифровой логистики / А. А.
Королёва // Журнал Бел. гос. ун-та. Экономика. – 2019. – № 1. – С. 68–76.
4.
Дыбская В.В., Сергеев В.И. Цифровая логистика и управление цепями
поставок: перспективы развития. [Электронный ресурс]. – режим доступа:
http://ea.donntu.org:8080/bitstream/123456789/33474/1/
conf_res1_12-
13_04_18.pdf. (дата обращения: 05.03.2020).
5.
Rejapov, X. X., & Aripova , N. S. qizi. (2022). XO‘JALIK YURITUVCHI
SUB’YEKTLAR FOYDASINI OSHIRISHGA TA’SIR ETUVCHI OMILLAR.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE " INNOVATIVE TRENDS IN
SCIENCE, PRACTICE AND EDUCATION", 1(2), 237–242. Retrieved from
https://academicsresearch.ru/index.php/iscitspe/article/view/786
