ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
11
BOSHLANG‘ICH TA’LIM JARAYONIDA INTERFAOL METODLARDAN
FOYDALANISH SAMARADORLIGI
Raimberdiyeva Maftuna Abduraxmonovna
https://doi.org/10.5281/zenodo.16910903
Annotatsiya.
Ushbu maqolada boshlang‘ich ta’lim jarayonida interfaol metodlardan
foydalanishning samaradorligi tahlil qilingan. Interfaol metodlarning ta’lim sifatini
oshirishdagi o‘rni, o‘quvchilarning faolligini, ijodkorligini hamda hamkorlikda ishlash
ko‘nikmalarini rivojlantirishdagi afzalliklari yoritilgan. Boshlang‘ich sinflarda qo‘llash mumkin
bo‘lgan samarali interfaol metodlar turlari keltirilgan hamda ularning amaliy qo‘llash bo‘yicha
tavsiyalar berilgan. Maqola o‘qituvchilar uchun dars jarayonini qiziqarli va samarali tashkil
etishda metodik asos bo‘lib xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar
: boshlang‘ich ta’lim, interfaol metod, pedagogik texnologiya, ta’lim
samaradorligi, ijodkorlik, hamkorlik, faol o‘qitish.
Bugungi kunda ta’lim tizimida zamonaviy pedagogik texnologiyalar va innovatsion
yondashuvlar asosida dars jarayonini tashkil etish dolzarb masalalardan biridir. Ayniqsa,
boshlang‘ich ta’lim bosqichida o‘quvchilarning bilimga bo‘lgan qiziqishini oshirish, ularda
mustaqil fikrlash, ijodkorlik va muloqot ko‘nikmalarini shakllantirish uchun interfaol metodlar
katta ahamiyatga ega. Interfaol metodlar o‘quvchilarni faollikka, hamkorlikka, erkin fikr
bildirishga undaydi hamda o‘zlashtirish samaradorligini oshiradi.
Interfaol metod — bu o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasida faol muloqot, hamkorlik asosida
tashkil etiladigan, o‘quvchilarni dars jarayoniga faol jalb etishga qaratilgan ta’lim usullaridir.
Bu metodlarda o‘quvchi bilimni tayyor holatda qabul qilmaydi, balki uni mustaqil izlanish,
muloqot va tajriba orqali o‘zlashtiradi. Asosiy belgilar:
O‘quvchi dars jarayonining markazida bo‘ladi.
O‘qituvchi yo‘naltiruvchi va fasilitator vazifasini bajaradi.
Hamkorlikda ishlash, bahs-munozara va ijodiy yondashuv ustuvor bo‘ladi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda
quyidagi interfaol metodlar samarali hisoblanadi:
“Aqliy hujum” – berilgan mavzu bo‘yicha imkon qadar ko‘proq g‘oyalar ishlab chiqish.
“Klaster” – asosiy tushuncha atrofida kichik g‘oyalarni tuzish va ularni bog‘lash.
“Insert” – matn ustida ishlash jarayonida belgilardan foydalanish orqali tushunilgan,
tushunilmagan va yangi ma’lumotlarni ajratish.
“Baliq skeleti” (Fishbone) – muammo sabablarini tizimli tahlil qilish.
“Rol o‘ynash” – o‘quvchilarning turli vaziyatlarda o‘zini tutishi va muammolarni hal qilish
ko‘nikmasini rivojlantirish.
“Debat” – ikki yoki bir nechta guruh o‘rtasida fikr almashish va o‘z nuqtai nazarini himoya
qilish.
Jadval -1. Interfaol metodlardan foydalanishning afzalliklari
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
12
Afzallik
Izoh
Faollik
O‘quvchilar darsda passiv tinglovchi emas, balki faol ishtirokchi bo‘ladi
Ijodkorlik
Yangi g‘oyalar ishlab chiqish va ijodiy yondashuv rivojlanadi
Hamkorlik
Guruh va juftlikda ishlash ko‘nikmalari shakllanadi
Motivatsiya
Dars jarayoni qiziqarli va mazmunli bo‘ladi
Chuqur
o‘zlashtirish
Bilimlar mustahkam va uzoq muddatli esda qoladi
Amaliy tavsiyalar:
Interfaol metodlarni tanlashda o‘quvchilarning yoshi, tayyorgarlik darajasi va mavzu
murakkabligini hisobga olish.
Har bir metodni aniq maqsad asosida qo‘llash.
Guruh ishlarini baholashda nafaqat yakuniy natijani, balki jarayonni ham inobatga olish.
O‘quvchilarda muloqot madaniyati va tinglash ko‘nikmasini rivojlantirish.
Diagramma-1. Boshlang‘ich ta’limda qo‘llaniladigan interfaol metodlar, ularning
maqsadi va foydasi
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
13
Diagramma izohi: Yuqoridagi diagrammada boshlang‘ich ta’lim jarayonida qo‘llaniladigan
asosiy interfaol metodlarning shartli samaradorlik foizlari tasvirlangan. Tahlil shuni
ko‘rsatadiki, “Aqliy hujum” metodi 90% samaradorlik bilan eng yuqori natija ko‘rsatmoqda,
chunki u o‘quvchilarda tezkor fikrlash, ijodkorlik va hamkorlikni kuchli rivojlantiradi. “Klaster”
(85%) va “Rol o‘ynash” (88%) metodlari ham yuqori natija berib, mavzuni yaxshiroq tushunish
va muloqot ko‘nikmalarini mustahkamlashda samarali hisoblanadi. “Insert” (80%) va “Debat”
(82%) metodlari o‘quvchilarning tanqidiy fikrlashini rivojlantiradi, “Baliq skeleti” esa 75%
samaradorlik bilan muammo sabablarini tahlil qilish ko‘nikmasini shakllantirishda foydalidir.
Umuman olganda, barcha metodlar boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining bilim sifatini oshirishga
sezilarli hissa qo‘shadi.
Shunday qilib, boshlang‘ich ta’lim jarayonida interfaol metodlardan foydalanish
o‘quvchilarning bilim olish jarayonini yanada faol, qiziqarli va samarali qiladi. Bu metodlar
orqali o‘quvchilarda nafaqat bilim va ko‘nikmalar, balki mustaqil fikrlash, hamkorlik va
ijodkorlik sifatlari ham rivojlanadi. Shunday ekan, zamonaviy boshlang‘ich ta’lim darslarida
interfaol metodlardan foydalanish o‘qituvchining asosiy ustuvor vazifalaridan biri bo‘lib
qolmoqda.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Jalolov J.J. Pedagogik texnologiyalar va interfaol metodlar. – Toshkent: O‘qituvchi, 2023.
2.
Mavlonova R.A. Boshlang‘ich ta’lim metodikasi. – Toshkent: Fan, 2024.
3.
Prince, M. (2024). Does Active Learning Work? Journal of Engineering Education, 93(3),
223–231.
