94
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
UMUMTA’LIM
MAKTABLARDA MATEMATIKA FANI B
O‘
YICHA
DARSDAN TASHQARI MASH
G‘
ULOTLARNING MATEMATIK
TA’LIMGA
TA’SIRI
Annaeva Chemen Xemra qizi
Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedogogika insitituti, Aniq va tabiiy fanlarni
o‘
qitish metodikasi (matematika) y
o‘
nalishi 1-kurs magistranti
Darsdan tashqari tadbirlar va mash
g‘
ulotalarda qatnashadigan
o‘
quvchilarga
odatda ko'p imkoniyatlar yaratiladi.
Darslarga q
o‘
shimcha tadbirlarda qatnashishning afzalliklari yuqori standart test
natijalariga va yuqori ta'lim darajasiga, maktabda muntazam qatnashish va o'zini
yuqori tasavvurga ega bo'lish kabi ustuvor k
o‘
rsatkichda b
o‘
ladi.
Darsdan tashqari tadbirlarda qatnashayotganlar k
o‘
pincha yuqori va
o‘
rtacha
baholar, absenteizm va ijtimoiy fobiya (social anxienty) kabi muommolari
uchramaydigan (yoki kam uchraydigan) jamoatni tashkil qilishda yordami katta.[5]
Umumta’lim
maktablarida matematika fani bo'yicha darsdan tashqari
mash
g‘
ulotlarning yetarlicha tashkil etilmasligi bir qator muammolarni keltirib
chiqarishi mumkin. Bu muammolar va ularning matematik ta'limga
ta’sirini
quyidagicha tahlil qilish mumkin:
1. Muammolar:
Mash
g‘
ulotlarning yetarlicha tashkil etilmasligi sabablaridan
ba’zilari:
O‘
qituvchilar uchun vaqt va resurslarning yetishmasligi:
O‘
qituvchilar darsdan tashqari mash
g‘
ulotlar uchun q
o‘
shimcha vaqt ajratishga
qiynaladi.
Motivatsiyaning pastligi:
O‘
quvchilar orasida matematikaga qiziqishning pastligi sababli, mashg'ulotlarga
talab kam bo'lishi mumkin.
Moliyaviy va texnik resurslarning yetishmasligi:
Mash
g‘
ulotlarni tashkil etish uchun kerakli materiallar, jihozlar va qo'llanmalar
yetarli emas.
Nizomlarning yo'qligi yoki cheklanganligi:
Darsdan tashqari mashg'ulotlarni tizimli ravishda tashkil qilish uchun o'quv
dasturiga mos keladigan yo'riqnomalarning yetarli emasligi.
2. Matematik
ta’limga
ta'siri:
Salbiy
ta’sirlar:
95
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Matematik qobiliyatlarning rivojlanishiga t
o‘
siq:
O‘
quvchilar darsda tushunmagan mavzularini takrorlash va chuqur
o‘
rganish
imkoniyatidan mahrum b
o‘
ladi.[1-2]
Ijodkorlik va amaliy k
o‘
nikmalarning cheklanishi:
Darsdan tashqari mash
g‘
ulotlar matematik masalalarni amaliyotga tatbiq qilish
va ijodiy fikrlashni rivojlantiradi. Ularning yo'qligi bu ko'nikmalarning rivojlanishini
susaytiradi.
Iqtidorli o'quvchilarni aniqlash va rivojlantirish imkoniyatining kamayishi:
Darsdan tashqari mashg'ulotlar iqtidorli o'quvchilarni aniqlash va ularni maxsus
musobaqalarga tayyorlashda muhim rol o'ynaydi.
Matematika faniga qiziqishning pasayishi:
Darsdan tashqari mash
g‘
ulotlar o'quvchilarning fanlarga nisbatan qiziqishini
oshirishning samarali usuli hisoblanadi. Ularning y
o‘
qligi
o‘
quvchilarni
matematikadan uzoqlashtirishi mumkin.
Ijobiy
ta’sir
bo'lishi mumkin b
o‘
lgan imkoniyatlar y
o‘
qotiladi:
Olimpiadalarga tayyorgarlikning yetishmasligi:
Darsdan tashqari mash
g‘
ulotlar k
o‘
pincha matematik olimpiada va boshqa
tanlovlarga tayyorgarlikni
o‘
z ichiga oladi. Ularning y
o‘
qligi bu imkoniyatlarni
cheklaydi.[1-4]
Muloqot va kooperatsiya rivojlanishiga zarar:
Guruhda ishlash, fikr almashish va hamkorlik orqali yechimlar topish
k
o‘
nikmalari rivojlanmaydi.
3. Yechim va tavsiyalar:
Q
o‘
shimcha resurslar ajratish:
Darsdan tashqari mash
g‘
ulotlar uchun maxsus vaqt va mabla
g‘
ajratilishi kerak.
Qiziqarli va innovatsion mashg'ulotlar tashkil qilish:
Matematik o'yinlar, loyihalar va texnologiyalardan foydalangan holda
o'quvchilarning qiziqishini oshirish.[3-5]
Olimpiadalarga tayyorgarlik guruhlarini yaratish:
Iqtidorli o'quvchilarni qo'llab-quvvatlash uchun maxsus guruhlar tashkil qilish.
STEAM integratsiyasi: Matematikani fan, texnologiya, muhandislik va
matematika bilan
bog‘lagan
holda
o‘quvchilarning
real hayotdagi
qo‘llash
ko‘nikmalarini
rivojlantirish. (STEAM
taʼlim
texnologiyasi maktab
oʻquvchilarini
yangicha
oʻqitish
metodikasi
boʻlib,
anʼanaviy
oʻqitish
metodikasidan farqli metodika
hisoblanadi. U
oʻquvchilarni
bir vaqtning
oʻzida
toʻrtta
–
fan (Science), texnologiya
(Technology), muhandislik, (Engineering), tasviriy
sanʼat
(Art), matematika (Math)
96
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
boʻyicha
oʻqitishga
moʻljallangan.
STEAM fan
boʻyicha
emas, balki mavzular
boʻyicha
integratsiyalashgan
oʻqitish
tizimidir).[3]
Ota-onalar bilan hamkorlik:
Ota-onalar darsdan tashqari mashg'ulotlarning ahamiyatini tushunib, bolalarini
faol ishtirok etishga rag'batlantirishlari kerak.
Darsdan tashqari mash
g‘
ulotlarning tizimli va samarali tashkil etilishi matematik
ta’limning
sifati va
o‘
quvchilar bilim darajasini oshirishda muhim ahamiyatga ega.
Yuqoridagi chora-tadbirlar orqali matematik
ta’limni
yuqori darajaga
ko‘tarish
va
o‘quvchilarda
bu fandan ijodiy fikrlash
ko‘nikmalarini
shakllantirish mumkin.[4]
Xulosa:
Umumta’lim
maktablarida matematika fanidan darsdan tashqari
mashg‘ulotlarning
yetarli darajada tashkil etilmasligi,
o‘quvchilarning
matematik
fikrlash va masalalarni hal etish
ko‘nikmalarini
rivojlantirishga
to‘sqinlik
qiladi. Bu
esa
o‘z
navbatida matematik
ta’limning
samaradorligini pasaytiradi. Darsdan tashqari
mashg‘ulotlar
o‘quvchilarga
amaliyotda matematika fanini yanada chuqurroq
o‘rganish
imkonini beradi, shu bilan birga ularning qiziqishini va motivatsiyasini
oshiradi. Shuning uchun,
umumta’lim
maktablarida matematika
bo‘yicha
darsdan
tashqari
mashg‘ulotlarning
samarali tashkil etilishi,
ta’lim
jarayonining sifatini
yaxshilashda muhim ahamiyatga ega.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
M.Jumayev
“Boshlang‘ich
sinflarda matematika
o‘qitish
metodikasi”.
Darslik. Toshkent
–
2007.
2.
M. Jumayev, Z. Tadjiyeva.
Boshlangʻich
sinflarda matematika
oʻqitish
metodikasi. Toshkent,
“Oʻqituvchi”
-2005.
3.
N. Bikbayeva.
Boshlangʻich
sinflarda matematika
oʻqitish
metodikasi.
Toshkent,
“Oʻqituvchi”
-1996
4.
L. Sh. Levenberg va boshqalar.
Boshlangʻich
sinflarda matematika
oʻqitish
metodikasi. Toshkent,
“Oʻqituvchi”
-2015.
5.
Brown, R. (n.d.). Extracurricular activity: How does participation
encourage positive youth development? Retrieved November 15,2008 from
