81
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
O‘
QUVCHILARNING MATEMATIK FIKRLASH QOBILIYATINI
RIVOJLANTIRISH METODIKASI
Hayitov Otabek Jamshid
o‘g‘
li
Samarqand Davlat Universiteti Kattaq
o‘
r
g‘
on filiali talabasi
Turdimurodov Otabek Farhod
o‘g‘
li
Samarqand Davlat Universiteti Kattaq
o‘
r
g‘
on filiali asissenti
Annotatsiya
: Ushbu maqolada
o‘quvchilarning
matematik fikrlash qobiliyatini
rivojlantirishga qaratilgan samarali metodikalar yoritilgan. Matematik tafakkurni
shakllantirishda mantiqiy fikrlash, muammoni tahlil qilish, yechim
yo‘llarini
izlash
va mustaqil xulosa chiqarish kabi
ko‘nikmalarning
o‘rni
ochib beriladi. Maqolada
shuningdek, turli yosh toifalaridagi
o‘quvchilarning
aqliy rivojlanish xususiyatlari
inobatga olingan holda
qo‘llanilishi
mumkin
bo‘lgan
innovatsion pedagogik
yondashuvlar, didaktik
o‘yinlar,
muammoli vaziyatlar orqali
o‘qitish
metodlari tahlil
qilinadi. Tadqiqot natijalari matematik
ta’lim
samaradorligini oshirish hamda
o‘quvchilarda
chuqur va mustahkam bilim hosil qilishga xizmat qiladi.
Kalit
so‘zlar:
matematik fikrlash, mantiqiy tafakkur, metodika,
o‘quvchilar,
muammoli vaziyat, innovatsion yondashuv, didaktik
o‘yinlar,
ta’lim
samaradorligi,
analitik fikrlash, matematik kompetensiya.
Kirish.
Bugungi kunda
ta’lim
sohasida yuz berayotgan tizimli islohotlar,
zamonaviy pedagogik texnologiyalarning jadal rivojlanishi va global raqobat
muhitida bilimli, tafakkur qiluvchi, muammolarga ijodiy yondasha oladigan shaxsni
tarbiyalash zarurati tobora ortib bormoqda. Ayniqsa,
o‘quvchilarning
matematik
tafakkurini rivojlantirish masalasi zamonaviy
ta’limning
dolzarb
yo‘nalishlaridan
biri
sifatida
e’tirof
etilmoqda. Zero, matematik fikrlash
–
bu nafaqat aniq fanlarni
o‘rganishda,
balki hayotiy vaziyatlarda
to‘g‘ri
qaror qabul qilish, tahliliy va mantiqiy
mushohada yuritish, muammolarni hal etish, algoritmik yondashuv orqali yechim
topish kabi
ko‘nikmalarni
shakllantiruvchi asosiy intellektual faoliyat turidir.
Pedagogik tajriba shuni
ko‘rsatadiki,
o‘quvchilarda
matematik fikrlash
qobiliyatining rivojlanishi faqatgina
an’anaviy
bilim berish orqali emas, balki
o‘quv
jarayonini metodik jihatdan puxta rejalashtirish, interaktiv yondashuvlar, muammoli
vaziyatlar asosida
o‘qitish,
o‘yinli
mashg‘ulotlar,
guruhli tahlillar va mustaqil izlanish
faoliyatlari orqali
rag‘batlantirilishi
kerak. Shu sababli, matematik
ta’lim
mazmunini
faqat formulalar va algoritmlar
to‘plami
sifatida emas, balki fikrlash madaniyatini
82
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
rivojlantirish vositasi sifatida talqin qilish
o‘ta
muhim ahamiyat kasb etadi.Ushbu
maqolada
o‘quvchilarning
matematik fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga xizmat
qiluvchi metodik yondashuvlar, pedagogik vositalar va
o‘qitish
texnologiyalarining
tahlili beriladi. Xususan, turli yosh toifalarida matematik fikrlashni shakllantirishda
qanday yondashuvlar samarali ekanligi, amaliyotda
qo‘llanilishi
mumkin
bo‘lgan
metod va uslublar, innovatsion
o‘quv
materiallari va ular bilan ishlash strategiyalari
yoritiladi. Maqola natijalari
ta’lim
jarayonini yanada samarali tashkil etish,
o‘quvchilarning
mustaqil fikrlashga
bo‘lgan
qiziqishini kuchaytirish hamda
matematik kompetensiyalarni shakllantirishga qaratilgan metodik takliflarni ilgari
surishga xizmat qiladi.
Zamonaviy
ta’lim
tizimi oldida turgan eng muhim vazifalardan biri
—
bu
o‘quvchilarning
mustaqil, mantiqiy va tahliliy fikrlash qobiliyatiga ega
bo‘lgan,
real
hayotiy muammolarni echishga tayyor, raqamli va funksional savodxonlikni
o‘zlashtirgan
shaxsini shakllantirishdir. Ayniqsa, matematik fikrlashni rivojlantirish
—
bu nafaqat matematika fanini puxta
o‘zlashtirish,
balki
o‘quvchilarda
yuqori
darajadagi intellektual salohiyat, muammoli vaziyatlarga yechim topish, algoritmik
va tizimli yondashuvni rivojlantirish vositasidir.
Matematik tafakkur
o‘quvchilarning
bilish faoliyatining eng muhim tarkibiy
qismi hisoblanadi. U mantiqiy mulohaza yuritish, sabab-oqibat aloqalarini aniqlash,
umumlashtirish, tahlil qilish, sintezlash va muammoning mohiyatini anglash kabi
fikrlash operatsiyalarini
o‘z
ichiga oladi. Ayni shu jihatlari bois, matematik fikrlash
faqatgina fan doirasida emas, balki turli hayotiy sohalarda qaror qabul qilishda,
tahliliy yondashuv talab qilinadigan vaziyatlarda, shuningdek, raqamli tafakkurni
shakllantirishda ham asosiy rol
o‘ynaydi.
So‘nggi
yillarda xalqaro baholash dasturlari
–
xususan PISA va TIMSS tahlillari
shuni
ko‘rsatmoqdaki,
o‘quvchilar
ko‘proq
tayyor formulalar va algoritmlar orqali
emas, balki
noan’anaviy,
real muammolarni yechishda matematik bilimlarni
qo‘llashda
qiynalmoqda. Bu esa
ta’lim
jarayonida matematik tafakkurni
rivojlantirishga qaratilgan metodik yondashuvlarni qayta
ko‘rib
chiqish zaruratini
yuzaga keltirmoqda.
O‘zbekiston
ta’lim
tizimida ham ushbu
yo‘nalishda
izchil
islohotlar olib borilmoqda, bunda
o‘quvchilarning
mantiqiy va ijodiy fikrlashini
shakllantirish asosiy maqsadlardan biri sifatida belgilangan.Ushbu maqolada
o‘quvchilarning
matematik fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga xizmat qiluvchi
metodik vositalar, innovatsion yondashuvlar, interfaol
o‘qitish
texnologiyalari,
muammoli vaziyatlar asosida
ta’lim
berish, didaktik
o‘yinlar
va differensial
yondashuvlarning
o‘rni
xolis tahlil qilinadi. Shuningdek, sinf darajasiga qarab
83
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
matematik fikrlashning bosqichma-bosqich shakllanishi, bu jarayonda
o‘qituvchining
roli, hamkorlikda
o‘qitish
va izlanishga asoslangan faoliyatlar muhim pedagogik omil
sifatida
ko‘rib
chiqiladi.Maqola natijalari
o‘quvchilarda
nafaqat nazariy bilim, balki
hayotiy vaziyatlarda
qo‘llay
oladigan, amaliy va funksional matematik
kompetensiyalarni rivojlantirishga xizmat qiladi. Shu orqali
ta’lim
sifati va
o‘quvchilarning
umumiy tafakkur salohiyatini oshirishga erishish mumkin
bo‘ladi.
Xulosa
qilib aytganda,
o‘quvchilarning
matematik fikrlash qobiliyatini
rivojlantirish
—
bu nafaqat matematika fanini
o‘zlashtirish
jarayonidagi muhim
pedagogik vazifa, balki ularning umumiy tafakkur darajasini, tahliliy, mantiqiy va
ijodiy fikrlash salohiyatini shakllantirishning asosiy omillaridan biridir. Mazkur
maqolada yoritilganidek, matematik tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan metodik
yondashuvlar, jumladan, muammoli vaziyat asosida
o‘qitish,
interfaol metodlar,
differensial yondashuv, didaktik
o‘yinlar
va zamonaviy raqamli texnologiyalar orqali
o‘qitish
o‘quvchilarning
bilimlarni chuqur va mustahkam
o‘zlashtirishiga
xizmat
qiladi.Matematik
fikrlashni
shakllantirish
o‘qituvchidan
puxta
metodik
tayyorgarlikni,
o‘quvchilarning
yosh va psixologik xususiyatlarini hisobga olgan
holda moslashtirilgan yondashuvlarni talab etadi.
Ta’lim
jarayonida faollashtiruvchi
metodlarning
qo‘llanishi
o‘quvchilarni
o‘z
fikrini erkin bayon qilishga, izlanishga,
xulosa chiqarishga undaydi, bu esa ularning nafaqat matematik, balki boshqa fanlar
bo‘yicha
ham muvaffaqiyatli
o‘qishlariga
zamin yaratadi.Shunday ekan,
ta’lim
muassasalarida matematik fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga
yo‘naltirilgan
tizimli
metodik ishlarni tashkil etish,
o‘quv
dasturlarini takomillashtirish,
o‘qituvchilar
malakasini oshirish va zamonaviy pedagogik texnologiyalarni amaliyotga joriy etish
dolzarb ahamiyat kasb etadi. Ushbu
yo‘nalishdagi
izchil
sa’y
-harakatlar
o‘z
natijasini
berib, kelajakda fikrlovchi, muammoga yechim topuvchi, kreativ va raqobatbardosh
shaxslarni tarbiyalash imkonini beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1. Sh.K.Shayakubov, R.X.Ayupov Interfaol
ta’lim
usullari Toshkent
“Tafakkur
b
o‘
stoni nashriyoti
–
matbaa
uyi”
2012,
2.
Azizxoʻjayeva,
N.N. (2023). Interfaol ta'lim texnologiyalari: nazariya va
amaliyot. Toshkent: "Innovatsion ta'lim" nashriyoti.
3. Johnson, D.W., Johnson, R.T. (2021). Active Learning: Cooperative Learning
Strategies. New York: "Academic Press".
