108
Issue 10(45), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 20.05.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
O‘QUVCHILARNING RANGLAR BILAN ISHLASH QOBILYATINI
SHAKILLANTIRISHNING AHAMIYATI
Xo‘jaqulov Ro‘zibek Ilhomjon o‘g‘li
Guliston davlat pedagogika institute “Tasviriy san’at” ta’lim yo‘nalishi magistranti
Annotatsiya:
mazkur maqolada o‘quvchilarning ranglar bilan ishlash
ko‘nikmalarini shakllantirishning psixologik-pedagogik asoslari, ranglar orqali estetik
did, tasavvur va kreativ fikrlashni rivojlantirish jarayoni tahlil etiladi. Shuningdek,
ranglar bilan ishlashda yosh davriga mos yondashuv, dars jarayonida qo‘llaniladigan
samarali metod va texnologiyalar haqida fikr yuritiladi.
Kalit so‘zlar:
ranglar, estetik tarbiya, ijodkorlik, tasviriy san’at, idrok, rang
tahlili, metodika.
Ranglar tabiatdagi borliqni aks ettirish, tushunish va his qilish vositasi
bo‘libgina qolmay, inson tafakkuri, didi va estetik idrokini shakllantirishda ham
muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘quvchilarning
ranglar bilan ishlash qobiliyatini rivojlantirish ularning badiiy-estetik dunyoqarashini
kengaytirish, ijodiy fikrlashini faollashtirish hamda atrof-muhitni idrok etish
darajasini oshirishda asosiy omillardan biridir.
Rang – bu faqatgina ko‘z orqali seziladigan fizik hodisa emas, balki inson
psixikasiga kuchli emotsional va estetik ta’sir ko‘rsatuvchi murakkab psixologik
vositadir. Ranglar inson tafakkuri, idroki va emotsional holatini boshqarishda muhim
vosita sifatida namoyon bo‘ladi. Ayniqsa, maktab yoshidagi o‘quvchilar uchun rang –
bu dunyoni anglash, his qilish, tasvirlash va baholash vositasidir.
Pedagogik nuqtayi nazardan qaralganda, o‘quvchilarning ranglarni to‘g‘ri
farqlay olishi, ularni o‘zaro muvofiqlashtirish va estetik maqsadda qo‘llay olish
qobiliyati tasviriy san’at ta’limining asosiy tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Bu
qobiliyat faqatgina badiiy faoliyat bilan cheklanmay, balki bola shaxsining har
tomonlama rivojlanishiga, uning go‘zallikni anglash, estetik qadriyatlarni idrok etish
va ularni ongli tarzda ifoda etish salohiyatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ranglar bolaning emotsional holati,
hissiy idroki, eslab qolish qobiliyati, diqqatni jamlash va ijodiy tafakkurini
shakllantirish jarayonlarida muhim omil hisoblanadi. Masalan, quyuq va tiniq ranglar
diqqatni jalb qiladi, iliq ranglar esa emotsional iliqlik va ochiqlik hissini uyg‘otadi.
Shu boisdan, tasviriy san’at darslarida ranglar bilan ishlash jarayonini o‘quvchining
109
Issue 10(45), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 20.05.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
yosh xususiyatlariga mos holda tashkil etish, ular orqali shaxsiy rivojlanishni
rag‘batlantirish zarur.
Shuningdek, bolalarning rangli kompozitsiyalar yaratish orqali o‘z ichki holatini
ifoda eta olishi, vizual ifoda vositalaridan ongli foydalanishi ularning muloqot va
o‘zini anglash salohiyatini rivojlantiradi. Bu esa ranglarni faqat san’at vositasi
sifatida emas, balki shaxsiy rivojlanishning kuchli pedagogik instrumenti sifatida
qarash zarurligini ko‘rsatadi.
Boshlang‘ich ta’lim bosqichi o‘quvchilarning badiiy-estetik idroki, emotsional
sezuvchanligi va ijodiy tafakkurini shakllantirishda eng muhim davrlardan biridir.
Ayniqsa, bu davrda ranglar bilan ishlash jarayoni o‘quvchilar uchun nafaqat tasviriy
faoliyat sifatida, balki o‘z fikrini obrazlar orqali ifodalash, ichki kechinmalarini rangli
shakllarda aks ettirish, dunyoqarashini boyitishning tabiiy shakli sifatida xizmat
qiladi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ranglar orqali o‘z his-tuyg‘ularini ochiq ifodalay
oladi. Ular uchun tasviriy san’at mashg‘ulotlari faqat texnik malakalarni emas, balki
psixologik holat, shaxsiy qiziqish va estetik sezgi kabi nozik ichki jihatlarni ham
shakllantirishga xizmat qiladi. Shu bois bu bosqichda ranglar bilan ishlashga bo‘lgan
yondashuv bolalarning emotsional ehtiyojlari, psixofiziologik rivojlanish darajasi va
individual qobiliyatlarini hisobga olgan holda qurilishi zarur.
Ta’lim jarayonining ilk bosqichlarida o‘quvchilarga ranglar haqidagi umumiy
bilimlar beriladi: asosiy (qizil, ko‘k, sariq), hosilaviy va neytral ranglarni farqlash,
ularning ifodaviy xususiyatlari va bir-biriga nisbatan ta’siri tushuntiriladi.
Ranglarning iliq va sovuq oralig‘idagi farqlarni anglash, ularni turli
kompozitsiyalarda ongli ravishda qo‘llash ko‘nikmalari orqali bolalar real hayotdagi
holatlarni estetik obrazlar vositasida tasvirlashni o‘rganadilar. Bu jarayonda
bolalarning tasavvur doirasi, obrazli fikrlash qobiliyati, individual estetik yondashuvi
bosqichma-bosqich kengayadi. Ayniqsa, ranglar bilan mustaqil ishlash, ularni
moslashtirish, kompozitsiyaviy uyg‘unlikni topish orqali bolalarda badiiy idrok,
tanqidiy mulohaza yuritish va didni shakllantirish singari muhim kompetensiyalar
rivojlanadi.
Ranglar bilan ishlash orqali erkin ijod qilish imkoniyati berilgan bolalarda
nafaqat tasviriy san’atga bo‘lgan qiziqish ortadi, balki ular o‘z fikrini erkin ifodalash,
hissiy vaziyatlarga munosabat bildirish, badiiy obrazlar yaratish ko‘nikmalarini ham
egallaydilar. Bu esa ularning ijtimoiy-emotsional rivojlanishiga ham ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi. Ranglar bolaning atrof-muhitni qanday qabul qilishi va tasvirlashiga
bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ular yordamida bola tashqi olamdagi predmetlar, tabiat
110
Issue 10(45), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 20.05.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
hodisalari, insoniy tuyg‘ular va ichki holatlarni badiiy ifodalaydi. Tasviriy san’at
mashg‘ulotlarida bolalar turli ranglarni tanlash, ularni muvofiqlashtirish, hissiyot va
kayfiyatga qarab qo‘llash orqali o‘z estetik qarashlarini shakllantiradi. Bu esa
ularning estetik didi, badiiy tafakkuri va umumiy madaniy saviyasini yuksaltirishda
muhim omil hisoblanadi.
Estetik tarbiyaning tarkibiy qismlaridan biri – bu go‘zallikni tanib olish va unga
ongli tarzda baho bera olish qobiliyatidir. Ranglar bilan ishlash jarayonida bolalar
ranglar uyg‘unligi, kontrasti, ohangdorligi, vizual muvozanati haqida bilimlar hosil
qiladi. Bunday tahliliy yondashuv orqali ularda ranglar orqali ifodalangan estetik
obrazlarni idrok etish, ularni his qilish va baholash ko‘nikmalari shakllanadi.
Shuningdek,
estetik
tarbiyada
ranglarning
milliy,
tarixiy,
madaniy
konnotatsiyalarini anglash ham muhim ahamiyatga ega. Bolalar milliy bezaklar,
naqshlar, liboslar va me’moriy elementlardagi ranglar uyg‘unligini o‘rganar ekan, bu
orqali o‘z xalqining badiiy merosiga bo‘lgan hurmat, estetik qadriyatlarga bo‘lgan
e’tibor va tarixiy ongni rivojlantiradi. Shu orqali ranglar nafaqat estetik vosita, balki
ma’naviy-estetik tarbiyaning kuchli pedagogik instrumentiga aylanadi. Demak,
ranglar bilan ishlash – bu faqatgina texnik faoliyat emas, balki bolada go‘zallikni
anglash, estetik qadriyatlarni o‘zlashtirish va ularni hayotga tatbiq etish malakalarini
shakllantirishga xizmat qiluvchi pedagogik vositadir. Bu jarayon bola tafakkurini
boyitadi, hissiy-estetik sezuvchanlikni kuchaytiradi va shaxsiy ma’naviy olamini
uyg‘otadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Karimova R. “Estetik tarbiya asoslari”. Toshkent: O‘qituvchi, 2019.
2.
Saidova D. “Tasviriy san’atni o‘qitish metodikasi”. Samarqand, 2021.
3.
Vygotskiy L.S. “Psixologiya iskusstva”. Moskva: 2004.
4.
O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni, 2020.
5.
Davlat umumta’lim standarti (DTM) – Tasviriy san’at fani, 2022.
6.
Pardaboyevich,
Jumaboyev
Nabi.
"O‘QUVCHILAR
IJODIY
FAOLIYATINI
RIVOJLANTIRISHDA
ZAMONAVIY
TEXNALOGIYALARNING O ‘RNI." FAN OLAMI 6.11 (2023): 87-90.
7.
Pardaboyevich,
Jumaboyev
Nabi.
"O‘QUVCHILAR
IJODIY
FAOLIYATINI
RIVOJLANTIRISHDA
ZAMONAVIY
TEXNALOGIYALARNING O‘RNI." WORLD OF SCIENCE 6 (2023): 87-90.
8.
Pardaboеvich, Jumaboеv Nabi. "Interpretation of the Problem of
Educational use of Aesthetic Views of Eastern Thinkers in Pedagogical Research."
111
Issue 10(45), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 20.05.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Emergent: Journal of Educational Discoveries and Lifelong Learning (EJEDL) 3.1
(2024): 9-9.
9.
Khojamkulov, Rasulbek. ‘‘THE IMPORTANCE OF DEVELOPING
DESIGN COMPETENCES OF FUTURE ENGINEERS USING COMPUTER
GRAPHICS.’’ Ijtimoiy-gumanitar fanlarning dolzarb muammolari / Actual Problems
of Humanities and Social Sciences .4.5( 2024).
