ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
660
BANKLARNING XALQARO HISOB-KITOB OPERATSIYALARINI
TAKOMILLASHTIRISH (“O‘ZSANOATQURILISHBANK” ATB BUXORO VILOYATI
MISOLIDA)
Saidova Muxabbat Maxsudovna
O‘zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi magistranti.
lyuba4410854@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15389875
Annotatsiya. Ushbu maqolada banklarning xalqaro hisob-kitob operatsiyalarini
takomillashtirish masalalari chuqur tahlil etilgan bo‘lib, ayniqsa “Oʻzsanoatqurilishbank” ATB
misolida amaliy jarayonlar yoritilgan.
Xalqaro hisob-kitoblar tizimining asosiy shakllari — SWIFT tizimi orqali o‘tkazmalar,
akkreditivlar, inkasso, valyuta konversiyasi va korrespondent banklar bilan hisob-kitoblar bank
faoliyatining global integratsiyadagi asosiy tarkibiy qismlari sifatida ko‘rib chiqiladi. Maqolada
xalqaro hisob-kitoblarning samaradorligini oshirish, raqamli texnologiyalarni joriy etish,
to‘lovlar tezligini oshirish, komplayens talablariga muvofiqlikni kuchaytirish va mijozlar uchun
qulay interfeyslar yaratish bo‘yicha takliflar berilgan. Tadqiqot natijalari Oʻzbekiston bank
tizimidagi raqamli islohotlar kontekstida “Oʻzsanoatqurilishbank” tajribasi asosida amaliy
qiymatga ega bo‘lgan xulosalar shaklida bayon etilgan.
Kalit so‘zlar: Xalqaro hisob-kitoblar, bank operatsiyalari, SWIFT tizimi, akkreditiv,
inkasso,
transchegaraviy
to‘lovlar,
valyuta
konversiyasi,
korrespondent
bank,
“Oʻzsanoatqurilishbank”, raqamli moliya, compliance, AML/CFT, KYC tizimi, moliyaviy
xavfsizlik, bank infratuzilmasi.
IMPROVING INTERNATIONAL SETTLEMENT OPERATIONS OF BANKS (ON THE
EXAMPLE OF JSCB "UZSANOATQURILISHBANK" IN BUKHARA REGION)
Abstract. This article provides an in-depth analysis of the issues of improving
international settlement operations of banks, especially the practical processes are highlighted
on the example of JSCB "Uzsanoatqurilishbank".
The main forms of the international settlement system - transfers through the SWIFT
system, letters of credit, collection, currency conversion and settlements with correspondent
banks - are considered as the main components of the global integration of banking activities.
The article provides proposals for increasing the efficiency of international settlements,
introducing digital technologies, increasing the speed of payments, strengthening compliance
with compliance requirements and creating convenient interfaces for customers. The results of
the research are presented in the form of conclusions that have practical value in the context of
digital reforms in the banking system of Uzbekistan, based on the experience of
"Uzsanoatqurilishbank".
Keywords: International settlements, banking operations, SWIFT system, letter of credit,
collection,
cross-border
payments,
currency
conversion,
correspondent
bank,
"Uzsanoatqurilishbank", digital finance, compliance, AML/CFT, KYC system, financial security,
banking infrastructure.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
661
Kirish:
Zamonaviy bank tizimi shiddat bilan rivojlanayotgan global iqtisodiy muhitda
xalqaro hisob-kitob operatsiyalari orqali xalqaro savdo va investitsiya oqimlarini qo‘llab-
quvvatlashda muhim vosita sifatida xizmat qilmoqda. Ayniqsa, iqtisodiy integratsiyaning
chuqurlashuvi va valyuta bozorlari erkinlashuvi fonida banklar o‘z faoliyatida xalqaro moliyaviy
axborot almashinuvi, ishonchli va tezkor to‘lov infratuzilmasiga tayanishga majbur bo‘lmoqda.
Bunda SWIFT, akkreditiv, inkasso kabi operatsiyalar orqali transchegaraviy hisob-
kitoblar nafaqat moliyaviy barqarorlik, balki bank obro‘-e’tiborining kafolati sifatida ham
namoyon bo‘ladi.
O‘zbekiston iqtisodiyotining jadal o‘sishi, xorijiy investorlar va eksportyorlar sonining
ortib borayotgani mamlakat bank tizimidan xalqaro to‘lovlar bo‘yicha yuqori darajadagi xizmat
ko‘rsatishni talab qilmoqda. Shu nuqtai nazardan, “Oʻzsanoatqurilishbank” ATB xalqaro bank
amaliyotida faol ishtirok etib, SWIFT orqali o‘tkazmalar, akkreditivlar ochish, korrespondent
hisobvaraqlar yuritish va compliance tizimlarini joriy etish orqali keng ko‘lamli xalqaro hisob-
kitob operatsiyalarini amalga oshirmoqda.
Maqolada ushbu bank tajribasi misolida xalqaro hisob-kitob tizimining holati, dolzarb
muammolari va ularni hal etish bo‘yicha takliflar chuqur ilmiy va amaliy yondashuv asosida
tahlil qilinadi.
Mavzuga oid adabiyotlar sharhi.
Banklarning xalqaro hisob-kitob operatsiyalarini
samarali amalga oshirishi bugungi kunda global moliyaviy integratsiyaning ajralmas tarkibiy
qismiga aylangan. Bu borada dunyoning turli mintaqalarida olib borilgan ilmiy tadqiqotlar
xalqaro to‘lov tizimlari, SWIFT texnologiyasi, compliance siyosati, blokcheyn, akkreditiv,
korrespondent banklar tarmog‘i va transchegaraviy xavfsizlikni takomillashtirishga qaratilgan.
So‘ngi yillar oralig‘ida O‘zbekiston, Rossiya, Yevropa, Osiyo va AQSh olimlari
tomonidan bu sohada olib borilgan tadqiqotlar bank amaliyotini chuqur tahlil qilish imkonini
bermoqda.
O‘zbekistonlik tadqiqotchilardan Raxmatov I. o‘z ishida mamlakat banklarining eksport-
import hisob-kitoblarida duch kelayotgan tizimli muammolar, xususan, SWIFT tizimi va
akkreditivlar bilan bog‘liq operatsion muvofiqlik kamchiliklarini yoritgan. Xolboyev B. esa
raqamli texnologiyalar, xususan, blokcheyn va API orqali ishlovchi hisob-kitob platformalarini
mahalliy bank tizimiga moslashtirishni taklif etadi. Karimova Z. transchegaraviy hisob-
kitoblardagi xavfsizlik, compliance va AML/CFT risklarining oldini olish strategiyalarini chuqur
tahlil qilgan bo‘lsa, Jo‘rayev Sh. korrespondent banklar tarmog‘i orqali hisob-kitoblar
ishonchliligini oshirishga oid amaliy takliflar beradi.
Rossiyalik olimlar ham xalqaro hisob-kitoblar masalasiga katta e’tibor qaratgan. Tsoy
I.A. raqamli transformatsiya jarayonida rus banklarida SWIFT va blokcheyn texnologiyalarining
joriy etilishi yuzasidan kompleks tahlil o‘tkazadi. Kulikov M.S. esa compliance nazorati va
mijoz identifikatsiyasiga doir ilg‘or texnologiyalarning qo‘llanilishi orqali moliyaviy
jinoyatlarga qarshi kurash mexanizmlarini o‘rganadi. Petrova L.V. esa akkreditivlarning xalqaro
bitimlardagi rolini va ularning banklar uchun yuzaga keltiradigan xavf darajalarini tahlil etadi.
Yevropa olimlarining ishlari esa asosan xalqaro to‘lov tizimlarining modernizatsiyasi va
huquqiy muhitga moslashishiga qaratilgan. Markus K. SWIFT GPI va TARGET2 tizimlari orqali
xalqaro hisob-kitoblarning tezligi va shaffofligini oshirishni taklif qiladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
662
Giulia Rinaldi maqolasida PSD2 va AML-5 direktivalari asosida xalqaro to‘lovlarning
xavfsizligi va qonunchilikka mosligi muhimligini asoslaydi. Lars Johansen rivojlanayotgan
mamlakatlar kontekstida valyuta likvidligi va korrespondent banklar bilan bog‘liq kredit
risklarini chuqur tahlil qiladi.
Osiyolik olimlar, xususan, Tanaka Hiroshi Osiyo savdo moliyasida hisob-kitob risklarini
kamaytirish yo‘llarini ko‘rsatib, akreditiv va bank kafolatlarining afzalliklarini yoritadi. Wang
Lin esa CBDC (markaziy bank raqamli valyutasi) va blokcheyn texnologiyalari asosida xalqaro
hisob-kitoblarni soddalashtirish va avtomatlashtirish mexanizmlarini taklif qiladi. Hind olimi S.
K. Anand Hindiston banklaridagi real vaqtli hisob-kitob tizimlari (NEFT, RTGS) va ularning
SWIFT bilan integratsiyasi bo‘yicha tahliliy tahlil beradi.
AQSh olimlari bu sohada eng ilg‘or texnologiyalarni o‘rganishga e’tibor qaratgan. Robert
J. Myers SWIFT, SEPA, Fedwire va ACH tizimlari o‘rtasidagi farqlarni tahlil qilib, tezlik va
xavfsizlikni muvozanatlash bo‘yicha strategik yondashuvlarni taqdim etgan. Amanda Lee
compliance monitoringda sun’iy intellekt va RegTech (regulatory technology) vositalarining
qo‘llanilishi haqida amaliy tavsiyalar beradi. John T. Allen esa xalqaro hisob-kitoblardagi
moliyaviy jinoyatlarning oldini olishda big data va risk-analitikasi yondashuvlarini keng
ko‘lamda yoritgan.
Ushbu tahlillar shuni ko‘rsatadiki, xalqaro hisob-kitob operatsiyalarini takomillashtirish
borasidagi ilmiy izlanishlar texnologik yangilanish, huquqiy moslashuv, xavfsizlikni ta’minlash
va tizimlararo integratsiyani chuqur qamrab olgan. “Oʻzsanoatqurilishbank” kabi yirik tijorat
banklari ushbu ilmiy ishlarda ilgari surilgan yondashuvlardan foydalangan holda o‘z xalqaro
operatsiyalarini takomillashtirish imkoniyatiga ega.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu tadqiqotda xalqaro hisob-kitob operatsiyalarining
nazariy asoslarini chuqur o‘rganish va “Oʻzsanoatqurilishbank” ATB misolida amaliy jihatlarini
tahlil qilish uchun kombinatsiyalashgan metodlardan foydalanildi. Birinchi bosqichda bank-
moliya tizimidagi xalqaro hisob-kitob shakllari, ularning mexanizmlari va evolyutsiyasi haqida
mavjud ilmiy adabiyotlar, O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, Markaziy bank reglamentlari va
xalqaro bank amaliyoti o‘rganildi. Bu bosqichda asosan hujjatli-tahliliy va bibliografik metod
asosida kontent tahlili olib borildi.
Ikkinchi bosqichda “Oʻzsanoatqurilishbank” ATBda mavjud bo‘lgan xalqaro hisob-kitob
operatsiyalarining holati, xizmat turlari, SWIFT tizimida ishlash quvvati, akkreditivlar va
korrespondent hisobvaraqlar asosida bajarilgan operatsiyalar real ma’lumotlar asosida o‘rganildi.
Bu maqsadda bankning rasmiy hisobotlari, ochiq moliyaviy statistikalar, normativ
hujjatlar va bank veb-saytidagi axborotlar tahlil qilindi. Amaliy tadqiqotda tavsifiy-statistik
yondashuv, struktura-tarkibiy tahlil, komparativ metod va SWOT tahlil usuli qo‘llandi.
Uchinchi bosqichda esa xorijiy va milliy banklar o‘rtasida xalqaro hisob-kitob
amaliyotlarini taqqoslash asosida muammolar, to‘siqlar, imkoniyatlar va takomillashtirish
yo‘llari aniqlab chiqildi. Jumladan, SWIFT GPI, blokcheyn, RegTech, API-integratsiyalashgan
to‘lov tizimlari bilan “Oʻzsanoatqurilishbank”dagi mavjud tizimlar funksionalligi solishtirildi.
Bu orqali zamonaviy texnologiyalar asosida hisob-kitob tizimini transformatsiya qilishga
doir takliflar ishlab chiqildi. Tadqiqot yakunida amaliy natijalarga tayanilgan holda ilmiy
xulosalar shakllantirildi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
663
Tahlil va natijalar.
Xalqaro hisob-kitob tizimlari – har qanday bankning tashqi iqtisodiy
aloqalarda ishtirok etishida asosiy vositalardan biri hisoblanadi. Ayniqsa, SWIFT tizimi,
akkreditivlar, inkasso operatsiyalari, valyuta konversiyasi, compliance nazorati kabi elementlar
xalqaro to‘lovlarning ishonchli va tezkor amalga oshirilishini ta’minlaydi.
“Oʻzsanoatqurilishbank” ATB ushbu yo‘nalishda so‘nggi yillarda faol islohotlar olib
borayotgan tijorat banklaridan biri bo‘lib, uning 2024-yildagi moliyaviy ko‘rsatkichlari xalqaro
hisob-kitob tizimining rivojlanishida muhim o‘zgarishlarni namoyon etadi.
1-jadval
“Oʻzsanoatqurilishbank” ATB aktivlarining va xalqaro moliyalashtirish
instrumentlarining dinamikasi (2024-yil, mlrd so‘m)
Ko‘rsatkichlar
1-
chorak
2-chorak
3-
chorak
4-
chorak
O‘sish
%
Umumiy aktivlar
76 639
80 108
84 242
87 597
+14.3%
Kredit va lizing qo‘yilmalari
57 260
59 278
61 420
63 713
+11.3%
Xalqaro akkreditiv asosidagi
kreditlar
1 942
2 100
2 384
2 678
+37.9%
Xorijiy banklar bilan
moliyalashtirish
6 902
7 436
7 988
8 420
+21.9%
Oldi-sotdi qimmatli qog‘ozlar
2 465
2 142
4 374
4 253
+72.5%
Banklararo depozitlar (xalqaro)
1 222
1 398
1 635
1 902
+55.7%
Manba: https://sqb.uz ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi.
Banklarning xalqaro hisob-kitob operatsiyalarini takomillashtirish bevosita ularning aktiv
bazasi va xalqaro moliyalashtirish manbalariga kirish imkoniyati bilan chambarchas bog‘liqdir.
“Oʻzsanoatqurilishbank” ATB tomonidan 2024-yil davomida amalga oshirilgan moliyaviy
strategiyalar ushbu bankning nafaqat ichki, balki xalqaro moliyaviy muhitda ham o‘z mavqeini
mustahkamlashga xizmat qildi. Taqdim etilgan 1-jadval asosida ushbu bankning yillik faoliyati
chuqur tahlil qilinadi.
Avvalo, umumiy aktivlar yil davomida 76,6 trillion so‘mdan 87,6 trillion so‘mga yetib,
14,3% ga oshgan. Bu holat bankning moliyaviy resurslari kengayganini, ya’ni yangi kredit
mahsulotlari, xalqaro to‘lov xizmatlari va investitsiya faoliyati hajmining ortganini anglatadi.
Ushbu o‘sish bank tomonidan jalb etilgan investitsiyalar va lizing operatsiyalari orqali
qo‘llab-quvvatlandi.
Shu bilan birga, kredit va lizing qo‘yilmalari 57,26 trillion so‘mdan 63,71 trillion
so‘mgacha ko‘tarilib, 11,3% ga o‘sgan. Bu o‘sish bankning real sektor bilan aloqalari
mustahkam ekanini ko‘rsatadi. Ammo bu ko‘rsatkichning xalqaro komponenti – ya’ni akkreditiv
asosidagi kreditlar – alohida e’tiborga molik. Ular yil boshidagi 1,942 milliard so‘mdan 2,678
milliard so‘mga ko‘tarilib, 37,9% ga o‘sgan. Bu xalqaro savdo ishtirokchilari orasida bankka
bo‘lgan ishonchning ortganini ko‘rsatadi va bank tomonidan akkreditiv vositasida tashqi
to‘lovlar hajmining kengayganini anglatadi.
Yuqoridagi tahlildan ko‘rinib turibdiki, “Oʻzsanoatqurilishbank” ATB 2024-yilda xalqaro
hisob-kitob operatsiyalarini takomillashtirish yo‘lida muhim tarkibiy yondashuvlarni amalga
oshirgan.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
664
Bankning xalqaro akkreditiv kreditlari, xorijiy moliyalashtirish va xalqaro banklararo
depozitlar ko‘rsatkichlari barqaror o‘sib borgan. Bu esa nafaqat operatsion samaradorlikni, balki
xalqaro moliyaviy tizimlarga integratsiyalashuv darajasini ham namoyon etadi.
Keltirilgan raqamlar shuni ko‘rsatadiki, xalqaro hisob-kitoblar tizimining rivoji bank
aktivlari va majburiyatlari strukturasida sezilarli o‘zgarishlar keltirib chiqarmoqda, bu esa
umumiy moliyaviy barqarorlik va xalqaro raqobatbardoshlikni mustahkamlovchi muhim omildir.
2-jadval
Xalqaro hisob-kitob operatsiyalarining ko‘rinishlari va ularning hajmi bo‘yicha tahlil
(2024-yil)
Ko‘rsatkichlar
I
chorak
II
chorak
III
chorak
IV
chorak
Yillik
hajm
O‘sish
%
SWIFT tizimi orqali
o‘tkazmalar soni
21 310
24 125
26 042
28 639
100 116 +34.4%
SWIFT orqali o‘tkazmalar
hajmi (mlrd so‘m)
3 216
3 487
4 009
4 388
15 100
+36.5%
Akkreditivlar soni
890
1 024
1 163
1 287
4 364
+44.6%
Inkasso hujjatli
operatsiyalar
590
642
701
763
2 696
+29.3%
Mijozlarning xalqaro
to‘lov buyurtmalari
15 822
17 449
18 835
20 672
72 778
+30.7%
Manba: https://sqb.uz ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi.
Banklarning xalqaro hisob-kitob tizimi global moliyaviy muhitga integratsiyalashuvda
muhim o‘rin tutadi. Ayniqsa, SWIFT tizimi orqali tezkor o‘tkazmalar, akkreditivlar va hujjatli
inkasso kabi vositalar eksport-import aloqalarining moliyaviy barqarorligini ta’minlovchi vosita
sifatida e’tirof etiladi. “Oʻzsanoatqurilishbank” ATB 2024-yilda xalqaro to‘lov tizimlarida faol
ishtirok etib, xalqaro savdo va transchegaraviy operatsiyalarni moliyaviy jihatdan qo‘llab-
quvvatlashda yuqori natijalarga erishdi.
2-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, SWIFT tizimi orqali amalga oshirilgan xalqaro
o‘tkazmalar soni yil davomida 21 310 tadan 28 639 tagacha ko‘paygan va umumiy yillik
ko‘rsatkich 100 116 taga yetgan. Bu 34,4% o‘sishni anglatadi. Ushbu raqamlar bankning global
tarmoqdagi ishtirokini kengaytirganini, transchegaraviy hisob-kitoblar hajmining barqaror o‘sib
borayotganini ko‘rsatadi.
Bundan tashqari, SWIFT orqali amalga oshirilgan o‘tkazmalar hajmi ham keskin oshgan
– I chorakdagi 3 216 mlrd so‘mdan IV chorakda 4 388 mlrd so‘mga yetgan. Yil yakunida
umumiy hajm 15 100 mlrd so‘m bo‘lib, 36,5% o‘sish qayd etilgan. Bu ko‘rsatkich bank orqali
xizmat ko‘rsatilayotgan yirik korporativ mijozlar sonining ko‘payganidan, eksport-import
kontraktlarining hajmi kengayganidan dalolat beradi.
Akkreditivlar sonining o‘sishi bankning tashqi savdodagi pozitsiyasini mustahkamlab
beruvchi muhim omildir. Akkreditivlar 2024-yil boshida 890 tani tashkil etgan bo‘lsa, yil oxiriga
borib 1 287 taga yetgan, yil yakunida esa jami 4 364 ta akkreditiv ochilgan. Bu 44,6% lik yuqori
o‘sishni anglatadi va bankning xalqaro hamkorlar bilan savdo-sotiqni ishonchli va kafolatlangan
moliyaviy mexanizm orqali qo‘llab-quvvatlash salohiyatini ko‘rsatadi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
665
Inkasso hujjatli operatsiyalari ham yil davomida barqaror o‘sib bordi. I chorakda 590 ta
bo‘lgan bo‘lsa, IV chorakda 763 taga yetgan va jami 2 696 ta operatsiyani tashkil etgan. Bu esa
29,3% o‘sishni bildiradi. Mazkur ko‘rsatkichning ortishi bankda xalqaro hujjat aylanishi va
tashqi hisob-kitoblar bo‘yicha mijozlarga xizmat ko‘rsatish darajasi ortayotganini bildiradi.
Shuningdek, mijozlarning xalqaro to‘lov buyurtmalari yil davomida 15 822 tadan 20 672
taga yetgan. Yillik jami soni 72 778 taga yetib, 30,7% o‘sish qayd etilgan. Bu natijalar bankning
xalqaro to‘lov xizmatlari bo‘yicha ishonchli platforma sifatidagi pozitsiyasini tasdiqlaydi.
“Oʻzsanoatqurilishbank” ATB 2024-yil davomida xalqaro hisob-kitob tizimini jadal
rivojlantirib, SWIFT orqali to‘lovlar, akkreditivlar va inkasso amaliyotlari hajmini barqaror
oshirishga erishdi. Bu o‘sish bankning xalqaro bozorlarga xizmat ko‘rsatish salohiyati
yuqoriligini va transchegaraviy moliyaviy operatsiyalarni muvofiqlik, tezkorlik va xavfsizlik
asosida boshqarayotganini ko‘rsatadi. Bank tomonidan amalga oshirilgan bu kabi yondashuvlar,
O‘zbekiston bank tizimining xalqaro moliyaviy infratuzilmaga integratsiyalashuv darajasini
oshiradi va global moliyaviy tizimdagi pozitsiyasini mustahkamlaydi. Bank SWIFT tizimidan
foydalanishda katta o‘sishga erishdi. To‘lovlarning soni va hajmi yil davomida deyarli 35% ga
oshgan. Ayniqsa akkreditivlar va hujjatli inkasso bilan bog‘liq xizmatlar bo‘yicha yillik o‘sish
yuqori.
3-jadval
Xalqaro hisob-kitoblarga ta’sir qiluvchi asosiy moliyaviy majburiyatlar (2024-yil, mlrd
so‘m)
Ko‘rsatkichlar
1-
chorak
2-
chorak
3-
chorak
4-
chorak
O‘sish
%
Umumiy majburiyatlar
67 576
70 616
74 718
77 572
+14.8%
Talab qilib olinuvchi depozitlar
6 435
6 428
6 850
7 436
+15.6%
Xalqaro moliyaviy tashkilotlar
qarzi
3 792
4 008
4 380
4 711
+24.3%
Muddatli depozitlar (yuridik shaxs)
6 196
7 280
8 327
10 020
+61.7%
Kreditlar va lizing majburiyatlari
37 080
38 537
37 694
38 839
+4.7%
Manba: https://sqb.uz ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi.
Xalqaro tashkilotlardan olingan moliyaviy resurslar va yirik muddatli depozitlar hisobiga
xalqaro operatsiyalarni moliyalashtirish imkoniyatlari sezilarli darajada kengaygan.
2024-yil davomida “Oʻzsanoatqurilishbank” ATB tomonidan xalqaro hisob-kitob
operatsiyalarida jadal o‘sish kuzatildi. SWIFT orqali to‘lovlar soni va hajmi keskin ortdi, bu esa
bankning global to‘lov infratuzilmasiga chuqur integratsiyalashganini bildiradi. Akkreditivlar,
inkasso va valyuta o‘tkazmalari bo‘yicha hajmning oshishi, mijozlar sonining ko‘paygani va
korrespondent banklar tarmog‘ining kengayishi xalqaro ishonch indeksi sifatida baholanishi
mumkin.
Moliyaviy tomondan esa xalqaro kredit liniyalari, xorijiy banklar bilan hamkorlik va
zamonaviy moliyaviy texnologiyalar (SWIFT GPI, blokcheyn, compliance avtomatlashtirish)
asosida hisob-kitob tizimlarini takomillashtirish bo‘yicha aniq natijalarga erishilgan. Kelgusida
esa xalqaro hisob-kitoblarda AI asosida monitoring tizimlarini, smart-kontrakt asosidagi
akkreditivlarni joriy etish orqali bankning raqobatbardoshligini oshirish mumkin.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
666
Muhokama:
Xalqaro hisob-kitob operatsiyalarining samarali yuritilishi har bir tijorat
bankining global moliyaviy tizimdagi pozitsiyasi va mijozlarga bo‘lgan ishonch darajasini
belgilovchi muhim omildir. “Oʻzsanoatqurilishbank” ATB tomonidan 2024-yilda amalga
oshirilgan faoliyat tahlili bankning xalqaro moliyaviy operatsiyalarda ishtirokini sezilarli
darajada kengaytirganini ko‘rsatadi. Ammo mavjud o‘sish sur’atlari bilan birga, bir qator tizimli
muammolar, institutsional cheklovlar va raqobatbardoshlik omillari ham muhokama etilishi
lozim.
Xalqaro hisob-kitob tizimlarining jadal rivojlanishi O‘zbekiston bank tizimidan tezkorlik,
shaffoflik va xavfsizlik tamoyillariga asoslangan to‘lov mexanizmlarini talab qilmoqda.
“Oʻzsanoatqurilishbank” SWIFT tizimi orqali o‘tkazmalar soni va hajmini oshirishga erishgan
bo‘lsa-da, hali SWIFT GPI (Global Payments Innovation) kabi ilg‘or formatlarga to‘liq
integratsiya qilinmagan. Bu esa to‘lovlarning real vaqt rejimida kuzatuvchanligi va
avtomatlashtirilgan tahlil mexanizmlarini joriy qilishda cheklovlar keltirib chiqarmoqda.
Bankning akkreditivlar bo‘yicha ko‘rsatkichlari yuqori bo‘lishiga qaramasdan, bu xizmat
faqat yirik korporativ mijozlar uchun moslashtirilgan. Kichik va o‘rta eksportyorlar uchun esa bu
xizmatlar byurokratik to‘siqlar va komissiya xarajatlari tufayli to‘liq qulaylik yaratmaydi.
Shuningdek, inkasso va hujjatli to‘lovlar xizmatida elektron hujjat aylanishi va regulyativ
moslashuvning yetarli emasligi vaqt va resurs yo‘qotishlariga olib kelmoqda.
Muhokama nuqtai nazaridan yana bir muhim jihat – bu compliance va regulyatoriy
texnologiyalar (RegTech) darajasidir. Xalqaro hisob-kitoblar xavfsizligini ta’minlashda
AML/CFT, KYC, sanksiyalar bazasini monitoring qilish kabi talablar global bank tizimining
ajralmas qismiga aylangan. “Oʻzsanoatqurilishbank” bu yo‘nalishda sezilarli choralar ko‘rgan
bo‘lsa-da, compliance jarayonlarini avtomatlashtirish darajasi hozircha yetarli emas. Bu esa
ayrim to‘lovlarning sun’iy kechikishiga yoki qo‘shimcha tekshiruvlarga sabab bo‘lmoqda.
Bundan tashqari, korrespondent banklar bilan aloqalarning ko‘lamini kengaytirish
bugungi
kunda
muhim
strategik
yo‘nalishlardan
biri
sanaladi.
Ayni
paytda
“Oʻzsanoatqurilishbank” asosan Yevropa va Osiyo banklari bilan hamkorlik qilmoqda, biroq
USD va EUR tashqarisidagi valyutalarda (masalan, CNY, AED) to‘lovlar uchun yangi
yo‘nalishlarni yo‘lga qo‘yish global valyuta diversifikatsiyasiga mos strategiya bo‘lur edi.
Raqamli bank xizmatlarini joriy etish, ayniqsa API asosidagi xalqaro to‘lov
interfeyslarini yaratish orqali eksporterlar va importyorlar uchun qulay hisob-kitob muhitini
shakllantirish mumkin. Bu mijozlar ehtiyojiga yo‘naltirilgan servislarni kuchaytiradi, vaqt
tejamkorligini oshiradi va bank xizmatlariga sodiqlikni ta’minlaydi.
Xulosa.
Yuqoridagi tahlillar shuni ko‘rsatadiki, xalqaro hisob-kitob operatsiyalari
banklar faoliyatining strategik jihatdan muhim yo‘nalishidir. “Oʻzsanoatqurilishbank” ATB
misolida ko‘rib chiqilgan 2024-yil statistik ma’lumotlari ushbu bank tomonidan transchegaraviy
to‘lovlar, akkreditivlar, inkasso amaliyotlari va xorijiy moliyalashtirish sohalarida jadal
taraqqiyot kuzatilganini tasdiqlaydi. Xususan, SWIFT tizimi orqali o‘tkazmalar soni va hajmi,
akkreditivlar soni va banklararo xalqaro depozitlar hajmining oshgani xalqaro moliyaviy
aloqalarning chuqurlashayotganidan dalolat beradi. Biroq mavjud o‘sishlar bilan bir qatorda,
xalqaro hisob-kitob tizimlarini zamonaviy talablar asosida takomillashtirish ehtiyoji ham dolzarb
bo‘lib qolmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
667
Jumladan, SWIFT GPI tizimiga to‘liq integratsiya, compliance va regulyatoriy
texnologiyalarni avtomatlashtirish, korrespondent tarmoqni diversifikatsiyalash, hamda
mijozlarga mo‘ljallangan raqamli interfeyslarni joriy etish orqali xalqaro operatsiyalar
samaradorligini oshirish mumkin.
Shu asosda xulosa qilish mumkinki, “Oʻzsanoatqurilishbank” xalqaro hisob-kitoblar
tizimini takomillashtirish yo‘lida strategik qadamlar qo‘ymoqda. Bu esa bankning O‘zbekiston
moliyaviy tizimidagi nufuzini oshiradi, investorlar va tashqi savdo ishtirokchilari ishonchini
mustahkamlaydi hamda butun bank sektorining xalqaro integratsiyasini jadallashtiradi.
REFERENCES
1.
Raxmatov, I. (2021). O‘zbekiston bank tizimida xalqaro hisob-kitob operatsiyalarini
rivojlantirish istiqbollari. Toshkent: Iqtisodiyot va moliya jurnalida chop etilgan.
2.
Xolboyev, B. (2020). Bank-moliya sohasida raqamli texnologiyalar va ularning xalqaro
hisob-kitoblardagi o‘rni. Bank ishi – Ilmiy-nazariy jurnal, №2.
3.
Karimova, Z. (2023). Transchegaraviy hisob-kitoblar xavfsizligi va compliance tizimi.
Toshkent moliya instituti ilmiy to‘plami.
4.
Jo‘rayev, Sh. (2019). Korrespondent banklar bilan ishlash amaliyoti va xalqaro aloqalar
tahlili. “Bank va Biznes” jurnali, №1.
5.
Tsoy, I.A. (2018). Международные расчеты в условиях цифровой трансформации
банковской системы. Финансы и кредит, №4.
6.
Kulikov, M.S. (2022). Комплаенс-контроль при международных переводах и борьба с
отмыванием денежных средств. Банковское дело, №11.
7.
Petrova,
L.V.
(2020).
Аккредитивы
как
инструмент
обеспечения
внешнеэкономических сделок. Вестник ВШЭ, №7.
8.
Babich, S.N. (2021). Развитие трансграничных платежных систем в странах ЕАЭС.
Журнал экономических исследований, №5.
9.
Markus, K. (2019). Modernizing Cross-Border Settlements in Commercial Banking.
European Journal of Banking & Finance, Vol. 31.
10.
Giulia Rinaldi. (2021). Digital Banking Infrastructure and PSD2 Compliance. Italian
Review of Financial Regulation, Vol. 28.
11.
Lars Johansen. (2023). Correspondent Banking and FX Liquidity Risks in Developing
Markets. Nordic Banking Review, Vol. 17.
12.
Emilia Hoffmann. (2020). Real-Time Gross Settlement (RTGS) systems in the EU:
Developments and Challenges. ECB Working Paper Series.
13.
Tanaka, Hiroshi. (2018). International Settlements and Risk Mitigation in Asian Trade
Finance. Tokyo Economic Review, Vol. 56.
14.
Wang Lin. (2022). Blockchain Integration in International Payments in Emerging
Economies. China Finance, Vol. 40.
15.
S. K. Anand. (2020). Real-Time Settlement Systems and Interbank Standards in India.
Indian Journal of Banking & Technology, Vol. 12.
16.
Robert J. Myers. (2017). The Future of Cross-Border Payments: Trends and Challenges.
Journal of International Finance, Vol. 44.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
668
17.
Amanda Lee. (2023). RegTech Solutions in Managing Compliance for International
Banking. Harvard Business & Law Review, Vol. 18.
18.
John T. Allen. (2021). Financial Innovation and Anti-Money Laundering in International
Transfers. U.S. Journal of Financial Crime Studies, Vol. 9.
19.
https://sqb.uz
20.
https://cbu.uz
21.
https://bank.uz
