ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
432
AXBOROT TIZIMLARINI INTEGRATSIYALASHNING ZAMONAVIY YECHIMLARI
Razzokov Jaloliddin Zaynitdinovich
University of Management and Future Technologies
Telekommunikatsiya injiniringi magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15372635
Annotatsiya. Ushbu maqolada axborot tizimlarini integratsiyalashning zamonaviy
yechimlari tahlil qilinadi. Integratsiya jarayoni, tashkilotlar va davlat boshqaruvi tizimlari
o’rtasida samarali axborot almashinuvi va ma’lumotlarni birlashtirish orqali umumiy
samaradorlikni oshirishda muhim rol o’ynaydi. Maqola axborot tizimlarini integratsiyalashda
qo’llaniladigan ilg‘or texnologiyalar, masalan, API’lar, ESB, bulutli hisoblash, IoT va Big Data
texnologiyalari haqida so’z yuritadi. Shuningdek, integratsiyaning raqamli transformatsiya va
texnologik innovatsiyalarni joriy etishdagi ahamiyati ko’rib chiqilgan. Maqola axborot
tizimlarini integratsiyalashning afzalliklari va uning turli sohalarda, jumladan, biznes, sog‘liqni
saqlash, ta’lim va davlat boshqaruvida qanday qo’llanilayotgani haqida misollar keltiradi.
Kalit so’zlar: Axborot tizimlari integratsiyasi, Zamonaviy texnologiyalar, API
(Application Programming Interface), ESB (Enterprise Service Bus), Bulutli hisoblash, IoT
(Internet of Things), Big Data, Ma’lumotlarni tahlil qilish, Ma’lumotlar xavfsizligi, Raqamli
transformatsiya, Texnologik innovatsiyalar, Shifrlash metodlari, Mashina o’rganish, Sun’iy
intellekt, Blokcheyn texnologiyasi, Tizimlar o’rtasida aloqalar, Xavfsizlik siyosatlari, Tizimlar
integratsiyasi, O’zaro ishlash, Raqobatbardoshlik.
MODERN SOLUTIONS FOR INTEGRATION OF INFORMATION SYSTEMS
Abstract. This article analyzes the modern solutions for the integration of information
systems. The integration process plays a crucial role in increasing overall efficiency by
facilitating effective information exchange and data consolidation between organizations and
government management systems. The article discusses the advanced technologies used in the
integration of information systems, such as APIs, ESB, cloud computing, IoT, and Big Data
technologies. Additionally, the importance of integration in implementing digital transformation
and technological innovations is examined. The article provides examples of the benefits of
information systems integration and how it is applied in various sectors, including business,
healthcare, education, and government management.
Keywords: Information systems integration, Modern technologies, API (Application
Programming Interface), ESB (Enterprise Service Bus), Cloud computing, IoT (Internet of
Things), Big Data, Data analysis, Data security, Digital transformation, Technological
innovations, Encryption methods, Machine learning, Artificial intelligence, Blockchain
technology, Inter-system communication, Security policies, System integration, Interoperability,
Competitiveness.
СОВРЕМЕННЫЕ РЕШЕНИЯ ДЛЯ ИНТЕГРАЦИИ ИНФОРМАЦИОННЫХ
СИСТЕМ
Аннотация.
В данной статье рассматриваются современные решения для
интеграции информационных систем. Процесс интеграции играет ключевую роль в
повышении общей эффективности, облегчая обмен информацией и объединение данных
между организациями и системами государственного управления.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
433
В статье рассматриваются передовые технологии, используемые в интеграции
информационных систем, такие как API, ESB, облачные вычисления, IoT и Big Data.
Также обсуждается важность интеграции для реализации цифровой
трансформации и технологических инноваций. В статье приведены примеры
преимуществ интеграции информационных систем и того, как она применяется в
различных областях, включая бизнес, здравоохранение, образование и государственное
управление.
Ключевые слова: Интеграция информационных систем, Современные технологии,
API (Application Programming Interface), ESB (Enterprise Service Bus), Облачные
вычисления, IoT (Internet of Things), Big Data, Анализ данных, Безопасность данных,
Цифровая трансформация, Технологические инновации, Методы шифрования, Машинное
обучение, Искусственный интеллект, Технология блокчейн, Взаимодействие между
системами,
Политики
безопасности,
Интеграция
систем,
Совместимость,
Конкурентоспособность.
Bugungi kunda axborot tizimlarini integratsiyalashning zamonaviy yechimlari, ilg‘or
texnologiyalar va yangi metodologiyalar asosida amalga oshirilmoqda. Bu yechimlar turli
sohalarda biznes, davlat boshqaruvi, sog‘liqni saqlash, ta’lim va boshqa sohalarda sezilarli
natijalar keltiradi.
Axborot tizimlarini integratsiya qilish — bu bir nechta tizimlar o’rtasida ma’lumotlar
almashinuvini va o’zaro aloqalarni ta’minlovchi jarayondir. Zamonaviy axborot tizimlari bir-
biridan mustaqil bo’lishi mumkin, ammo ularning o’zaro integratsiyasi ko’plab sohalarda
muvaffaqiyatli ishlash uchun zarurdir.
Zamonaviy axborot tizimlarini integratsiyalashning yechimlari bugungi kunda raqamli
transformatsiyaning ajralmas qismiga aylangan. Tashkilotlar va bizneslar uchun samarali
integratsiya jarayonlari nafaqat ichki ishlarni optimallashtirish, balki tashqi hamkorlar bilan ham
ishlashni soddalashtirish imkoniyatini yaratadi. Shu bilan birga, axborot tizimlarini
integratsiyalashning zamonaviy yechimlari asosan yangi texnologiyalar, metodologiyalar va
platformalar yordamida amalga oshirilmoqda. Bu jarayon nafaqat texnik jihatdan, balki
tashkilotning strategik rivojlanishi uchun ham muhimdir.
Axborot
tizimlarini
integratsiya
qilishning
zamonaviy
yechimlari
quyidagi
texnologiyalarni o’z ichiga oladi:
API (Application Programming Interface)
API’lar axborot tizimlarining integratsiyasida markaziy rol o’ynaydi. Tizimlar o’rtasida
integratsiyani amalga oshirishda, API yordamida ma’lumotlar bir tizimdan ikkinchisiga tez va
samarali tarzda uzatiladi. Bugungi kunda, API’lar yordamida xizmatlar, ilovalar, tizimlar va
platformalar o’rtasida o’zaro aloqalar o’rnatilmoqda. API’lar dasturchilarga tizimlar orasida
umumiy interfeys yaratish imkonini beradi, bu esa tizimlarning o’zaro ishlashini soddalashtiradi.
Ko’pgina zamonaviy ilovalar va bulutli platformalar API orqali boshqa tizimlarga
ulanishni ta’minlaydi, bu esa xizmatlarni o’zaro integratsiya qilish imkonini beradi. Masalan,
elektron tijorat tizimlarida API yordamida mijozlar ma’lumotlari, buyurtmalar va to’lovlar
o’rtasidagi aloqalar boshqariladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
434
ESB (Enterprise Service Bus)
ESB (Enterprise Service Bus) tizimlar o’rtasida markazlashtirilgan axborot almashish va
integratsiya uchun ishlatiladigan arxitektura bo’lib, u barcha tizimlarni birlashtiradi va ularning
o’rtasida xavfsiz, tezkor, va samarali ma’lumot almashinishni ta’minlaydi. ESB yordamida turli
tizimlar o’rtasida o’zaro aloqalar o’rnatiladi, ma’lumotlar samarali tarzda uzatiladi va tizimlar
orasidagi integratsiya uchun moslashuvchan mexanizm yaratish mumkin bo’ladi. ESB
texnologiyasining afzalligi shundaki, u kompaniyalarga o’zlarining tizimlari orasida
integratsiyani soddalashtirish va tezlashtirish imkonini beradi. Shuningdek, ESB tizimi
ma’lumotlarning avtomatik ravishda uzatilishini ta’minlab, foydalanuvchilarga tizimlar o’rtasida
to‘g‘ri va real vaqt rejimida ma’lumot almashinuvini amalga oshirish imkoniyatini yaratadi.
Bulutli hisoblash (Cloud Computing)
Bulutli hisoblash texnologiyasi integratsiyaning eng muhim yechimlaridan biri bo’lib, u
tashkilotlarga resurslarni tejash va tizimlarni soddalashtirish imkonini beradi. Bulutli hisoblash
orqali ma’lumotlar va ilovalar markazlashtirilgan bulut platformalarida saqlanadi, bu esa
ma’lumotlarni qayerdan bo’lishidan qat’iy nazar, tez va samarali tarzda ishlashga imkon beradi.
Bulutli texnologiyalar orqali axborot tizimlarini integratsiya qilish, barcha xizmatlarni bir
markazdan boshqarish imkonini beradi. Misol uchun, bulutli platformalar yordamida barcha
kompaniya tizimlarining faoliyatini birlashtirish va ulardan foydalangan holda tezkor qarorlar
qabul qilish mumkin bo’ladi. Bulutli hisoblashning yana bir afzalligi – tizimlarning
moslashuvchanligi va kengaytirish imkoniyati. Bulutli xizmatlar yordamida kerakli resurslar
sonini dinamik ravishda oshirish yoki kamaytirish mumkin, bu esa korxonalarga har qanday
o’zgarishlarga tez javob berish imkonini yaratadi.
IoT (Internet of Things)
Internet of Things (IoT) texnologiyasi integratsiya jarayonlarida yangi imkoniyatlarni
yaratadi. IoT tizimlari orqali turli xil qurilmalar o’rtasida real vaqt rejimida ma’lumotlar
almashinadi. IoT platformalari yordamida ishlab chiqarish jarayonlari, transport tizimlari,
sog‘liqni saqlash va boshqa ko’plab sohalarda tizimlar o’rtasida to’liq integratsiya amalga
oshiriladi. Misol uchun, IoT sensorlari orqali avtomobil tizimlari o’rtasida ma’lumot almashish
amalga oshiriladi va natijada transport tizimlari samarali boshqariladi. IoT texnologiyasining
integratsiya jarayonlarida qo’llanilishi, tashkilotlarga ulkan miqdordagi real vaqt ma’lumotlarini
yig‘ish va tahlil qilish imkonini beradi, bu esa qaror qabul qilish jarayonini sezilarli darajada
yaxshilaydi.
Big data va ma’lumotlarni tahlil qilish
Big Data texnologiyalari yordamida katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilish va ularni
samarali tarzda almashish mumkin. Axborot tizimlarini integratsiyalash jarayonida Big Data
texnologiyalarining qo’llanilishi, ma’lumotlarni markazlashtirilgan tarzda saqlash va tezkor tahlil
qilish imkoniyatini beradi. Big Data tizimlari orqali barcha tizimlardan olingan katta hajmdagi
ma’lumotlar tezda tahlil qilinadi va muhim qarorlar qabul qilish uchun zarur bo’lgan hisobotlar
yaratiladi.
Shuningdek,
Big
Data
texnologiyalari
tashkilotlarga
o’z faoliyatlarini
optimallashtirish va istiqboldagi tendensiyalarni aniqlash imkonini beradi. Bu jarayonlar
avtomatik tarzda amalga oshiriladi, va natijada tizimlarning samaradorligi va moslashuvchanligi
oshadi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
435
Ma’lumotlar xavfsizligi
Axborot tizimlarini integratsiyalash jarayonida xavfsizlik eng muhim masalalardan
biridir. Integratsiyalashgan tizimlar o’rtasida ma’lumotlarning uzatilishi xavfsiz bo’lishi kerak,
chunki har qanday zaiflik ma’lumotlarning yo’qolishiga yoki ularning noqonuniy qo’lga
kirishiga olib kelishi mumkin. Ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlash uchun ilg‘or shifrlash
metodlari, autentifikatsiya tizimlari va boshqa xavfsizlik mexanizmlari qo’llaniladi. Shuningdek,
ma’lumotlarni saqlash va uzatishda xavfsizlikni ta’minlash uchun tizimlar o’rtasida qat’iy
xavfsizlik siyosatlari ishlab chiqiladi. Bu nafaqat tashkilotlarning ma’lumotlarini himoya qiladi,
balki integratsiya jarayonlarining ishonchliligini ham ta’minlaydi.
Raqamli transformatsiya va innovatsiyalar
Axborot tizimlarini integratsiyalash, shuningdek, raqamli transformatsiya jarayonlarini
amalga oshirish uchun muhim qadamdir. Raqamli transformatsiya, ya’ni texnologiyalarni
qo’llash va yangi innovatsiyalarni joriy etish, tashkilotlarga o’z faoliyatini zamonaviylashtirish
va bozor talablariga moslashishni ta’minlaydi. Yangi texnologiyalar, masalan, sun’iy intellekt,
mashinani o’rganish va blokcheyn texnologiyalari axborot tizimlarini integratsiya qilish
jarayonlariga qo’shimcha qiymat kiritadi. Shu bilan birga, raqamli transformatsiya tashkilotlarga
o’zlarini global miqyosda raqobatbardosh qilish imkoniyatini beradi.
Axborot tizimlarini integratsiyalashning afzalliklari
Axborot tizimlarini integratsiya qilish, tashkilotlar va bizneslar uchun juda ko’p
afzalliklarga ega bo’lib, ularning operatsion samaradorligini oshiradi va raqamli transformatsiya
jarayonlarini muvaffaqiyatli amalga oshirish imkoniyatini yaratadi. Integratsiyalashgan tizimlar
jarayonlarni avtomatlashtiradi va resurslardan samarali foydalanishni ta’minlaydi, shu bilan
birga operatsion ishlarni tezlashtiradi.
Ma’lumotlar tezkor va samarali almashinuvi
Integratsiya jarayonlarining eng katta afzalliklaridan biri — ma’lumotlar almashinuvining
tezligi va samaradorligidir. Axborot tizimlari o’rtasida avtomatik ma’lumot uzatish tizimlar
o’rtasida bir-birini kutmasdan va odam aralashuvisiz amalga oshiriladi. Bu nafaqat vaqtni
tejashga, balki tizimlar orasidagi xatoliklarni kamaytirishga ham yordam beradi. Misol uchun,
mijozlar bilan ishlashda axborot tizimlari o’rtasidagi integratsiya jarayonlari, buyurtmalar va
to’lovlar kabi ma’lumotlarni tezkor va ishonchli ravishda almashish imkonini beradi. Bunday
tezkor almashinuv qaror qabul qilish jarayonini soddalashtiradi va tashkilotlar uchun
raqobatbardosh afzallik yaratadi.
Operatsion samaradorlikning oshishi
Axborot tizimlarini integratsiya qilishning yana bir afzalligi bu operatsion
samaradorlikning sezilarli darajada oshishidir. Integratsiya jarayonlari orqali ko'plab qo'lda
bajariladigan ishlar avtomatlashtiriladi, bu esa inson resurslariga bo'lgan ehtiyojni kamaytiradi.
Avtomatlashtirilgan jarayonlar natijasida tizimlar o’rtasida o'zaro aloqalar va ma’lumotlar
almashinuvi yanada tezroq va samarali bo'ladi. Bu nafaqat ish vaqtini tejashga yordam beradi,
balki kompaniyaning mahsuldorligini oshiradi. Integratsiyaning samarali qo'llanilishi resurslar va
vaqtni tejash orqali tashkilotlarning xarajatlarini kamaytiradi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
436
Tez va aniq qarorlar qabul qilish
Integratsiya jarayonlari orqali barcha kerakli ma’lumotlar bir markazda to'planadi, bu esa
rahbarlarga aniq va tezkor qarorlar qabul qilish imkoniyatini beradi. Ma’lumotlarning tezkor va
to'liq taqdim etilishi, ayniqsa, boshqaruvchilar uchun juda muhimdir, chunki ular tezda real vaqt
rejimida ma’lumotlarga tayanib qarorlar qabul qilishlari mumkin.
Maxfiylik va xavfsizlikni ta’minlash
Zamonaviy integratsiya yechimlari ma’lumotlar xavfsizligini ta'minlash uchun ilg‘or
shifrlash va autentifikatsiya texnologiyalarini qo'llaydi. Bunday texnologiyalar orqali tizimlar
o'rtasida xavfsiz ma’lumot almashinuvini ta'minlash mumkin. Maxfiylikni ta'minlashga alohida
e'tibor qaratilgan bo'lib, har bir foydalanuvchi faqat o'ziga tegishli ma’lumotlarga kirish
imkoniga ega bo'ladi. Bu esa integratsiya jarayonlarining ishonchliligini oshiradi va ma’lumotlar
xavfsizligini ta'minlaydi.
Integratsiya jarayonida yuzaga keladigan masalalar
Axborot tizimlarini integratsiya qilish jarayonida ba'zi texnik va operatsion muammolar
yuzaga kelishi mumkin. Ularni bartaraf etish uchun aniq reja va strategiya ishlab chiqish zarur.
Texnik moslashuvchanlik
Har bir axborot tizimi o'zining maxsus talablari, struktura va texnik xususiyatlariga ega.
Integratsiya jarayonida tizimlar orasida to'liq moslashuvchanlikni ta'minlash juda
muhimdir. Tizimlar o'rtasidagi moslashuvchanlik texnologik to'siqlarni bartaraf etishga yordam
beradi, bu esa integratsiya jarayonining muvaffaqiyatli amalga oshirilishini ta'minlaydi. Tizimlar
o'rtasida moslashuvchanlikni ta'minlash uchun ilg‘or API va ESB texnologiyalaridan foydalanish
lozim.
Ma’lumotlar xavfsizligi
Integratsiya jarayonlarida ma’lumotlar xavfsizligini ta'minlash eng muhim masalalardan
biridir. Tizimlar o'rtasida ma’lumotlarni uzatish jarayonida xavfsizlikka alohida e'tibor qaratish
zarur. Ma’lumotlarni shifrlash, autentifikatsiya va maxfiylikni ta'minlash orqali tizimlar o'rtasida
xavfsiz ma’lumot almashish imkoniyatlari yaratish kerak. Bunday xavfsizlik mexanizmlari
nafaqat ma’lumotlarning himoya qilinishini ta'minlaydi, balki tashkilotning ishonchliligini ham
oshiradi.
Moslashuvchan texnologiyalarni tanlash
Integratsiya jarayonida texnologiyalarni to‘g‘ri tanlash katta ahamiyatga ega. API, ESB,
bulutli hisoblash va IoT kabi texnologiyalarni o'zaro uyg‘un ishlatish integratsiya jarayonini
soddalashtiradi va tizimlarning samarali ishlashini ta'minlaydi. Bu texnologiyalar, o'z navbatida,
tizimlar o'rtasida o'zaro aloqalarni yanada samarali qilishga yordam beradi va integratsiya
jarayonining natijasida ko'proq qiymat yaratadi.
Axborot tizimlari integratsiyasining turlari:
✓
Vertikal integratsiya – bir soha yoki tashkilot ichidagi turli darajadagi tizimlarni bog‘lash
(masalan, boshqaruv tizimi va ishlab chiqarish tizimi).
✓
Gorizontal integratsiya – turli bo‘limlar yoki tashkilotlar o‘rtasidagi tizimlarni
integratsiyalash (masalan, turli tibbiyot muassasalari o‘rtasidagi EHR almashinuvi).
✓
Ma’lumot darajasida integratsiya – turli tizimlardagi ma’lumotlarning yagona bazada
to‘planishi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
437
✓
Ilova darajasida integratsiya – turli dasturlar o‘rtasidagi bog‘liqlik (API orqali).
✓
Tashkiliy darajadagi integratsiya – boshqaruv, siyosat va standartlar orqali tizimlarni
uyg‘unlashtirish.
Integratsiya usullari va arxitekturalari:
✓
Point-to-point integratsiya
– har bir tizim boshqasi bilan alohida ulanadi (ko‘p ulanishlar
muammo tug‘diradi).
✓
Middleware orqali integratsiya
– masalan, Enterprise Service Bus (ESB) orqali bir necha
tizimlarni bitta oraliq platforma orqali bog‘lash.
✓
Microservices arxitekturasi
– kichik xizmatlar o‘zaro bog‘liq, lekin mustaqil ishlaydi.
✓
Service-Oriented Architecture (SOA)
– xizmatlar asosida tuzilgan arxitektura.
Standartlar va Protokollar muhimligi
Axborot tizimlarini integratsiyalashda standartlar va protokollarning mavjudligi
jarayonning barqaror va izchil amalga oshirilishini ta’minlaydi. Tashkilotlar turli ishlab
chiqaruvchilar tomonidan yaratilgan tizimlar va platformalardan foydalanayotgan bir paytda,
ularning bir-biri bilan to‘liq va xavfsiz integratsiyasi faqat umumiy qabul qilingan protokollar
asosida mumkin bo‘ladi. Masalan, SOAP (Simple Object Access Protocol) va REST
(Representational State Transfer) protokollari tizimlararo ma’lumot uzatishda keng qo‘llaniladi.
XML va JSON kabi ma’lumotlar almashinuvi formatlari esa turli texnologik muhitlarda
ishlovchi tizimlarga universal yechimlar yaratishga imkon beradi. Bundan tashqari, HL7, XBRL,
OData kabi soha xususiyatlariga mos standartlar muayyan tarmoqlarda axborot almashinuvining
izchilligini ta’minlab beradi.
Integratsiya Platformalari
Bugungi raqamli muhitda axborot tizimlarini bir-biriga bog‘lash uchun maxsus
integratsiya platformalari ishlab chiqilgan. Bunday platformalar, masalan, MuleSoft, Dell
Boomi, Talend, Apache Camel va Microsoft Azure Logic Apps, tashkilotlarga murakkab IT
infratuzilmasini boshqarish va integratsiyalashni soddalashtiradi. Ular orqali turli manbalardan
olingan ma’lumotlarni yig‘ish, moslashtirish, standartlashtirish va kerakli formatda boshqa
tizimlarga yetkazish mumkin bo‘ladi. Integratsiya platformalari, ayniqsa, katta ma’lumotlar
oqimi bilan ishlovchi korxonalarda yuqori unumdorlik va xavfsizlikni ta’minlaydi. Bu vositalar
ko‘pincha “drag-and-drop” interfeysiga ega bo‘lib, kod yozmasdan integratsiya jarayonlarini
boshqarish imkonini beradi, bu esa texnik bilim darajasi turlicha bo‘lgan foydalanuvchilarga
qulaylik yaratadi.
Mikroservislar Arxitekturasi
Mikroservislar arxitekturasi zamonaviy dasturiy ta’minotning ajralmas qismiga aylangan.
Bu yondashuvda katta tizim bir necha kichik, mustaqil xizmatlarga bo‘linadi va har bir
mikroservis ma’lum bir vazifani bajaradi.
Integratsiya jarayonida mikroservislar o‘zaro API orqali bog‘lanadi, bu esa tizimning
moslashuvchanligi va kengayish imkoniyatlarini sezilarli darajada oshiradi. Mikroservislar
yordamida yangi modullarni tizimga qo‘shish, eskilarini yangilash yoki almashtirish, butun
tizimni to‘xtatmasdan amalga oshiriladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
438
Bu texnologiya ayniqsa DevOps metodologiyasi bilan uyg‘unlashib, dasturiy ta’minot
ishlab chiqish siklini tezlashtiradi. Shuningdek, har bir mikroservis mustaqil shkalalanadi, bu esa
resurslardan samarali foydalanishni ta’minlaydi.
Yagona raqamli ekotizim yaratish tendensiyasi
Axborot tizimlarini integratsiyalash orqali tashkilotlar va davlat tuzilmalari o‘z
faoliyatlarining turli sohalarini yagona raqamli ekotizimga birlashtirish imkoniga ega bo‘lmoqda.
Bunday yondashuv birgina tizim emas, balki butun axborot muhitining o‘zaro uyg‘un
ishlashini nazarda tutadi.
Misol uchun, davlat boshqaruvi organlari o‘rtasida yagona raqamli platformalar orqali
yuritilayotgan “Elektron hukumat” loyihalari, fuqarolarga xizmat ko‘rsatishda qulaylik va tezlik
yaratmoqda.
Yagona ekotizimlar shuningdek, sun’iy intellekt va big data texnologiyalari bilan
integratsiyalashib, prognozlash va tahlil qilish imkoniyatlarini kengaytiradi.
Real hayotdagi qo‘llanma misollar
Zamonaviy integratsiya yechimlari bugungi kunda turli sohalarda amaliy qo‘llanmoqda.
Ularning natijalari orqali jarayonlar avtomatlashtirilgan, ma’lumotlar aniq va tezkor
almashiladi, va xizmat sifati sezilarli darajada oshadi.
➢
Sog‘liqni saqlash sohasida, elektron tibbiy yozuvlar tizimlari (EHR - Electronic Health
Records) boshqa sog‘liqni saqlash infratuzilmalari, laboratoriyalar va dorixonalar bilan
integratsiyalashgan. Bu orqali shifokorlar bemor haqida to‘liq, real vaqt rejimida ma’lumotlarga
ega bo‘lishadi, bu esa sog‘lomlashtirish jarayonlarini tezlashtiradi va xatoliklarni kamaytiradi.
➢
Bank sohasida esa mobil ilovalar, mijozlar bilan ishlash tizimi (CRM), va to‘lov tizimlari
o‘zaro integratsiyalashgan. Masalan, foydalanuvchi bankning mobil ilovasi orqali to‘lovni
amalga oshirganida, bu harakat CRM tizimiga uzatiladi va marketing strategiyalari yoki xizmat
ko‘rsatish avtomatik ravishda moslashtiriladi.
➢
Ta’lim tizimida esa LMS (Learning Management System) platformalari oliy ta’lim
muassasalarining axborot tizimlari bilan integratsiya qilinadi. Talabaning o‘qish jadvali, baholar,
topshiriqlar va moliyaviy holati bitta interfeysda jamlanadi, bu esa boshqaruv va nazoratni
yengillashtiradi.
➢
Davlat xizmatlarida esa “Yagona darcha” tamoyili asosida bir nechta davlat tizimlari
birlashtirilib, fuqarolarga bir joyda bir necha xizmat ko‘rsatiladi. Masalan, pasport olish, soliq
to‘lovlarini amalga oshirish, ijtimoiy nafaqalar bo‘yicha murojaat qilish barchasi yagona portal
orqali amalga oshiriladi.
No-code/Low-code platformalar
No-code/low-code platformalar esa dasturchilik tajribasi bo‘lmagan foydalanuvchilarga
ham integratsiya jarayonlarini boshqarish imkonini beradi. Blokkcheyn texnologiyasi esa
ma’lumotlar ishonchliligi va aniqligini ta’minlashda yangi imkoniyatlar yaratmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
439
Semantik Veb Texnologiyalari
Shuningdek, semantik veb texnologiyalari va ontologiyalar tizimlar o‘rtasida ma’noli
ma’lumot almashuviga zamin yaratadi. Bu texnologiyalar integratsiyani nafaqat texnik, balki
semantik darajada ham amalga oshirish imkonini beradi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
440
Integratsiya loyihasini boshqarish
Axborot tizimlarini integratsiyalash bo‘yicha har qanday loyiha professional
yondashuvni, aniq rejalashtirish va boshqaruv mexanizmlarini talab qiladi. Bu jarayonda loyiha
boshqaruvi fanining asosiy tamoyillariga rioya qilish zarur bo‘ladi.
Avvalo, loyihani rejalashtirish bosqichida tizimlarning holati, ehtiyojlar va integratsiya
maqsadlari aniqlanadi. Bu bosqichda manfaatdor tomonlar – masalan, IT bo‘limi,
foydalanuvchilar, moliyachilar va rahbariyat bilan yaqin hamkorlik muhimdir. Ularning talab va
fikrlarini hisobga olgan holda, loyiha doirasi belgilanadi.
Keyingi bosqich – xavf tahlili va boshqaruvi bo‘lib, bu jarayonda texnik va biznes
xavflari aniqlanadi, baholanadi va ularga qarshi choralar ishlab chiqiladi. Integratsiya jarayonida
xavfsizlik muammolari, mos kelmaslik va tizimlararo ziddiyatlar ko‘p uchraydi.
Loyihaning asosiy bosqichlari – bosqichma-bosqich integratsiya va test sinovlari. Har bir
tizim asta-sekin bog‘lanadi, sinovdan o‘tkaziladi va ishlash qobiliyati baholanadi. Pilot
versiyalar va real sharoitdagi testlar orqali nosozliklar aniqlanadi va tuzatiladi.
Raqamli transformatsiya kontekstida integratsiya
Axborot tizimlarini integratsiyalash jarayoni raqamli transformatsiyaning ajralmas qismi
hisoblanadi. Raqamli transformatsiya tashkilotlarning raqobatbardoshligini oshirish, mijozlarga
xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash va ichki jarayonlarni zamonaviylashtirish maqsadida amalga
oshiriladi. Bu transformatsiya muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun mavjud tizimlar bir-biri bilan
uyg‘un ishlashi zarur.
Zamonaviy texnologiyalar – sun’iy intellekt (AI), mashina o‘rganish, robotlashtirilgan
jarayon avtomatlashtirish (RPA) – barchasi samarali ishlashi uchun integratsiyaga tayangan.
Masalan, sun’iy intellekt algoritmlari barcha tizimlardan real vaqt rejimida ma’lumotlarni
yig‘ib, qarorlar qabul qilinishini avtomatlashtiradi.
Xalqaro tajriba va trendlar
Dunyoning yetakchi mamlakatlarida axborot tizimlarini integratsiyalash bo‘yicha tajriba
va yondashuvlar xilma-xildir. AQShda yirik davlat agentliklari o‘rtasidagi ma’lumot
almashinuvi federal darajada standartlashtirilgan. Yevropa Ittifoqi esa o‘zining GDPR
qonunchiligi orqali integratsiya jarayonida maxfiylik va xavfsizlikka katta e’tibor qaratadi.
Osiyo mamlakatlarida, ayniqsa Janubiy Koreya va Singapurda, 5G texnologiyasi va IoT
yordamida sog‘liqni saqlash, transport va ta’lim sohalari to‘liq raqamlashtirilgan va
integratsiyalashgan. IoT va bulutli texnologiyalar, ma’lumotlar almashinuvini tezlashtiribgina
qolmay, infratuzilmani avtomatlashtirishga yordam beradi.
Kelajakdagi yo‘nalishlar
Axborot tizimlarini integratsiyalashda kelajakda yangi texnologiyalar yanada katta o‘rin
egallaydi. Ulardan biri AI yordamida avtomatik integratsiya, ya’ni tizimlar bir-biri bilan o‘zaro
avtomatik bog‘lanadi va moslashadi. Bu esa qo‘lda kod yozishni va konfiguratsiyani
kamaytiradi.
No-code/low-code platformalar esa dasturchilik tajribasi bo‘lmagan foydalanuvchilarga
ham integratsiya jarayonlarini boshqarish imkonini beradi. Blokkcheyn texnologiyasi esa
ma’lumotlar ishonchliligi va aniqligini ta’minlashda yangi imkoniyatlar yaratmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
441
Shuningdek, semantik veb texnologiyalari va ontologiyalar tizimlar o‘rtasida ma’noli
ma’lumot almashuviga zamin yaratadi. Bu texnologiyalar integratsiyani nafaqat texnik, balki
semantik darajada ham amalga oshirish imkonini beradi.
Axborot tizimlarini integratsiyalashda standartlashtirishning ahamiyati
Axborot tizimlarini integratsiyalash jarayonida standartlashtirish muhim o‘rin tutadi.
Standartlar yordamida turli tizimlar o‘rtasidagi aloqalarni muvofiqlashtirish, ma’lumot
almashinuvini soddalashtirish va integratsiya jarayonini bir xilda yuritish mumkin bo‘ladi.
Masalan, JSON, XML, SOAP, RESTful API kabi ma’lumot almashish protokollari va
formatlari turli tizimlarning bir-biri bilan oson integratsiyasini ta'minlaydi. Standartlashtirish,
ayniqsa, yirik tashkilotlar va davlat sektorida axborot tizimlarining birlashtirilgan holda ishlashi
uchun asosiy shartlardan biridir. Bu nafaqat integratsiyani soddalashtiradi, balki tizimlarning
texnik xizmat ko‘rsatish xarajatlarini ham kamaytiradi.
Integratsiyalashgan tizimlarda sun’iy intellektning o‘rni
Axborot tizimlarining integratsiyalashgan holatda ishlashi sun’iy intellekt (AI)
texnologiyalarining samarali qo‘llanilishini ta’minlaydi. Integratsiyalashgan ma’lumotlar bazasi
orqali AI algoritmlari uchun boy va turli manbalardan to‘plangan ma’lumotlar mavjud bo‘ladi.
Bu esa mashinani o‘rganish, prognozlash, avtomatik qarorlar qabul qilish kabi ilg‘or
funksiyalarni amalga oshirish imkonini beradi. Misol uchun, sog‘liqni saqlash tizimida
integratsiyalashgan axborot tizimlari bemorning tarixiy ma’lumotlariga asoslanib, kasallik
xavfini aniqlash va profilaktika choralarini taklif qilish imkonini beradi.
Real vaqtda monitoring va rejalashtirish
Axborot tizimlarining integratsiyasi real vaqt rejimida monitoring qilish imkonini beradi.
Bu, ayniqsa, logistika, energetika, moliya va favqulodda holatlar sohasida katta
ahamiyatga ega. Real vaqt rejimida axborot oqimini boshqarish orqali kompaniyalar va
tashkilotlar operativ vaziyatni baholab, zudlik bilan javob choralari ko‘rishlari mumkin.
Integratsiyalashgan tizimlar yordamida resurslar holatini nazorat qilish, zahiralarni
rejalashtirish, mijozlarga xizmat ko‘rsatish darajasini oshirish mumkin bo‘ladi.
Tashkilotlararo integratsiya va ma’lumotlar almashinuvi
Yagona platformalar orqali tashkilotlararo integratsiyani ta’minlash bugungi kunda
dolzarb masalalardan biridir. Turli tashkilotlar, jumladan, banklar, sug‘urta kompaniyalari,
davlat organlari va nodavlat tuzilmalar o‘rtasida ma’lumot almashish orqali xizmatlar sifati va
tezligini oshirish mumkin. Masalan, elektron hukumat tizimlarida aholiga xizmat ko‘rsatish
uchun turli vazirliklar o‘rtasida ma’lumotlar almashinadi va bu orqali xizmatlar onlayn tarzda
taqdim etiladi.
Integratsiyalashgan tizimlarni bosqichma-bosqich joriy etish
1.
Tizimlarni integratsiyalash doimo bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Bu jarayon
odatda quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
2.
Tahlil va audit – mavjud tizimlarning funksional imkoniyatlari va texnik holati
o‘rganiladi.
3.
Rejalashtirish – integratsiya strategiyasi, texnologiyalar tanlovi va texnik topshiriqlar
ishlab chiqiladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
442
4.
Texnik integratsiya – API, ma’lumotlar uzatish kanallari va xavfsizlik mexanizmlari
yaratilib, sinovdan o‘tkaziladi.
5.
Sinov va baholash – integratsiya natijalari tekshiriladi, muammolar aniqlanadi va bartaraf
qilinadi.
6.
Ekspluatatsiya va monitoring – tizim ishga tushiriladi va doimiy monitoring ostida
saqlanadi.
Xulosa
Axborot tizimlarini integratsiyalash – bu nafaqat texnik jarayon, balki strategik
boshqaruv
qaroridir.
U
orqali
tashkilotlar
o‘z
faoliyatini
zamonaviylashtiradi,
raqobatbardoshligini oshiradi va yangi imkoniyatlarga ega bo‘ladi. Integratsiya jarayonlari
yordamida kompaniyalar tezroq innovatsiyalarni joriy qiladi, xarajatlarni kamaytiradi, xizmatlar
sifatini oshiradi va yangi bozor imkoniyatlarini o‘zlashtiradi. Shunday ekan, axborot tizimlarini
integratsiyalashning zamonaviy yechimlari nafaqat hozirgi, balki kelajakdagi texnologik
rivojlanish uchun ham tayanch bo‘lib xizmat qiladi. Axborot tizimlarini integratsiyalashning
zamonaviy yechimlari raqamli transformatsiya jarayonlarida muhim ahamiyat kasb etadi.
API’lar, ESB, bulutli hisoblash, IoT, Big Data va boshqa ilg‘or texnologiyalar orqali
tizimlar o’rtasida samarali va xavfsiz integratsiya amalga oshiriladi. Bu jarayonlar tashkilotlarga
o’z operatsiyalarini optimallashtirish, resurslarni tejash, va tezkor qarorlar qabul qilish imkonini
beradi. Shu bilan birga, tizimlar o’rtasida xavfsizlikni ta’minlash va zamonaviy innovatsiyalarni
qo’llash jarayonlari ham muvaffaqiyatli integratsiyalashgan tizimlar uchun zarurdir.
REFERENCES
1.
Martin Fowler. Patterns of Enterprise Application Architecture. Addison-Wesley, 2002.
2.
David Linthicum. Cloud Computing and SOA Convergence in Your Enterprise: A Step-
by-Step Guide. Pearson Education, 2009.
3.
Eric A. Marks, Michael Bell. Agile Integration: A Guide to Continuous Integration and
Continuous Delivery. Apress, 2017.
4.
Tim Berners-Lee, James Hendler, Ora Lassila. The Semantic Web. Scientific American,
2001.
5.
Gartner, Inc. Magic Quadrant for Enterprise Integration Platform as a Service (iPaaS),
2020.
6.
John W. O'Brien. Blockchain for Business: A Practical Guide for the New Economy.
Wiley, 2020.
7.
Len Bass, Ingo Weber, Liming Zhu. Software Architecture in Practice. Addison-Wesley,
2012.
8.
Viktor T. Toth. Semantic Web Technologies and Big Data: Challenges and Opportunities.
Wiley, 2014.
9.
M. H. Tarek, S. K. Kim. Low-code development: Benefits, Challenges, and Applications.
Springer, 2021.
10.
Sanjay Joshi, Sushil K. Jain. Artificial Intelligence and Machine Learning in Healthcare.
Springer, 2020.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
443
11.
ISO/IEC 42010:2011. Systems and Software Engineering — Architecture Description.
International Organization for Standardization, 2011.
12.
Rajendra Akerkar. Data Science: A Comprehensive Overview. Springer, 2020.
13.
Craig S. Wright, Michael A. McKendrick. Blockchain Basics: A Non-Technical
Introduction in 25 Steps. Apress, 2018.
14.
IEEE Standards Association. IEEE 1471-2000: Recommended Practice for Architectural
Description of Software-Intensive Systems.
