2176
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
ROBERT PARKNING SOTSIOLOGIK G`OYALARI
Shaydo Tojiboyeva Sherzod qizi
Sotsiologiya ta’lim yo`nalishi 1-bosqich talabasi O`zbekiston Milliy universiteti.
Toshkent, O`zbekiston.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15312739
Annotatsiya.
Ushbu maqolada amerikalik sotsiolog Robert E. Parkning sotsiologik
qarashlari va u tomonidan ishlab chiqilgan nazariy yondashuvlar tahlil qilinadi. Asosan, uning
shahar sotsiologiyasi, ijtimoiy aloqalar, guruhlararo munosabatlar va ijtimoiy o‘zgarishlar
haqidagi fikrlari yoritilgan. Maqola Parkning “inson ekologiyasi” konsepsiyasi va uning
Chikago maktabi doirasidagi ilmiy faoliyatiga e’tibor qaratadi. Shuningdek, uning muhojirlik,
assimilyatsiya va madaniy diversifikatsiya borasidagi g‘oyalari bugungi zamonaviy jamiyatlar
uchun qay darajada dolzarb ekani tahlil qilinadi.
Kalit so’zlar:
Robert Park, sotsiologiya, inson ekologiyasi, Chikago maktabi, shahar
sotsiologiyasi, ijtimoiy aloqalar, muhojirlik, assimilyatsiya, madaniy xilma-xillik, ijtimoiy
o‘zgarishlar.
ROBERT PARK'S SOCIOLOGICAL IDEAS
Abstract.
This article analyzes the sociological views of the American sociologist Robert
E. Park and the theoretical approaches he developed. In particular, his ideas on urban
sociology, social relations, intergroup relations, and social change are discussed. The article
focuses on Park's concept of "human ecology" and his scientific work within the framework of
the Chicago School. It also analyzes the relevance of his ideas on migration, assimilation, and
cultural diversification for modern societies
.
Keywords:
Robert Park, sociology, human ecology, Chicago School, urban sociology,
social relations, migration, assimilation, cultural diversity, social change.
СОЦИОЛОГИЧЕСКИЕ ИДЕИ РОБЕРТА ПАРКА
Аннотация.
В статье анализируются социологические взгляды американского
социолога Роберта Э. Парка и разработанные им теоретические подходы. В основном в
книге изложены его идеи о городской социологии, социальных связях, межгрупповых
отношениях и социальных изменениях. В статье рассматривается концепция «экологии
человека» Парка и его научная работа в рамках Чикагской школы. Также будет
проанализирована актуальность его идей об иммиграции, ассимиляции и культурной
диверсификации для современных обществ.
Ключевые слова:
Роберт Парк, социология, экология человека, Чикагская школа,
городская социология, социальные отношения, миграция, ассимиляция, культурное
разнообразие, социальные изменения.
2177
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
Robert Ezra Park- XX asr sotsiologiyaning yirik namoyondalaridan biri, amerikalik jurnalist
va sotsiolog. Robert Park 1864-yil 14-fevralda Amerikaning Illinoys shtatida tug`ilgan. U dastlab
adabiyot va jurnalistika sohasida tahsil oladi. Uning jamiyat faoliyati, ijtimoiy hayotga bo`lgan
qiziqishlari uni jurnalistika sohasidan sotsiologiya tomon yetaklaydi.
Jurnalist sifatidagi ilk karerasi ijtimoiy masalalarga chuqur qiziqish uyg'otdi va bu uni
akademiyaga o'tishga olib keldi. Park Chikago universitetida inson ekologiyasi sohasiga asos
solganligi bilan mashhur bo'lib, u yerda an'anaviy sotsiologik metodologiyalardan ko'ra jamoalar
bilan bevosita o'zaro aloqani ta'kidlagan. U faylasuf Jon Dyui kabi taniqli arboblardan tahsil oldi va
ijtimoiy islohot harakatlarida ishtirok etdi, xususan, Buker T. Vashington bilan hamkorlik qildi.
Parkning akademik safari Michigan universiteti va Garvard universitetlarida diplom olishni
o'z ichiga olgan va keyinchalik u empirik tadqiqotlar va nashr etilgan ishlar orqali irqiy munosabatlar
va guruh xatti-harakatlarini tushunishga katta hissa qo'shgan. Uning yondashuvi, ko'pincha Chikago
sotsiologiya maktabi bilan bog'liq bo'lib, Amerikadagi immigrant jamiyatlari dinamikasini o'rganib
chiqdi va jamiyatning sodiqligi ko'pincha boshqa guruhlardan qo'rqish bilan shakllantirilishini
ta'kidladi. Parkning merosi sotsiologiyani yanada amaliy va qiziquvchan fanga aylantirish,
sotsiologlar va ijtimoiy olimlarning kelajak avlodlariga ta'sir qilishda yotadi. U 1894-yilda Klara
Keyxill bilan turmush qurdi va ularning to'rt farzandi bor edi, bu uning professional hayotini oilaviy
va ijtimoiy himoyaga sodiqlik bilan muvozanatlashtirdi. [1 https://www.unlv.edu/people/robert-
parker]
Robert Park zamondoshlari bilan jamiyatda etnik va irqiy kelib chiqish haqida o`z qarashlarini
bayon etadilar. U bu sohada ko`proq aniq tadqiqotlar bilan ish yuritadi. U bir qancha zamondoshlari
bilan ayni vaqtda jamiyatda keng tarqalgan irqchilik farazlariga qarshi muvaffaqiyatli kurashadi.[2]
Robert Parkning faoliyati Chikago maktabi bilan ham bog’liq. U Chikago maktabining asosiy
vakillaridan bo`lib 1800- yillar so`nggida Berlinda Zimmelning ma’ruzlari bilan tanishadi va
keyinchalik ularda shaxsan o`zi ishtirok eta boshlaydi.[3]
Park sotsiologiya fanining predmetini tanlashda ijtimoiy tizimni global ekotizimning bir
elementi sifatida talqin etish zarurligini ta’kidlaydi. Sotsiologiya va ekologiya fanlari tizimlami
o‘rganishda aynan bir tamoyilga tayanadi, ekologiya o‘z vazifalari va tadqiqot usullari bilan
sotsiologiyaga juda yaqin fan hisoblanadi. Jamiyatda sodir boiayotgan jarayonlar, R.Park fikriga
ko‘ra, yashash muhitidagi shart-sharoitlarga bo‘ysunadi va undagi o'zgarishlarga ta’sir ko‘rsatadi. Bu
tamoyil jamiyatga uning tabiat bilan birligi sifatidagi tizimli qarashning chuqurlashib borishiga olib
keldi. Jamiyatning muhit bilan mutanosibligiga raqobat shakllari evolyutsiyasi vositasida erishiladi,
hayvonlarga xos raqobat ijtimoiy raqobat bilan almashadi.
R.Parkning bu g‘oyasi tabiatdagi yashash uchun kurash va jamiyatdagi raqobatning
biryoqlamaliligi haqidagi xulosaga olib keladi.
2178
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
Sotsiologiya jamiyatning organizm va “biologik fenomen” sifatidagi evolyutsiya davomida
shakllanuvchi kollektiv xulq-atvor namunalarini o‘rganadi. Sotsial evolyutsiya to‘rt bosqichda
amalga oshadi, har qaysi ijtimoiy organizm shunga mos ravishdagi to‘rt tartibotni boshdan
kechiradi:
-ekologik (atrof-muhit bilan bogiiq, jismoniy ta’sirlashuv);
-iqtisodiy;
-siyosiy;
-madaniy.
R.Park jamiyatga ijtimoiy nazorat tashkiloti sifatida qaraydi. Ijtimoiy nazorat esa o‘zaro
ta’sirlashuvda kollektiv xulq-atvomi qayta shakllantiruvchi ramzlar, belgilar va ahamiyatlar
jamiyatidir. Tartibotlar jamiyatdagi dinamik muvozanatni ushlab turadi, erkinlik darajasi kamayadi.
O`zining 1925-yilda nashr etilgan (Byorjess va Makkenzi bilan hammualliflikda) «Shahar:
shahar muhitida inson tabiatini o‘rganishga doir takliflar» monografiyasida R.Park ijtimoiy ekologiya
muammolarini yoritib o‘tadi: ijtimoiy ekologiya shahami tarkibiy tuzilishga ega boigan, har bir
alohida institut va guruhlarga ma’lum bir fimksiyalami biriktirgan o‘ziga xos organik birlik sifatida
o‘rganish imkonini beradi. Ushbu asarda yashash uchun kurash tamoyili asosidagi tarqalish tamoyili
ko‘rsatib o‘tilgan.
Park sotsiologiyada marginal shaxs muammosini birinchi marta ilgari surgan olim sifatida
ham tarixda qolgan. U birvarakayiga ikki dunyoda - o‘zi tugilib o‘sgan eski dunyoda va ta’lim
oladigan, kasb egallaydigan va o‘zgacha turmush tarziga ega boigan yangi dunyoda yashaydigan
inson tipi sifatida aniqlashtirishga imkon berdi.[4]
Park 1933-yilda Chikago universitetidan nafaqaga chiqqanidan so‘ng ham ilmiy faoliyatini
davom ettirdi. U 1933-yilda Amerika San’atlar va Fanlar Akademiyasiga a’zo etib saylandi.
Nafaqaga chiqqach, u Nashville shahridagi Fisk universitetida dars bergan. Bu yerda u irqiy
munosabatlar va ijtimoiy o‘zgarishlar mavzularida tadqiqotlar olib borgan.[5]
Parkning so‘nggi yillardagi ishlari urban ekologiya va irqiy munosabatlar sohalariga
qaratilgan bo‘lib, u insonlarning shahar muhitidagi o‘zaro aloqalari va ijtimoiy dinamikasini chuqur
o‘rganishga intilgan. Uning bu davrdagi ishlari sotsiologiya fanining rivojlanishiga katta hissa
qo‘shgan.
Park 1944-yil 7-fevralda Tennessee shtatining Nashville shahrida vafot etdi. Uning ilmiy
merosi urban sotsiologiyasi, irqiy munosabatlar va inson ekologiyasi sohalarida davom etmoqda.
Uning ishlari hozirgi kunda ham sotsiologiya fanining asosiy yo‘nalishlaridan biri sifatida
o‘rganilmoqda.[6]
2179
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
REFERENCES
1.
https://www.unlv.edu/people/robert-parker
2.
The Romance of Culture in an Urban Civilisation: Robert E. Park on Race and Ethnic
Relations in Cities
3.
http://ilmiy.bmti.uz/blib/files/96/Sotsiologiya.pdf
https://namdu.uz/media/Books/pdf/2024/05/20/NamDU-ARM-1225-
5.
1
https://www.amacad.org/
6.
1
https://www.unlv.edu/people/robert-parker
