Aprel, 2025-Yil
508
TIJORAT BANKLARI RESURSLARINI STRATEGIK BOSHQARISH: MUAMMOLAR
VA YECHIMLAR
Abraxmatov Ulug‘bek Pardayevich
Mikrokreditbank ATB departament direktori,
https://doi.org/10.5281/zenodo.15278589
Annotatsiya. Maqolada tijorat banklari resurslarini strategik boshqarishning nazariy
asoslari va amaliy jihatlari tahlil qilingan. O‘zbekiston tijorat banklari faoliyati asosida resurslar
tarkibi, diversifikatsiyasi, tannarxi va strategik risklarni boshqarish uslublari yoritilgan.
Shuningdek, milliy bank tizimining mavjud muammolari, xalqaro tajriba va islohotlar asosida
takliflar ilgari surilgan.
Kalit so‘zlar: Tijorat banki, resurslar, strategik boshqaruv, diversifikatsiya, aktiv-passiv
muvozanati, bank kapitali, depozitlar, moliyaviy barqarorlik, risklar boshqaruvi.
STRATEGIC MANAGEMENT OF COMMERCIAL BANKS' RESOURCES:
PROBLEMS AND SOLUTIONS
Abstract. The article analyzes the theoretical foundations and practical aspects of strategic
management of commercial banks' resources. The composition of resources, diversification, cost
and methods of strategic risk management based on the activities of commercial banks of
Uzbekistan are covered. Also, proposals are put forward based on the existing problems of the
national banking system, international experience and reforms.
Keywords: Commercial bank, resources, strategic management, diversification, asset-
liability balance, bank capital, deposits, financial stability, risk management.
СТРАТЕГИЧЕСКОЕ УПРАВЛЕНИЕ РЕСУРСАМИ КОММЕРЧЕСКИХ БАНКОВ:
ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ
Аннотация. В статье анализируются теоретические основы и практические
аспекты стратегического управления ресурсами коммерческих банков. Рассматриваются
состав, диверсификация, затраты и методы стратегического управления рисками
коммерческих банков Узбекистана на основе их деятельности. Были также выдвинуты
предложения, основанные на существующих проблемах национальной банковской
системы, международном опыте и реформах.
Ключевые слова: Коммерческий банк, ресурсы, стратегическое управление,
диверсификация, баланс активов и пассивов, капитал банка, депозиты, финансовая
устойчивость, управление рисками.
Aprel, 2025-Yil
509
Bozor iqtisodiyoti sharoitida bank tizimi milliy iqtisodiyotning eng muhim tarmoqlaridan
biri bo‘lib, uning barqaror rivojlanishi mamlakat moliyaviy xavfsizligi, sarmoyaviy muhitning
jozibadorligi va iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ayniqsa, tijorat
banklari uchun resurslar bazasini shakllantirish va ularni strategik boshqarish bugungi kunning
dolzarb masalalaridan biridir. Strategik boshqaruv – bu faqatgina mavjud resurslardan oqilona
foydalanish emas, balki bozor tendensiyalarini hisobga olgan holda uzoq muddatli rejalashtirish,
risklarni minimallashtirish va barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan kompleks yondashuvdir.
Tijorat banklarining resurslari bank faoliyatini yuritish, kredit berish, investitsiya
loyihalarini moliyalashtirish, to‘lov tizimlarini rivojlantirish va boshqa bank xizmatlarini
ko‘rsatish uchun asosiy manba hisoblanadi. Ushbu resurslar quyidagi asosiy tarkibiy qismlardan
iborat:
1.
Depozitlar
(jismoniy va yuridik shaxslar omonatlari);
2.
Banklararo qarzlar
;
3.
Moliyaviy institutlardan jalb etilgan kreditlar
;
4.
Bankning o‘z mablag‘lari (ustav fondi, jamg‘armalar)
;
5.
Xalqaro moliya institutlari bilan hamkorlik doirasidagi grant va kredit liniyalari
.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2024-yil hisobotiga ko‘ra, mamlakat tijorat
banklarining umumiy resurs bazasi 640,1 trln so‘mni tashkil etdi. Shundan 60% dan ortig‘i
depozitlar, qolgan qismi esa boshqa kredit va sarmoya manbalari hisobiga shakllangan. Bu
raqamlar banklar resurs bazasining hali ham katta qismini omonat mablag‘lari tashkil
qilayotganini ko‘rsatadi. Xususan, “Ipoteka-bank”, “Agrobank” va “Xalq banki”ning resurs
bazasida jismoniy shaxslar depozitlari yetakchi o‘rinda turadi.
Resurslarni strategik boshqarishda banklar uchun birinchi navbatda
diversifikatsiyalash
muhim ahamiyat kasb etadi. Diversifikatsiya – bu turli manbalardan bir vaqtning o‘zida resurslar
jalb qilish orqali risklarni kamaytirishdir. Bu borada “Asaka Bank” va “Kapitalbank” misol
tariqasida keltirilishi mumkin: ular xalqaro moliyaviy institutlardan uzoq muddatli kredit
liniyalarini jalb etgan holda resurslar diversifikatsiyasini yo‘lga qo‘ygan.
Ikkinchi strategik omil – bu
resurslar tannarxini pasaytirish
dir. Resurslar qancha arzon
bo‘lsa, bank tomonidan ajratilayotgan kreditlarning foiz stavkasi shuncha raqobatbardosh bo‘ladi.
O‘zbekiston bank sektorida so‘nggi yillarda Markaziy bank asosiy stavkasining pasayishi
(2024-yilda 14%) bilan banklar depozitlarga to‘layotgan foiz stavkalarini moslashtirib, resurs
tannarxini optimallashtirishga harakat qilmoqda.
Aprel, 2025-Yil
510
Uchinchi muhim jihat –
aktiv va passivlar muvozanatini saqlash
(Asset-Liability
Management). Ya’ni, qisqa muddatli depozitlar orqali uzoq muddatli kreditlar ajratish — bu
moliyaviy risklarni oshiradi. Shu sababli tijorat banklarida ALM-komissiyalari faoliyati muhim
o‘rin tutadi. Masalan, “O‘zsanoatqurilishbank” aktiv-passiv balansini raqamli modellash orqali
boshqarish tizimini joriy etgan.
Shuningdek, strategik boshqaruvda
innovatsion texnologiyalardan foydalanish
muhim
rol o‘ynaydi. Sun’iy intellekt (AI), katta hajmdagi ma’lumotlar (Big Data), blokcheyn
texnologiyalari resurslar boshqaruvida tezkorlik, aniq tahlil va xavflarni oldindan bashorat qilish
imkonini beradi. “TBC Bank Uzbekistan” bu borada yetakchi banklardan bo‘lib, u mijozlar
ma’lumotlari asosida algoritmik qaror qabul qilish mexanizmlarini joriy etmoqda.
Biroq resurslarni strategik boshqarishda muammolar ham mavjud:
– Bank kapitalining yetarli emasligi;
– Xorijiy resurslarga haddan tashqari qaramlik;
– Depozitlar tarkibining qisqa muddatli bo‘lishi;
– Moliya bozori infratuzilmasining yetarlicha rivojlanmaganligi.
Ushbu muammolarni bartaraf etish uchun O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-
yil 12-dekabrdagi “Bank tizimini 2025–2030 yillarda isloh qilish strategiyasi to‘g‘risida”gi
qarorida resurs bazasini mustahkamlash bo‘yicha quyidagi chora-tadbirlar belgilangan:
1.
Kapital bozori orqali sarmoya jalb etishni rag‘batlantirish;
2.
Tijorat banklarini IPO orqali xususiylashtirish;
3.
Moliyaviy barqarorlik indikatorlarini joriy etish;
4.
Depozitlar kafolatlash tizimini kengaytirish.
Xulosa qilib aytganda, tijorat banklari resurslarini strategik boshqarish – bu barqaror va
samarali bank tizimini shakllantirishning asosi hisoblanadi. Bunday boshqaruv uslubi orqali
banklar risklarni minimallashtirib, resurslarni arzon, uzoq muddatli va ishonchli manbalardan jalb
qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. O‘z navbatida, bu mamlakat iqtisodiyotining moliyaviy tayanchini
mustahkamlaydi, raqobatbardosh kreditlash siyosatini olib borishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy ma’lumotlari –
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-447-sonli qarori, 2023-yil 12-dekabr.
3.
Bank ishi asoslari. T.Mirzayev, S.Ashurov – Toshkent moliya instituti, 2021
4.
Jahon banki hisobotlari – World Bank Open Data
