ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
68
RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA TIJORAT BANKLARI
SAMARADORLIGINI OSHIRISH
Fayzullayev Xusniddin Zaylidinovich
O‘zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasi Fin-tech yo'nalishi magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15149907
Annotatsiya.
Ushbu maqolada raqamli iqtisodiyot sharoitida tijorat banklarining
faoliyat samaradorligini oshirishning dolzarb jihatlari tahlil etiladi. Raqamli texnologiyalarni
bank tizimiga joriy etish natijasida moliyaviy xizmatlar ko‘rsatish sifati oshib borayotgani,
mijozlarga qulay va tezkor xizmat ko‘rsatish imkoniyatlari kengayib borayotgani ta’kidlanadi.
Maqolada, xususan, sun’iy intellekt, blokcheyn, moliyaviy texnologiyalar (fintex), bulutli
xizmatlar va raqamli identifikatsiya kabi innovatsion vositalarning tijorat banklari faoliyatiga
integratsiyasi ularning operatsion samaradorligini oshirishga qanday ta’sir ko‘rsatayotgani
keng yoritilgan.
Shuningdek, raqamli transformatsiyaning banklarda risklarni boshqarish, mijozlar bilan
individual aloqalarni yo‘lga qo‘yish, xarajatlarni kamaytirish, shaffoflik va ishonchlilikni
oshirishdagi o‘rni tahlil qilinadi. Muallif raqamli iqtisodiyot sharoitida banklar oldida turgan
yangi chaqiriqlar va imkoniyatlarni ko‘rsatib, ularni samarali boshqarish bo‘yicha strategik
taklif va amaliy tavsiyalarni ilgari suradi. Maqola natijalari iqtisodiy siyosat yurituvchi
tashkilotlar, tijorat banklari menejmenti va ilmiy doiralar uchun foydali bo‘lishi mumkin.
Kalit so‘zlar:
raqamli iqtisodiyot, tijorat banklari, bank xizmatlari, raqamli
transformatsiya, moliyaviy texnologiyalar (fintex), sun’iy intellekt, blokcheyn, bulutli
texnologiyalar, bank samaradorligi, mijozlar tajribasi, innovatsion xizmatlar, kiberxavfsizlik.
IMPROVING THE EFFICIENCY OF COMMERCIAL BANKS IN THE DIGITAL
ECONOMY
Abstract.
This paper will strengthen the control of digital security banking operations. It
is emphasized that the introduction of digital technologies into the banking system will expand
the possibilities of providing convenient and fast service to the current generation. The article
extensively discusses how the integration of innovative products such as security, artificial
intelligence, blockchain, liquid technology (fintex), cloud computing into the activities of
commercial banks affects the control of the audit operation.
The article analyzes the role of risk transformation in risk management in banks,
establishing individual relationships, improving security, and strengthening reliability. The
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
69
author shows the new challenges and problems facing banks in helping them, and puts forward
strategic proposals and practical recommendations for helping them. The article may be useful
for economic organizations, bank management, and academic circles.
Keywords:
electronic economy, commercial banks, banking services, computer
transformations, technology (fintex), artificial intelligence, blockchain, cloud technology,
banking, security, innovative security, cybersecurity.
ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ КОММЕРЧЕСКИХ БАНКОВ В ЦИФРОВОЙ
ЭКОНОМИКЕ
Аннотация.
В статье анализируются актуальные аспекты повышения
эффективности деятельности коммерческих банков в условиях цифровой экономики.
Подчеркивается, что внедрение цифровых технологий в банковскую систему
повышает качество финансовых услуг и расширяет возможности удобного и быстрого
обслуживания клиентов. В статье подробно рассматривается, как интеграция
инновационных инструментов, таких как искусственный интеллект, блокчейн,
финансовые технологии (Fintex), облачные сервисы и цифровая идентификация, в
деятельность коммерческих банков повышает их операционную эффективность.
В нем также анализируется роль цифровой трансформации в банках в управлении
рисками, установлении индивидуальных отношений с клиентами, снижении затрат и
повышении прозрачности и надежности. Автор освещает новые вызовы и возможности,
стоящие перед банками в цифровой экономике, и выдвигает стратегические
предложения и практические рекомендации по их эффективному управлению.
Результаты статьи могут быть полезны организациям, формирующим
экономическую политику, руководству коммерческих банков и академическим кругам.
Ключевые слова:
цифровая экономика, коммерческие банки, банковские услуги,
цифровая трансформация, финансовые технологии (финтекс), искусственный
интеллект, блокчейн, облачные технологии, эффективность банковской деятельности,
клиентский опыт, инновационные услуги, кибербезопасность.
Kirish
Zamonaviy bosqichda iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida raqamli texnologiyalarning
jadal rivojlanishi kuzatilmoqda. Ayniqsa, raqamli iqtisodiyotning shakllanishi va keng ko‘lamda
joriy etilishi moliyaviy sektor, jumladan tijorat banklari faoliyatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
70
An’anaviy bank xizmatlari o‘z o‘rnini raqamli platformalarga, mobil ilovalar, internet-
banking, sun’iy intellekt asosidagi xizmatlar kabi innovatsion yechimlarga bo‘shatmoqda. Bu esa
tijorat banklarini yangi texnologik muhitga moslashishga, o‘z faoliyatini qayta ko‘rib chiqishga
undaydi.
Raqamli
iqtisodiyot
sharoitida
banklarning
samaradorligini
oshirish
nafaqat
raqobatbardoshlikni saqlab qolish, balki mijozlar ehtiyojlariga moslashish, xizmat ko‘rsatish
tezligi va sifatini oshirish, operatsion xarajatlarni optimallashtirish, risklarni boshqarish va tizim
xavfsizligini ta’minlash kabi dolzarb vazifalarni hal etish uchun muhim omil hisoblanadi.
Mazkur maqolada raqamli texnologiyalarning tijorat banklari faoliyatiga integratsiyasi,
uning samaradorlikka ta’siri hamda bank tizimida raqamli transformatsiyani muvaffaqiyatli
amalga oshirishning asosiy yo‘nalishlari tahlil qilinadi. Shuningdek, mavjud muammolar va
ularni bartaraf etish bo‘yicha amaliy takliflar ilgari suriladi.
1.
Metodologiya:
Ushbu tadqiqotda tijorat banklari faoliyatining samaradorligini baholash
va uni raqamli iqtisodiyot sharoitida oshirish yo‘llarini aniqlash maqsadida kompleks yondashuv
qo‘llanildi. Tadqiqot quyidagi asosiy ilmiy-uslubiy yondashuvlar asosida olib borildi:
Tizimli tahlil usuli – bank tizimining raqamli iqtisodiyotdagi o‘rni, funksional jihatlari va
ularning o‘zaro bog‘liqligi tahlil qilindi. Bu orqali banklarning raqamli transformatsiyaga
bo‘lgan ehtiyoji va imkoniyatlari baholandi.
Taqqoslash va solishtirma tahlil – xalqaro amaliyotda tijorat banklari tomonidan
qo‘llanilayotgan raqamli texnologiyalar, ularning samaradorlik ko‘rsatkichlariga ta’siri
o‘rganildi va O‘zbekiston bank tizimi bilan solishtirildi.
Empirik tahlil – ochiq manbalar, tijorat banklarining yillik hisobotlari, Markaziy bank
ma’lumotlari va so‘rovnoma natijalari asosida statistik tahlillar olib borildi. Bu orqali
banklarning raqamli xizmatlarni joriy etishdagi holati va samaradorligi o‘rganildi.
Ekspert baholash usuli – bank sohasi mutaxassislari fikrlari va baholari asosida raqamli
texnologiyalarning amaliy samarasi va ularni joriy etishdagi to‘siqlar aniqlab chiqildi.
SWOT tahlil – tijorat banklarida raqamli transformatsiya jarayonining kuchli va zaif
tomonlari, imkoniyatlari hamda tahdidlarini aniqlash uchun SWOT tahlil usulidan foydalanildi.
Mazkur metodologik yondashuvlar asosida raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali
banklar faoliyatining samaradorligini oshirish bo‘yicha ilmiy asoslangan xulosalar va takliflar
ishlab chiqildi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
71
Mavzuga oid adabiyotlar sharhi
: So‘nggi yillarda raqamli iqtisodiyotning jadal
sur’atlarda rivojlanishi bank tizimiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatmoqda. Mazkur sohada olib
borilgan ilmiy izlanishlar, xalqaro tajribalar va amaliyotlar bank faoliyatini zamonaviylashtirish,
xizmatlar sifatini oshirish hamda raqobatbardoshligini ta’minlash yo‘lida muhim nazariy va
amaliy asoslar yaratmoqda. Raqamli iqtisodiyot va tijorat banklari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni
yorituvchi adabiyotlar quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha tahlil qilinadi:
Raqamli iqtisodiyot tushunchasini ilmiy muomalaga birinchi bo‘lib Negroponte N.
(1995) kiritgan bo‘lib, u bu iqtisodiy modelning asosiy tamoyillarini – raqamlashtirish,
tarmoqlash va tezkorlik kabi jihatlar orqali tavsiflagan. Keyinchalik Brynjolfsson va McAfee
(2014) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar ushbu jarayonning makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar,
bandlik darajasi, ishlab chiqarish va xizmatlar sektoriga ta’sirini chuqur tahlil qilgan. Ularning
fikriga ko‘ra, raqamli texnologiyalar iqtisodiyotda samaradorlikni keskin oshirishga xizmat
qilmoqda va bu banklar faoliyatiga ham taalluqlidir.
Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi, EY (Ernst & Young), Deloitte, KPMG kabi
xalqaro moliyaviy va konsalting tashkilotlari bank tizimidagi raqamli transformatsiyaning
yo‘nalishlari va natijalari bo‘yicha muntazam ravishda hisobotlar e’lon qilmoqda. Ularning
tahlillarida mobil banking, internet banking, bulutli texnologiyalar, sun’iy intellekt va big data
kabi texnologiyalarning joriy etilishi orqali banklar o‘z xarajatlarini kamaytirayotgani, mijozlar
tajribasini yaxshilayotgani va risklarni boshqarishda sezilarli yutuqlarga erishayotgani qayd
etiladi. McKinsey & Company ma’lumotlariga ko‘ra, to‘liq raqamli transformatsiyadan o‘tgan
banklar operatsion xarajatlarini o‘rtacha 20–30 foizgacha qisqartirgan.
So‘nggi yillarda fintex kompaniyalarining paydo bo‘lishi bank sektorida yangicha biznes
modellarini shakllantirdi. Arner, Barberis va Buckley (2016) fintex va an’anaviy banklar
o‘rtasidagi munosabatlarni tahlil qilarkan, fintexni banklar uchun nafaqat raqobatchi, balki
hamkor va innovatsion sherik sifatida ko‘rib chiqadi. Ular fintex orqali mijozlar uchun qulay
interfeyslar, tezkor kreditlash platformalari, to‘lov tizimlari va boshqa innovatsion xizmatlarning
shakllanishini asoslaydi. Mahalliy olimlar esa bu xizmatlarning huquqiy jihatdan tartibga
solinishi, litsenziyalash va xavfsizlik mexanizmlarini rivojlantirish zarurati haqida to‘xtalib
o‘tadilar.
O‘zbekiston sharoitida bank sektorida raqamli texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha
islohotlar izchil olib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki, Iqtisodiyot va
moliya vazirligi, “Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi” tomonidan e’lon qilingan tahliliy
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
72
hisobotlar va strategik hujjatlar milliy bank tizimining raqamli transformatsiyasi, elektron
to‘lovlar tizimi, kredit reytinglari va fintex muhitini rivojlantirish bo‘yicha yo‘nalishlarni
belgilaydi. Shu bilan birga, mahalliy olimlar – Sh.Abdurazzoqov, N.Sultonov, R.Mamatqulov va
boshqalar o‘z tadqiqotlarida tijorat banklarining ichki tizimlarini raqamlashtirish, ularning
moliyaviy barqarorligi va xizmat ko‘rsatish darajasiga ta’sirini o‘rganib chiqqanlar.
Banklar faoliyatining samaradorligini o‘lchash uchun ilmiy adabiyotlarda turli
metodologiyalar qo‘llaniladi. Jumladan, DEA (Data Envelopment Analysis), CAMELS tizimi,
ROI, ROA, net interest margin kabi ko‘rsatkichlar asosida tahlillar amalga oshiriladi. Ushbu
usullar banklar o‘rtasidagi solishtirma tahlil, resurslardan foydalanish darajasi, riskni boshqarish
va foydalilikni aniqlash imkonini beradi. So‘nggi yillarda esa bu usullar sun’iy intellekt va
mashinaviy o‘rganish algoritmlari bilan birlashtirilmoqda, bu esa samaradorlikni yanada chuqur
tahlil qilish imkonini bermoqda.
Xulosa o‘rnida, adabiyotlar sharhidan ko‘rinadiki, raqamli texnologiyalarni joriy etish
bank tizimi uchun nafaqat texnologik yangilik, balki strategik ustunlik manbai hisoblanadi. Bu
sohada olib borilayotgan ilmiy izlanishlar va xalqaro tajribalar tijorat banklarining kelajakdagi
rivojlanish strategiyalarini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Shu bois, ushbu yo‘nalishdagi
adabiy manbalarni chuqur tahlil qilish ilmiy asoslangan va amaliy jihatdan samarali takliflar
ishlab chiqish imkonini yaratadi.
Tahlil va Natijalar
Raqamli iqtisodiyot bugungi kunda har bir soha, har bir tashkilot faoliyatini tubdan
o‘zgartirayotgan kuchli jarayonga aylandi. Ayniqsa, moliyaviy sektor, xususan tijorat banklari
uchun bu o‘zgarishlar nafaqat muqarrar, balki hayotiy zaruratga aylangan. Banklar endilikda
oddiy moliyaviy vositachilar emas, balki raqamli yechimlar, tezkor xizmatlar va mijoz
ehtiyojlariga moslashuvchan platformalar sifatida faoliyat yuritmoqda.
Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, raqamli texnologiyalarni joriy qilgan tijorat banklari
samaradorlikda sezilarli yutuqlarga erishmoqda. Avvalo, xizmat ko‘rsatish tezligi va sifati
oshgan. Masalan, mobil ilova orqali amalga oshirilayotgan tranzaksiyalar soni so‘nggi yillarda
an’anaviy xizmat turlarini ortda qoldirmoqda. Endi mijozlar bank filiallariga borishga hojat
qolmagan holda, o‘z moliyaviy operatsiyalarini bir necha daqiqada amalga oshirish imkoniyatiga
ega.
Bundan tashqari, operatsion xarajatlarning qisqarishi ham muhim natijalardan biridir.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
73
Raqamli tizimlar, ayniqsa avtomatlashtirilgan xizmatlar (chatbotlar, sun’iy intellekt
yordamida maslahatchilar, avtomatik kredit reyting tizimlari) banklar uchun katta mablag‘ va
vaqt tejaydi. Shu bilan birga, bu texnologiyalar xodimlar salohiyatini maqsadli yo‘naltirish,
takrorlanuvchi ishlarni kamaytirish imkonini bermoqda.
Tahlillarda yana bir muhim jihat – mijozlar tajribasi (customer experience) rivojlanib
borayotgani ko‘zga tashlanadi. Raqamli platformalar orqali mijozlar bilan real vaqt rejimida
aloqada bo‘lish, ularning xatti-harakatlarini tahlil qilish va shunga mos xizmat ko‘rsatish banklar
raqobatbardoshligini oshirayotgan omillardan biridir. Ayniqsa, yosh auditoriya uchun qulay
interfeyslar, moslashtirilgan xizmatlar va tezkor javob berish imkoniyatlari muhim ahamiyatga
ega.
Shu bilan birga, ayrim kamchilik va muammolar ham kuzatilmoqda. Raqamli
infratuzilmaning rivojlanmaganligi, axborot xavfsizligi muammolari, xodimlarning raqamli
savodxonligi
yetarli
emasligi
kabi
omillar
banklarning
transformatsiya
jarayonini
sekinlashtirmoqda. Xususan, kichik va o‘rta banklar uchun raqamli texnologiyalarga katta
miqdorda sarmoya kiritish moliyaviy yuklama bo‘lishi mumkin. Bu esa ular o‘rtasida raqamli
tengsizlikni yuzaga keltiradi.
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, raqamli texnologiyalar banklar uchun yuksalish sari ochilgan
yangi imkoniyatlar eshigidir. Ularni muvaffaqiyatli joriy etish esa har bir bankning ichki
boshqaruv madaniyati, strategik qarorlari va tashabbuskorligiga bog‘liq. Raqamli iqtisodiyotga
moslashgan banklar nafaqat mijozlar ishonchini qozonadi, balki iqtisodiyotning barqaror
moliyaviy tayanchi sifatida faoliyat yurita oladi.
Shunday ekan, banklar oldida turgan asosiy vazifa – raqamli transformatsiyani faqat
texnologik yangilanish deb emas, balki to‘liq strategik rivojlanish yo‘li sifatida qabul qilishdir.
Faqat ana shundagina ular bugungi va ertangi raqamli iqtisodiyotda o‘z o‘rnini
mustahkamlab, samarador faoliyat yurita oladi.
Raqamli iqtisodiyot bugungi kunda O‘zbekiston tijorat banklari faoliyatini tubdan
o‘zgartirmoqda. Statistik ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, raqamli texnologiyalarni joriy qilgan
banklar o‘z samaradorligini sezilarli darajada oshirmoqda.
2024-yil 1-iyul holatiga ko‘ra, bank tizimidagi jami aktivlar 690,4 trillion so‘mni tashkil
etgan bo‘lsa, jami kreditlar hajmi 493,9 trillion so‘mga yetgan. Davlat ulushiga ega banklar
hozircha sektorning asosiy qismini egallab turibdi – aktivlar va kreditlar hajmining qariyb 70
foizi ularga to‘g‘ri kelmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
74
Raqamli banklar bozori esa tez sur’atlar bilan kengaymoqda. 2025-yilda ularning sof foiz
daromadi 117,5 million dollar bo‘lishi kutilmoqda, bu ko‘rsatkich 2029-yilgacha 168,6 million
dollarga yetadi. An’anaviy banklar esa hozircha umumiy hajmda yetakchilik qilmoqda, ammo
ularning o‘sish sur’ati raqamli banklarga nisbatan pastroq (5,89% ga nisbatan 9,45%).
Mobil banking xizmatlari bo‘yicha Uzum Bank (53,9 ball), Ipak Yo‘li Banki (51,5 ball)
va Agrobank (50,5 ball) yetakchilik qilmoqda. Bu banklar foydalanuvchi interfeysi, xizmat
ko‘rsatish sifati va texnologik imkoniyatlar bo‘yicha yuqori baholangan.
Shuningdek, TBC Bank Uzbekistan 2024-yil davomida o‘z kredit portfelini 99% ga
oshirib, 460 million dollarga yetkazdi. Bu esa raqamli banklar mijozlar ishonchini
qozonayotganini ko‘rsatadi.
Bank infratuzilmasining modernizatsiyasi ham davom etmoqda — bankomatlarning 33
foizi allaqachon ko‘p funksiyali qayta ishlovchi moslamalar bilan jihozlangan. Bu ko‘rsatkich
2024-yil oxirigacha yana oshishi kutilmoqda.
1-jadval
Bank tizimining asosiy ko‘rsatkichlari (2024-yil 1-iyul)
№
Ko‘rsatkich
Qiymat (mlrd so‘m)
1
Jami aktivlar
690424
2
Jami kreditlar
493952
3
Jami kapital
104158
4
Jami depozitlar
265472
Xulosa qilib aytganda, raqamli transformatsiya nafaqat imkoniyat, balki bank sektorining
barqarorligi va rivojlanishi uchun muqarrar zaruratga aylangan. Statistik ko‘rsatkichlar shuni
tasdiqlaydiki, raqamli xizmatlar orqali nafaqat operatsion samaradorlik, balki mijozlar ehtiyojini
tez va sifatli qondirish darajasi ham ortib bormoqda.
Muhokama
O‘zbekiston bank sektorida raqamli transformatsiya jarayoni so‘nggi yillarda izchil
sur’atlar bilan amalga oshirilmoqda. Statistik tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, raqamli
texnologiyalarni joriy etish bank faoliyatining barcha yo‘nalishlarida sezilarli ijobiy
o‘zgarishlarga olib kelmoqda. Jumladan, operatsion xarajatlarning qisqarishi, xizmat ko‘rsatish
tezligi va sifatining oshishi, mijozlar ehtiyojlariga mos xizmatlarning ko‘payishi — bularning
barchasi bank samaradorligining o‘sishini ifodalaydi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
75
Muhokama jarayonida raqamli texnologiyalarni joriy etishning ikki tomonlama ta’sirini
ko‘rish mumkin. Bir tomondan, bu innovatsiyalar banklar uchun raqobat ustunligini ta’minlovchi
vosita bo‘lib xizmat qilmoqda. Ikkinchi tomondan esa, ularning muvaffaqiyatli joriy etilishi
uchun muhim infratuzilma, inson kapitali va qonunchilik asoslari zarur.
2-jadval
Raqamli texnologiyalarning tijorat banklari faoliyatiga ta’siri
№
Faoliyat yo‘nalishi
Qo‘llanilayotgan
texnologiyalar
Kutilayotgan natija
1
1. Xizmatlar tezligi
Mobil ilovalar, internet
banking
24/7 xizmat, vaqt tejalishi
2
2. Xarajatlarni kamaytirish
RPA (robotlashtirilgan
jarayonlar), AI
Ish haqi va operatsion
xarajatlarni qisqartirish
3
3. Mijozlar bilan muloqot
Chatbot, CRM tizimlari,
push-bildirishnomalar
Mijoz sadoqati va
ishonchining oshishi
4
4. Risklarni boshqarish
Big Data, AI, avtomatik
scoring
Risklarni tezkor aniqlash
va kamaytirish
5
5. Kreditlash jarayoni
Onlayn kreditlash
platformalari, e-anketa
Kredit ajratish
jarayonining soddalashuvi
6
6. Marketing va analitika
Big Data analitikasi, maqsadli
reklama
Samarali reklama, aniq
segmentatsiya
7
7. Kiberxavfsizlik
Xavfsizlik devorlari,
biometrik autentifikatsiya
Ma’lumotlar xavfsizligi va
ishonchliligi
8
8. Kadrlar malakasi
Elektron o‘quv tizimlari,
masofaviy trening
Zamonaviy texnik
ko‘nikmalar shakllanishi
9
9. Bank infratuzilmasi
Bulutli texnologiyalar, IoT
qurilmalar
Moslashuvchan va
tejamkor infratuzilma
Mobil banking, onlayn kreditlash, elektron to‘lov tizimlari, sun’iy intellekt asosidagi
xizmatlar — bularning barchasi banklarning funksional imkoniyatlarini kengaytiribgina qolmay,
mijozlar bilan aloqa madaniyatini ham yangi bosqichga olib chiqmoqda.
Biroq, kichik va o‘rta banklar uchun bu jarayon ko‘proq resurs va texnik bilim talab
qiladi. Shuningdek, ularning raqamli infratuzilmasi yirik banklar bilan taqqoslaganda hali yetarli
darajada rivojlanmagan. Muhokama qilinishi kerak bo‘lgan yana bir jihat — bu axborot
xavfsizligi va raqamli ishonch masalasi. Raqamli xizmatlarning kengayishi bilan birga
kiberxavf-xatarlar ham ortmoqda. Bu esa banklardan zamonaviy xavfsizlik tizimlarini joriy
etishni, xodimlar va mijozlar o‘rtasida raqamli savodxonlikni oshirishni talab etadi.
Ayni paytda O‘zbekiston bank tizimidagi islohotlar davlat ulushini bosqichma-bosqich
kamaytirish, banklar o‘rtasida sog‘lom raqobat muhitini shakllantirish, fintex kompaniyalar bilan
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
76
hamkorlikni kengaytirishga qaratilgan. Bu islohotlar raqamli iqtisodiyotga moslashuvchan bank
tizimini yaratish yo‘lida muhim qadamlardir.
Xalqaro tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki, raqamli texnologiyalarni muvaffaqiyatli joriy
qilgan banklar nafaqat moliyaviy ko‘rsatkichlarda o‘sishga erishgan, balki mijozlar sadoqatini
ham oshira olgan. O‘zbekiston banklari uchun ham bu yo‘nalishdagi harakatlar uzoq muddatli
rivojlanishning asosi bo‘lishi mumkin.
Xulosa
Raqamli iqtisodiyotning jadal rivojlanishi sharoitida tijorat banklarining samarali faoliyat
yuritishi zamonaviy raqamli texnologiyalarni chuqur va tizimli tarzda joriy etishga bevosita
bog‘liq. Olib borilgan tahlillar va statistik ma’lumotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, raqamli
transformatsiya bank xizmatlarini yanada tezkor, qulay, shaffof va mijozga yo‘naltirilgan
shaklda ko‘rsatish imkonini bermoqda.
Mobil ilovalar, internet banking, sun’iy intellekt, big data, blokcheyn va bulutli
texnologiyalar kabi vositalar orqali banklar xizmat ko‘rsatish sifatini sezilarli darajada
oshirmoqda, operatsion xarajatlarni kamaytirmoqda va raqobatbardoshligini mustahkamlashga
erishmoqda. Ayniqsa, mijozlar tajribasini tahlil qilish va individual yondashuvlar orqali ularning
ehtiyojiga mos mahsulot va xizmatlar taklif qilish imkoniyati kengaymoqda.
Shu bilan birga, raqamli transformatsiya muammolarni ham yuzaga keltiradi: axborot
xavfsizligi, texnologik uzilishlar, raqamli savodxonlik darajasining pastligi, kichik banklar uchun
yuqori xarajatlar. Bularni bartaraf etish uchun davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash, raqamli
infratuzilmani rivojlantirish, xodimlarni qayta tayyorlash va normativ-huquqiy bazani
takomillashtirish zarur.
Xulosa qilib aytganda, raqamli iqtisodiyot sharoitida tijorat banklarining samaradorligini
oshirish — bu faqat texnologik yangilanish emas, balki strategik boshqaruv, inson resurslari,
xavfsizlik va mijozlar bilan muloqot tizimlarining kompleks islohoti hisoblanadi. Banklar
raqamli transformatsiyani ustuvor yo‘nalish sifatida belgilab, u orqali nafaqat raqobatda
ustunlikka erishadi, balki milliy iqtisodiyotning barqaror moliyaviy tayanchi bo‘lib qoladi.
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki, 2024.
Bank tizimining asosiy ko‘rsatkichlari
(2024-yil 1-iyul holatiga ko‘ra)
Mar. 2025].
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
77
2.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi, 2023.
Tijorat banklarining raqamli
transformatsiyasi: tahliliy sharh
. Toshkent: ITIM.
3.
Sultonov, N., 2022.
Tijorat banklarida raqamli xizmatlar samaradorligini oshirish
yo‘llari
. Iqtisodiyot va innovatsiya, [online] (4), pp.112–118.
4.
Mamatqulov, R., 2023.
Raqamli iqtisodiyot sharoitida bank tizimi faoliyatining ustuvor
yo‘nalishlari
. Moliyaviy tadqiqotlar jurnali, [online] (2), pp.55–62.
5.
Abdurazzoqov, Sh., 2021.
Bank faoliyatini raqamlashtirishda fintex texnologiyalarining
roli
. Bank va bozor, (3), pp.45–50.
6.
Islomov, B., 2020.
Moliyaviy barqarorlikni ta’minlashda raqamli xizmatlarning o‘rni
.
Ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. Toshkent: TDIU.
7.
Iqtisodiyot va moliya vazirligi, 2023.
Raqamli transformatsiya strategiyasi bo‘yicha
hisobot
. Toshkent: IMV.
8.
Arner, D.W., Barberis, J. and Buckley, R.P., 2021.
Fintech and Regtech: Impact on
regulators and banks
. Journal of Banking Regulation, 22(1), pp.1–15.
9.
Brynjolfsson, E., Rock, D. and Syverson, C., 2019.
Artificial intelligence and the modern
productivity paradox: A clash of expectations and statistics
. In: Agrawal, A., Gans, J. and
Goldfarb, A., eds.
The Economics of Artificial Intelligence
. Chicago: University of
Chicago Press, pp.23–57.
10.
Deloitte Insights, 2023.
The future of banking: Embracing digital innovation
. [online]
11.
EY, 2023.
Global FinTech Adoption Index 2023
. [online] Available at:
12.
Fitch Ratings, 2024.
Uzbek Banking Reforms Gain Traction
. [online] Available at:
13.
FFNews, 2024.
TBC Bank Uzbekistan reports record growth
. [online] Available at:
14.
McKinsey & Company, 2023.
Digital Banking in Emerging Markets: Strategic Insights
.
15.
World Bank, 2022.
Digital Financial Services: Challenges and Opportunities
. [online]
