2025-YIL
28-29-MART
“YANGI O‘ZBEKISTONDA MUHANDIS KADRLAR TAYORLASHNING ISTIQBOLLARI VA
YOSHLARNING IJTIMOIY - SIYOSIY FAOLLIGINI OSHIRISHNING DOLZARB MASALALARI”
Respublika ilmiy-texnik konferensiyasi
149
GLOBALLASHUV VA RAQAMLASHTIRISH JARAYONLARIDA IJTIMOIY
TIZIMLARNING BARQAROR RIVOJLANISHI
I.I.Rizayev
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
Samarqand filiali “Gumanitar va ijtimoiy fanlar” kafedrasi dotsenti,
falsafa fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD)
https://doi.org/10.5281/zenodo.15087556
Annotatsiya. Globallashuv va raqamlashtirish jarayonlari zamonaviy jamiyat
taraqqiyotining ajralmas qismiga aylanib, ijtimoiy tizimlar dinamikasiga chuqur ta’sir
ko‘rsatmoqda. Ushbu maqolada ijtimoiy tizimlarning barqaror rivojlanishi uchun ularning o‘z-
o‘zini tashkil etish, adaptatsiya va innovatsiya jarayonlari tahlil qilinadi. Globallashuv va
raqamlashtirishning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy sohalarga ta’siri, shuningdek, ularning ijobiy
va salbiy oqibatlari o‘rganiladi. Barqaror rivojlanishni ta’minlash uchun raqamli
transformatsiya, axborot xavfsizligi, iqtisodiy tenglik va ekologik barqarorlikka e’tibor qaratish
zarurligi ta’kidlanadi. Tadqiqot natijalari ijtimoiy tizimlarning uzluksiz rivojlanishi uchun tizimli
yondashuv va innovatsion strategiyalarning ahamiyatini ko‘rsatadi.
Kalit so‘zlar: globallashuv, raqamlashtirish, ijtimoiy tizimlar, innovatsiya, raqamli
transformatsiya, madaniy integratsiya, ijtimoiy adaptatsiya.
Hozirgi kunda globallashuv va raqamlashtirish jarayonlari jamiyat taraqqiyotining
ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Bu jarayonlar ijtimoiy tizimlar dinamikasiga chuqur ta’sir
ko‘rsatib, ularning barqaror rivojlanishiga yangi imkoniyatlar va bir vaqtning o‘zida jiddiy
tahdidlar yuzaga keltirmoqda. Iqtisodiyot, siyosat, madaniyat va ta’lim sohalaridagi o‘zgarishlar
jamiyatning umumiy taraqqiyotini belgilab beradi va yangi sharoitlarga moslashuvchan
mexanizmlarni ishlab chiqishni talab qiladi.
Sinergetika nazariyasiga ko‘ra, ijtimoiy tizimlar murakkab, o‘zgaruvchan va tarkibiy
jihatdan xilma-xil bo‘lgan tizimlar sifatida qaraladi. Ushbu yondashuv globallashuv va
raqamlashtirish ta’sirida ijtimoiy tizimlar rivojlanishining o‘zgaruvchan mexanizmlarini tushunish
va tahlil qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Shu nuqtayi nazardan, ijtimoiy tizimlarning barqaror
rivojlanishini ta’minlash uchun ularning o‘z-o‘zini tashkil etish, adaptatsiya va innovatsiya
jarayonlari chuqur o‘rganilishi lozim.
Globallashuv va raqamlashtirish ijtimoiy tizimlarning rivojlanishini jadallashtirish bilan
birga, ularning barqarorligiga ham ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu jarayonlar ijobiy va salbiy ta’sirlarga
ega bo‘lib, ular ijtimoiy munosabatlar, iqtisodiy tizimlar, madaniyat va siyosiy institutlarga jiddiy
ta’sir qiladi. Barqarorlikni ta’minlash uchun quyidagi asosiy omillarni tahlil qilish zarur:
- globallashuv iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirsa-da, ba’zi jamiyatlarda tabaqalanish va
ijtimoiy tengsizlikni oshirishi mumkin. Raqamlashtirish natijasida iqtisodiy imkoniyatlar oshsa-
da, raqamli bo‘linish (digital divide) kambag‘al va boy qatlamlar o‘rtasidagi farqni kuchaytirishi
mumkin;
- raqamlashtirish jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanish oshib borgani sari,
shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish, kiberhujumlar va axborot manipulyatsiyasi masalalari
dolzarb bo‘lib bormoqda. Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash uchun kiberxavfsizlik choralarini
kuchaytirish muhim ahamiyatga ega;
2025-YIL
28-29-MART
“YANGI O‘ZBEKISTONDA MUHANDIS KADRLAR TAYORLASHNING ISTIQBOLLARI VA
YOSHLARNING IJTIMOIY - SIYOSIY FAOLLIGINI OSHIRISHNING DOLZARB MASALALARI”
Respublika ilmiy-texnik konferensiyasi
150
- globallashuv jahon madaniyatlarining integratsiyasiga olib kelsa-da, ayrim jamiyatlarda
milliy madaniyat va an’analarga tahdid tug‘dirishi mumkin. Bu esa ijtimoiy ziddiyatlarni keltirib
chiqarishi mumkin. Barqarorlikni ta’minlash uchun milliy madaniy merosni saqlab qolish va
rag‘batlantirish zarur;
- raqamlashtirish an’anaviy ish o‘rinlarining yo‘qolishiga va yangi kasblarning paydo
bo‘lishiga olib kelmoqda. Agar mehnat bozori yangi talablarga tez moslashmasa, ishsizlik va
ijtimoiy norozilik kuchayishi mumkin. Shuning uchun kasbiy qayta tayyorlash va raqamli
ko‘nikmalarni rivojlantirish muhim hisoblanadi;
- zamonaviy raqamli texnologiyalar jamiyat a’zolari o‘rtasidagi munosabatlarga katta ta’sir
ko‘rsatmoqda. Internet va ijtimoiy tarmoqlar ijtimoiy integratsiyani kuchaytirishi yoki aksincha,
axborot manipulyatsiyasi va radikallashuvga olib kelishi mumkin;
- globallashuv va raqamlashtirish davlat boshqaruv tizimida ham sezilarli o‘zgarishlarga
olib kelmoqda. Elektron hukumat, raqamli xizmatlar va sun’iy intellektdan foydalanish
byurokratik jarayonlarni yengillashtirsa-da, ularni samarali boshqarmaslik ijtimoiy muammolarni
keltirib chiqarishi mumkin;
- globallashuv va raqamlashtirish iqtisodiy o‘sishni tezlashtirsa-da, ekologik muammolarni
ham keltirib chiqaradi. Barqaror rivojlanishni ta’minlash uchun ekologik masalalarga e’tibor
qaratish, "yashil texnologiyalar"dan foydalanish muhim ahamiyatga ega.
Barqaror rivojlanish uchun ijtimoiy tizimlarning dinamikasini boshqarish murakkab va
ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, u jamiyatning turli jabhalarida uzluksiz tartibga solish va
muvofiqlashtirishni talab qiladi. Avvalo, ijtimoiy tizimlarni tahlil qilish va ularning asosiy
tendensiyalari, muammolari va imkoniyatlarini aniqlash muhim hisoblanadi. Bu jarayon
demografik o‘zgarishlar, urbanizatsiya, ijtimoiy qatlamlar o‘rtasidagi munosabatlar, iqtisodiy va
madaniy faktorlarni o‘rganishni o‘z ichiga oladi.
Barqaror rivojlanish strategiyasini shakllantirish jarayonida davlat, fuqarolik jamiyati va
xususiy sektor o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish muhim ahamiyat kasb etadi. Innovatsiya va
texnologik taraqqiyotni rag‘batlantirish, ta’lim va inson kapitalini rivojlantirish, gender tengligi va
ijtimoiy adolatni ta’minlash ustuvor vazifalardan biri bo‘lishi kerak. Shuningdek, iqtisodiy
o‘sishni ta’minlash bilan birga ekologik barqarorlikni saqlash va tabiiy resurslardan oqilona
foydalanishni ta’minlash zarur.
Ijtimoiy tizimlarning dinamikasini boshqarishda aholi bandligi, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy
himoya tizimlari va urbanizatsiya jarayonlarini tizimli ravishda boshqarish muhimdir.
Infratuzilmani rivojlantirish, ayniqsa, transport va kommunikatsiya tarmoqlarini yaxshilash
ijtimoiy barqarorlik va hayot sifatini oshirishda asosiy omillardan biri hisoblanadi.
Raqamli transformatsiya va axborot texnologiyalarini joriy etish, davlat xizmatlarini
raqamlashtirish va ma’lumotlar asosida qarorlar qabul qilish tizimlarni samarali boshqarish
imkonini beradi. Shu bilan birga, ijtimoiy xavfsizlikni ta’minlash, jinoyatchilik va korrupsiyaga
qarshi kurashish, ijtimoiy risklarni kamaytirish orqali jamiyat barqarorligini oshirish mumkin.
Barqaror rivojlanishga erishish uchun monitoring va baholash mexanizmlarini joriy etish,
ijtimoiy dinamikani kuzatib borish va doimiy ravishda islohotlarni moslashtirish zarur. Bu
jarayonlarda jamoatchilik fikrini inobatga olish, shaffoflikni ta’minlash va fuqarolarni qaror qabul
qilish jarayonlariga jalb etish ijtimoiy tizimlarning samaradorligini oshirishda muhim ahamiyatga
ega.
2025-YIL
28-29-MART
“YANGI O‘ZBEKISTONDA MUHANDIS KADRLAR TAYORLASHNING ISTIQBOLLARI VA
YOSHLARNING IJTIMOIY - SIYOSIY FAOLLIGINI OSHIRISHNING DOLZARB MASALALARI”
Respublika ilmiy-texnik konferensiyasi
151
Shunday qilib, ijtimoiy tizimlarning dinamikasini boshqarish kompleks yondashuvni talab
qiladi. U iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy omillarni uyg‘unlashtirgan holda jamiyatning uzluksiz
rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlarni o‘z ichiga olishi lozim.
Globallashuv va raqamlashtirish jarayonlari ijtimoiy tizimlarning rivojlanish dinamikasiga
jiddiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ushbu jarayonlar ijtimoiy munosabatlarning yangi shakllarini vujudga
keltirish, innovatsion texnologiyalarni joriy etish va jamiyatni tarkibiy jihatdan o‘zgarishiga olib
kelmoqda. Biroq, bunday o‘zgarishlar ijtimoiy tizimlarning barqarorligi uchun muayyan tahdidlar
ham yuzaga keltirishi mumkin. Shu bois, ijtimoiy tizimlarning uzluksiz rivojlanishi va
muvozanatini saqlash muhim vazifa hisoblanadi.
Sinergetik tahlil shuni ko‘rsatadiki, ijtimoiy tizimlarning murakkabligi va o‘zgaruvchanligi
ularning o‘z-o‘zini tashkil etish va adaptatsiya mexanizmlari bilan bog‘liq. Barqaror rivojlanishni
ta’minlash uchun tizimlar faol innovatsiya jarayonlariga moslashishi, yangi texnologiyalar va
raqamli transformatsiyadan samarali foydalanishi lozim. Shuningdek, ijtimoiy, iqtisodiy va
siyosiy barqarorlikni ta’minlash uchun tizimli yondashuv talab etiladi.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, ijtimoiy tizimlarning barqaror rivojlanishi uchun
globallashuv va raqamlashtirish jarayonlarini to‘g‘ri boshqarish, tizimli tahlil qilish va innovatsion
strategiyalarni ishlab chiqish zarur. Kelgusida ijtimoiy tizimlarning muvaffaqiyatli rivojlanishi
uchun ularning moslashuvchanlik va innovatsion salohiyatini oshirishga qaratilgan tadqiqotlarni
davom ettirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Alikulov S. A., Rizaev I. I. Methodological problems of research of social systems
//Theoretical & Applied Science. – 2020. – №. 2. – С. 717-720.
2.
Zuboff S. The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New
Frontier of Power // PublicAffairs. – 2019. – 704 p.
3.
Siebel T. M. Digital Transformation: Survive and Thrive in an Era of Mass Extinction //
RosettaBooks. – 2019. – 256 p.
4.
Van Dijck J., Poell T., de Waal M. The Platform Society: Public Values in a Connective
World // Oxford University Press. – 2018. – 240 p.
5.
Webb A. The Big Nine: How the Tech Titans and Their Thinking Machines Could Warp
Humanity // PublicAffairs. – 2019. – 336 p.
6.
Turkle S. Reclaiming Conversation: The Power of Talk in a Digital Age // Penguin Books.
– 2015. – 384 p.
7.
Schwab K. The Fourth Industrial Revolution // Crown Business. – 2017. – 192 p.
8.
Rizaev I. I. The structure of the social system as the basis for the self-organization of
society //Scientific Bulletin of Namangan State University. – 2019. – Т. 1. – №. 7. – С.
190-195.
