2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
138
TIJORAT BANKLARI FAOLIYATIDAGI KREDIT RISKLARINI BOSHQARISHNI
TAKOMILLASHTIRISH YO'LLARI
Bazarova M.S.
Osiyo xalqaro universiteti o’qituvchisi.
Rajabboyeva Oygul
Osiyo xalqaro universiteti 1-IQ-22 guruh talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15043399
Annotatsiya. Mazkur maqolada tijorat banklarining kredit risklarini boshqarish tizimini
takomillashtirishning nazariy va amaliy jihatlari tahlil qilingan. Kredit riski tijorat banklari uchun
asosiy xavf turlaridan biri bo'lib, qarz oluvchining kredit majburiyatlarini bajarish qobiliyati bilan
bog'liq muammolarni anglatadi. Ushbu xavfni samarali boshqarish bankning moliyaviy
barqarorligini ta'minlashda muhim o'rin tutadi.
Kalit so'zlar: kreditlar, bank, tijorat banklari, kredit risklari, boshqarish.
Bugungi globallashuv davrida integratsiyalashish jarayonlarining tobora avj olib
borayotgani, mamlakatlarning o'zaro iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy sohalardagi munosabatlarining
kun sayin rivojlanib borishi, shunigdek, iqtisodiyotni rivojlanishining bir sababchisi sifatida bank
tizimini e'tiborsiz qoldira olmaymiz. Bugungi kunda keng qamrovli iqtisodiyotni
modernizatsiyalash sharoitida bank xizmatlarini sifatli amalga oshirish, shu jumladan asosiy
banklarning an'anaviy xizmat turi bo'lmish kredit operatsiyalarining na'munali darajada bo'lishi
har bir mamlakat iqtisodiyotida katta va muhim ahamiyatga egadir.
Risk tushunchasi adabiyotlarda turlicha talqin etiladi. Ilmiy iqtisodiy adabiyotlarda riskga
boshqacha bir nazar bilan qaralsa, qonunchilik hujjatlarida boshqa jihatdan qaraladi. Rus tili
lug'atida tavakkalchilik so'zi "risk" deb atalib, qadimiy grek so'zidan olingan. U kemalarni
halokatga olib boruvchi va odamlarning o'limiga, mol-mulklarining cho'kib ketishiga sababchi
qoyani bildirib, "qoyalar orasidan shamol va boshqa to'siqlarga chap berib suzib o'tmoq" ma'nosini
anglatadi. Biz yuqorida ta'kidlaganimizdek, riskni boshqa kompleks aktivlar yig'indisi va
vaziyatlar bilan aloqadorligidagi ta'sirini o'rganish kerak bo'ladi. Masalan, tovar va xizmatlarni,
homashyoni import qilish hisobidan ishlab chiqaruvchi va kelgusida eksport qiluvchi tashkilot
valuta riskiga ta'sirchan deb aytishimiz mumkin. Chet mamlakatdan import qilinadigan homashyo
va eksport qiladigan tovar va xizmatlar bahosi uzoq muddatli kontraktlarda aniq fikserlangan
xorijiy valutada bo'ladi. Istalgan kelajakdagi valuta kursidagi o'zgarishlar bir xilda import
qilinadigan homashyo va tayyor mahsulotning milliy valutadagi bahosiga bir xil ta'sir qiladi.
2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
139
Lekin, valuta kursidan yuzaga kelgan umumiy risk 0 ga teng bo'ladi, chunki uni ko'proq
daromad va xarajatlar orasidagi farq ya'ni foyda qiziqtiradi, ya'ni xarajatlarning oshishi realizatsiya
qilinadigan tovarlar bahosi bilan kompensatsiya qilinadi. Bank faoliyatini risksiz tasavvur qilib
bo'lmaydi. Albatta risk har qanday iqtisodiy faoliyatda yuzaga keladi. Lekin faoliyat xususiyatidan
kelib chiqiladigan bo'lsa, bank faoliyati uchun ham risk albatta mavjud deb aytishimiz mumkin
bo'ladi. Shu tufayli, bu yerda gap bank faoliyatida riskdan umuman qochish to'g'risida emas, balki
uni oldindan ko'ra bilish va minimal darajaga tushirish haqida gap boradi. Riskni boshqarish
aksariyat hollarda bankning o'z mablag'larining bir qismini yo'qotish "xavfi", daromad ololmay
qolish yoki moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish natijasida qo'shimcha xarajatlarga yo'l
qo'yib bo'lsada, jarayonni ijobiy natija bilan yakunlashni maqsad qilib qo'yadi. Yuqoridagi fikrlar
asosi sifatida mamlakatimizda bank risklarini, xususan, kredit risklarini boshqarish bilan bog'liq
bo'lgan jarayonlar bilan tanishib chiqsak. Mamlakatimiz kredit risklarini boshqarish jarayonlarini
yaqqol o'zida mujassam etuvchi bir nechta normativ hujjatlar mazmun - mohiyatini tahlil qilsak.
Tijorat banklarining faoliyatidagi kredit risklarini boshqarish bankning muvaffaqiyatli
ishlashini ta'minlash uchun juda muhim. Kredit riski, mijozning qarzlarini qaytarish imkoniyati
yo'qligi bilan bog'liq bo'lgan riskdir. Banklar uchun bu riskni boshqarishning takomillashtirilgan
yo'llari quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin:
1. Kreditlarni baholash tizimini takomillashtirish:
•
Kredit skoring tizimi: Mijozlarning kredityozilishini aniq baholash uchun ilg'or skoring
modellari va analitik vositalardan foydalanish. Bu kreditning qaytarilishi ehtimolini baholashda
yordam beradi.
•
Mijozlarning moliyaviy holatini tekshirish: Mijozning moliyaviy ahvolini (daromad,
xarajatlar, qarzlar va boshqalar) yanada chuqurroq tahlil qilish.
2. Diversifikatsiya: Kredit portfelini turli sohalar va geografik hududlar bo'yicha
diversifikatsiya qilish. Bu risklarni kamaytiradi, chunki bir sohada yoki hududda yuzaga kelgan
iqtisodiy o'zgarishlar bankning umumiy kredit portfeliga kamroq ta'sir qiladi.
3. Kredit limitlarini belgilash: Kreditlarni berishda qat'iy limitlar va mezonlar belgilash.
Masalan, bir mijozga beriladigan kreditning maksimal miqdorini cheklash yoki yuqori
riskli sohalarga qarz berishni kamaytirish.
4. Monitoring va tahlil qilish: Kreditlarning har birining holatini muntazam ravishda
monitoring qilish va qayta baholash. Masalan, qarz oluvchilarni o'zgaruvchan iqtisodiy
sharoitlarda yoki moliyaviy holatdagi o'zgarishlarni aniqlash orqali ularning qobiliyatini baholash.
5. Kredit xatarlari uchun zaxiralar ajratish: Kredit risklariga qarshi zaxira fondlari ajratish.
2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
140
Bu bankni kredit risklarining amalga oshishidan saqlanishga yordam beradi.
6. Kredit risklarini sug'urtalash: Ba'zi banklar kredit risklarini sug'urta qilish orqali
o'zlarining moliyaviy xavfini kamaytiradilar. Bu, xususan, katta miqdordagi kreditlar yoki yuqori
riskli mijozlar uchun foydalidir.
7. Kredit qarorlarini to'liq hujjatlash va tekshirish: Kredit berishda barcha hujjatlarni to'liq
to'plash, hamda qarorlar qabul qilish jarayonlarini qat'iy nazorat qilish. Bu bankning qarorlarida
xatoliklarning oldini olishga yordam beradi.
8. Zaruriy trening va malaka oshirish: Bank xodimlarini kredit risklarini boshqarish
bo'yicha doimiy ravishda o'qitish va ularni yangi metodologiyalar va texnologiyalar bilan
tanishtirish.
9. Riskni boshqarish texnologiyalarini joriy etish: Raqamli texnologiyalar va
avtomatlashtirilgan tizimlar orqali kredit risklarini boshqarish. Masalan, sun'iy intellekt va
mashinani o'rganish orqali qarz oluvchilarning moliyaviy holatidagi o'zgarishlarni oldindan
prognoz qilish.
10. Xalqaro tajribadan o'rganish: Xalqaro miqyosdagi tajribalarni o'rganish, masalan, yirik
tijorat banklarining kredit risklarini boshqarish bo'yicha samarali tizimlarini o'z faoliyatiga
qo'llash.
Ushbu choralar tijorat banklarining kredit risklarini samarali boshqarishga yordam beradi
va ularning barqarorligini oshiradi.
Ma'lumki, bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda tijorat banklarining kredit
siyosatiga, ularning kredit portfeli va uning sifatiga, undan foydalanish darajasiga katta e'tibor
beriladi. Chunki, kredit portfelining to'g'ri tashkil qilinishi banklarning samarali faoliyat
yuritayotganligidan dalolat beradi. Kredit riskini boshqarishning asosiy yo'nalishlari qilib
quyidagilarni ko'rsatish mumkin:
1. Kredit risklarini darajasiga ta'sir ko'rsatuvchi omillarni aniqlash, ularni baholash va
bartaraf etish.
2. Qarz oluvchining kreditga layoqatliligini va uning moliyaviy ahvolini aniqlash, kredit
riskini bashorat qilish.
3. Muammoli ssudalarni oldindan aniqlash va ularni so'ndirish choralarini ishlab chiqish.
4. Kredit qo'yilmalarini diversifikatsiya qilishni, ularning likvidligini va daromadliligini
ta'minlash.
5. Kredit olgan mijoz bilan doimiy aloqada bo'lib turish.
2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
141
REFERENCES
1.
Qudratova, G. M. (2025). THE EVALUATION OF UNIVERSITY COMPETITIVENESS:
A REVIEW OF METHODOLOGIES.
SHOKH LIBRARY
.
2.
Azimov, B. F., Maksudovich, A. Z., & Qudratova, G. M. (2025). THE IMPORTANCE OF
INNOVATION IN ENHANCING THE COMPETITIVENESS OF HIGHER EDUCATION
UNIVERSITIES.
SHOKH LIBRARY
.
3.
Sodiqova, N. (2025). METHODOLOGY FOR DEVELOPING STUDENTS'TECHNICAL
THINKING
IN
ECONOMICS
CLASSES.
International
Journal
of
Artificial
Intelligence
,
1
(1), 885-891.
4.
Islomova, M., & Sodiqova, N. (2025). ILM-FAN VA TA'LIMDAGI INNOVATION
RIVOJLANISHNING DOLZARB MUAMMOLARI.
Modern Science and Research
,
4
(2),
300-307.
5.
Bahodirovich, X. B. (2025). XO’JALIK YURITUVCHI SUBYEKTLARDA HISOB
YURITISH SIYOSATI.
STUDYING THE PROGRESS OF SCIENCE AND ITS
SHORTCOMINGS
,
1
(6), 210-215.
6.
Bahodirovich,
X.
B.
(
2025).
BUXGALTERIYA
HISOBINING
O’RGANISH
USULLARI.
THEORY OF SCIENTIFIC RESEARCHES OF WHOLE WORLDT
,
1
(5), 257-262.
7.
Ёкубов, А. Б., & Алимова, Ш. А. (2024). МАКРОЭКОНОМИКА: ЭВОЛЮЦИЯ
ТЕОРИИ И СОВРЕМЕННОЙ ПРАКТИКИ.
8.
Abidovna, A. S. (2025). INVESTMENT PROJECTS: ADVANCED MANAGEMENT
AND EVALUATION.
SHOKH LIBRARY
.
9.
Hakimovich, T. M. (2025). EKSPORT RAQOBATBARDOSHLIGINI OSHIRISHDA
DIVERSIFIKATSIYANING AHAMIYATI.
STUDYING THE PROGRESS OF SCIENCE
AND ITS SHORTCOMINGS
,
1
(4), 112-121.
10.
Hakimovich, T. M. (2025). O ‘ZBEKISTONDA EKSPORTNI RAG ‘BATLANTIRISH
UCHUN FOYDALANILADIGAN MOLIYAVIY VOSITALAR TAHLILI.
MODERN
EDUCATIONAL SYSTEM AND INNOVATIVE TEACHING SOLUTIONS
,
1
(5), 141-150.
11.
Ibodulloyevich, I. E. (2024). O ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA KICHIK BIZNES VA
XUSUSIY TADBIRKORLIK SAMARADORLIGINI OSHIRISH MUAMMOLARI VA
ISHBILARMONLIK MUHITINI YAXSHILASH ISTIQBOLLARI.
Gospodarka i
Innowacje.
,
51
, 258-266.
12.
EI, I. (2025). MINTAQALAR VA MA’MURIY HUDUDLAR TADBIRKORLIK
FAOLIYATINI INVESTITSIYA BILAN TA’MINLOVCHI IQTISODIY TIZIM
2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
142
SIFATIDA.
MODERN EDUCATIONAL SYSTEM AND INNOVATIVE TEACHING
SOLUTIONS
,
1
(6), 58-69.
13.
Azimov, B. F., & Yodgorova, Z. Y. (2025). METHODS OF STUDYING THE STATE OF
COMPETITION IN THE EDUCATIONAL SERVICES MARKET.
SHOKH LIBRARY
.
14.
Azimov,
B.
F.
(2025).
INNOVATSIYALARNI QO ‘LLAB-QUVVATLASH
XIZMATLARI: ISPANIYA, POLSHA VA BOLGARIYA TAJRIBALARI.
THEORY OF
SCIENTIFIC RESEARCHES OF WHOLE WORLDT
,
1
(4), 12-23.
15.
Raxmonqulova, N. O. (2025). DEVELOPMENT OF THE DIGITAL ECONOMY ON A
GLOBAL SCALE AND THE EXPERIENCE OF COUNTRIES.
SHOKH LIBRARY
.
16.
Қизи Рахмонқулова, Н. О. (2023). КИЧИК САНОАТ ЗОНАЛАРИНИНГ ҲУДУДЛАР
ИҚТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДАГИ ЎРНИ.“.
Экономика и туризм"
международный научно-инновационной журнал
,
6
, 14.
17.
Shadiyev, A. X. (2025). DEVELOPMENT OF THE CURRICULUM FOR ECONOMIC
DISCIPLINES IN PRIVATE UNIVERSITIES.
FARS International Journal of Education,
Social Science & Humanities.
,
13
(1), 389-396.
18.
Shadiyev, A. X. (2025). METHODS OF TEACHING THE “ECONOMIC
THEORY”.
SHOKH LIBRARY
.
19.
Zaripova, G., & Naimova, N. (2025). INFLYATSIYA VA UNI BARTARAF ETISH
CHORA-TADBIRLARI.
Modern Science and Research
,
4
(2), 371-378.
20.
Akbarovna, N. N. (2025). PROBLEMS OF INCREASING INVESTMENT ACTIVITY IN
THE CONTEXT OF GLOBALIZATION.
SHOKH LIBRARY
.
21.
Supiyevna, B. M. (2025).
G’AZNACHILIK-DAVLAT MOLIYASINING ENG MUHIM
BO’LAGI.
THEORY OF SCIENTIFIC RESEARCHES OF WHOLE WORLDT
,
1
(5), 117-123.
22.
Supiyevna, B. M. (2025). BUDGETING IN THE PUBLIC SECTOR.
ANALYSIS OF
MODERN SCIENCE AND INNOVATION
,
1
(6), 90-95.
23.
Jumayeva, Z. (2023). BASICS OF NATIONAL ECONOMIC DEVELOPMENT.
Modern
Science and Research
,
2
(12), 296-300.
24.
Bostonovna, D. Z. (2023). CONCEPTUAL BASIS OF IMPROVEMENT OF BANK
AUDIT IN COMMERCIAL BANKS.
IMRAS
,
6
(6), 118-124.
25.
Tagayeva, R., & Bobojonova, M. J. (2025). BYUDJET, UNING SHAKLLANISHI VA
TAQSIMLANISHI.
Modern Science and Research
,
4
(2), 387-393.
26.
Bobojonova, M. J., & Toshev, M. H. (2025). JAHON BOZORIDA YASHIL
IQTISODIYOTNI
MOLIYALASHTIRISH
TENDENSIYASI:
FAKTLAR
VA
2025
MARCH
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 3
143
KO‘RSATKICHLAR ASOSIDA TAHLIL.
THEORY OF SCIENTIFIC RESEARCHES OF
WHOLE WORLDT
,
1
(4), 120-128.
27.
Жумаева, З. К. (2024). РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ ИНДУСТРИЙ КАК ФАКТОР
РОСТА НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ: ОБЗОР ЗАРУБЕЖНОГО ОПЫТА И
ПЕРСПЕКТИВЫ ДЛЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН.
28.
Жумаева, З. К. (2024). Инвестиционная Активность Как Основной Элемент
Организационно-Экономического Механизма Маркетинга Территории.
Miasto
Przyszłości
,
55
, 1411-1417.
29.
Ibragimov, A. (2025). PROSPECTIVE WAYS OF ATTRACTING FOREIGN
INVESTMENT TO THE NATIONAL ECONOMY.
International Journal of Artificial
Intelligence
,
1
(1), 137-143.
30.
Qahhorova, J., & Ibragimov, A. (2025). XORIJIY INVESTITSIYALAR AHAMIYATI,
OMILLARI VA ISTIQBOLLARI.
Modern Science and Research
,
4
(2), 283-291.
31.
Алимова, Ш. А., & Джураева, М. С. (2025). ИННОВАЦИИ И ЦИФРОВИЗАЦИЯ В
ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ: ПЕРСПЕКТИВЫ И ПРОБЛЕМЫ.
MODERN
PROBLEMS IN EDUCATION AND THEIR SCIENTIFIC SOLUTIONS
,
1
(4), 120-126.
32.
Алимова, Ш. А., & Джураева, М. С. (2025). СТРАТЕГИЧЕСКОЕ УПРАВЛЕНИЕ В
ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ: ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА.
ANALYSIS OF
MODERN SCIENCE AND INNOVATION
,
1
(4), 82-89.
33.
Игамова,
Ш.
З.
(2024).
МЕТOДИЧЕCКИЕ
РЕКOМЕНДАЦИИ
ПO
ФOРМИРOВАНИЮ OРГАНИЗАЦИOННO-ЭКOНOМИЧЕCКOГO МЕХАНИЗМА
OБЕCПЕЧЕНИЯ
ЭФФЕКТИВНOCТИ
ИННOВАЦИOННOГO
развития
ПРЕДПРИЯТИЙ CТРOИТЕЛЬНЫХ МАТЕРИАЛOВ.
Gospodarka i Innowacje.
,
43
,
335-340.
34.
Игамова, Ш. З. (2021). Особенности инноватики на предприятиях промышленности
строительных материалов.
Архитектура. Қурилиш. Дизайн Илмий-амалий журнал.
ТАҚИ
, 263-267.
35.
Baxtiyorova, J., & Djurayeva, M. S. (2025). BOZOR IQTISODIYOTI SHAROITIDA
RAQOBATNING ROLI.
Modern Science and Research
,
4
(2), 477-485.
