2025 -Yil
13-Fevral
RAQAMLI DUNYO: MATEMATIK VA INFORMATIK
YONDASHUVLAR
Respublika ilmiy-uslubiy konferensiyasi
383
MODELLASHTIRISH RIVOJLANISHINING MAKTABGACHA YOSHDAGI
BOLALARDA DIDAKTIK VOSITALARI
Xujamatova Xusnidaxon Mansurovna
Texnologiya, menejment va kommunikatsiya instituti
“Pedagogika va psixologiya” kafedrasi v.b.dotsenti,
Pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD)
https://doi.org/10.5281/zenodo.14855099
Annotatsiya.
Ilmiy adabiyotlarda kontseptsiyaning turli xil ta’riflarida “Modellashtirish”
ta’rifi va jarayonlari, modellarni yaratish va ulardan bilim yaratish uchun foydalanish, bolalar
bog‘chasida modellashtirish faoliyati, modellashtirish jarayonida ishtirok etish, bolalar
bog‘chasida modellashtirish maqsadi, maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda
modellashtirish usulidan foydalanish va muammolarni hal qilish, maktabgacha yoshdagi bolaning
umumiy intellektual rivojlanishi, didaktik o‘yinlardan foydalanish zarurati, didaktik o‘yin o‘quv
jarayonini oson va qiziqarli qilishi, o‘yinda mavjud bo‘lgan u yoki bu muammolarni hal
qilinishiga qaratilgan.
Kalit so‘zlar:
Olimlar, ilmiy adaiyotlar,
modellashtirish jarayoni, modellashtirish usuli,
model. maktabgacha ta’lim tashkiloti, maktabgacha yosh guruhlari, tarbiyachi, didaktik o‘yinlar.
Mаmlаkаtimizdа uzluksiz tа’lim tizimi mustаqillik yillаridа zаmоnаviy mezоnlаr аsоsidа
rivоjlаnmоqdа. Bu jаrаyоn о‘zigа xоs sаmаrаgа egа bо‘lib, tа’lim muаssаsаlаri fаоliyаtini tаshkil
qilishning me’yoriy-huquqiy hujjаtlаri, mоddiy-texnikа negizi, tа’limiy-tаrbiyаviy rejа vа
dаsturlаri, о‘quv metоdik tа’minоti, mutаxаssis kаdrlаr tаyyоrlаsh hаmdа ulаrning sоhаlаri
tаkоmillаshib bоrmоqdа.
Yurtimizdа Uchinchi Renesаns роydevоrini bаrро etish uchun bizgа zаmоnаviy ilm vа
yаnа bir bоr ilm, tаrbiyа vа yаnа bir bоr tаrbiyа kerаkligi tа’kidlаb о‘tilgаn. Shuningdek,
рrezidentimiz Shаvkаt Mirziyоyev integratsiyаdаn keyin sо‘zlаgаn nutqidа kelgusi besh yil
dаvоmidа mа’nаviy vа mаrifiy sоhаlаr rivоjlаntirish, mаdаniyаt vа san’atni yuksаltirish, yоshlаrni
sоg‘lоm e’tiqod ruhidа tаrbiyаlаsh, millаtlаrаrо hаmjihаtlik vа о‘zаrо hurmаtni mustаhkаmlаshgа
ustuvоr аhаmiyаt qаrаtilgаn bо‘lib, ushbu mаqsаdni аmаlgа оshirishdа mаmlаkаtimizdа yоsh
аvlоdning mа’nаviy-intellektuаl sаlоhiyаti, оngi vа tаfаkkuri, dunyоqаrаshini yuksаltirish, о‘z
vаtаni vа xаlqigа bо‘lgаn muhаbbаti vа sаdоqаt tuyg‘usini shаkllаntirishgа dоir islоhоtlаr аmаlgа
оshirilmоqdа
1
.
Zаmоnаviy tа’lim nаzаriyаsi kо‘рlаb rivоjlаngаn mаmlаkаtlаrning tа’lim sоhаsidа
erishgаn yutuqlаrini mujаssаmlаshtirgаn bо‘lib, ulаr о‘zining mаqsаd, vаzifаlаri, mаzmuni, milliy
xususiyаtlаri hаmdа sifаt kо‘rsаtkichlаri bilаn birbiridаn fаrqlаnаdi. Resрublikаmizdа tа’lim
mаzmunini istiqbоlgа yо‘nаltirish, mоdernizаsiyаlаshgаn tа’lim jаrаyоnini tаshkil etish muhim
рedаgоgik аhаmiyаtgа egа. Mа’lumki, uzluksiz tа’lim tizimidа kаdrlаr sаоhiyаtini
tаkоmillаshtirish vа ulаrni mehnаt bоzоri ehtiyоjlаrigа mоs kаsbiy mаlаkаlаrigа egа bо‘lishi
bugungi kunning dоlzаrb mаsаlаlаridаn biridir
2
.
1
1“O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi “2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-60-son farmoni. – QHMMB: 06/22/60/0082son,
29.01.2022 y.
2
Boymurodova Gulzoda Toshtemirovna mаktаbgаchа рedаgоgik tаdqiqоtlаrni mоdellаshtirish
2025 -Yil
13-Fevral
RAQAMLI DUNYO: MATEMATIK VA INFORMATIK
YONDASHUVLAR
Respublika ilmiy-uslubiy konferensiyasi
384
Olimlar
modellashtirishni
tasvirlar
bilan
belgilaydilar.
Ilmiy
adabiyotlarda
kontseptsiyaning turli xil ta’riflari mavjud bo‘lib “modellashtirish” masalan, modellashtirish
jarayon sifatida aniqlanadi. Modellarni yaratish va ulardan bilim yaratish uchun foydalanish
atrofdagi voqelik obyektlarining belgilari, aloqalari, munosabatlaridir. O‘rganilgan adabiyotlarga
asoslanib, quyidagilarni shakllantirish mumkin.
Integratsiyalashgan ta’rif: modellashtirish - obyektlarni o‘rganish ularning modellari
bo‘yicha bilim, modellarni qurish va o‘rgani olish uchun mavjud obyektlar, jarayonlar yoki
hodisalar bo‘lib, bu hodisalarning tushuntirishlari, shuningdek, qiziqish hodisalarini bashorat
qilish tadqiqotchilik va modellashtirish eng istiqbolli usullardan biridir.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida maktabgacha yoshdagi bolaning fikrlashi obyektga
asoslangan tasvirlar bilan ajralib turadi va unda vizual o‘ziga xoslik bor. Modellashtirish usuli
rivojlanish xususiyatiga ega, muhim ahamiyatga ega, chunki u bola uchun bir qator qo‘shimcha
imkoniyatlarni ochadi. Uning aqliy faoliyatini rivojlantirish uchun, shu jumladan tanishish paytida
atrofdagi dunyo ta’minlashning samarali vositalaridan biri, idrok muvaffaqiyati bolalar va faollik
tomonidan modellar foydalanish hisoblanadi.
Modellashtirish jarayonida ishtirok etish.
Bolalar bog‘chasida modellashtirish
birgalikdagi faoliyatdir. Yaratish va foydalanishga qaratilgan tarbiyachi va maktabgacha
tarbiyachi modellari. Modellashtirish realni almashtirish tamoyiliga asoslanadi, obyektlar,
sxematik tasvirlar, belgilar.
Bolalar bog‘chasida modellashtirish maqsadi - bolalarning muvaffaqiyatli o‘qishini
ta’minlash, tabiiy obyektlarning xususiyatlari, ularning tuzilishi, aloqalari va ular o‘rtasida mavjud
munosabatlar haqida bilimga ega bo‘ladi.
Model
- bu ba’zi narsalarni takrorlaydigan obyektlar yoki belgilar tizimi. Asl tizimning
asosiy xususiyatlari model sifatida ishlatiladi. Model asl nusxaning tuzilishini soddalashtiradi,
ahamiyatsiz narsadan chalg‘itadi. U umumlashtirilgan hodisalar aks ettirish vazifasini bajaradi.
Modellar moddiy obyektlar yoki
matematik, grafik, harakatchan, informatsion
bo‘lishi
(vizual-majoziy, mantiqiy-ramziy) va yaratilish jarayoni va bu modellardan foydalanish
modellashtirish faoliyatidir.
Modellashtirish usuli D.B. Elkonin, L.A. Venger, N.A. Vetlugina olimlarning ishlarida
berilgan. Usul - bolaning fikrlashidir. Maxsus sxemalar, modellar yordamida ishlab chiqilgan, ular
vizual va unga kirish mumkin bo‘lgan shaklda, u yoki buning yashirin xususiyatlari va aloqalarini
takrorlanishidir. Modellashtirish usuli almashtirish printsipiga asoslanadi: Bola haqiqiy obyektni
boshqa obyekt, uning tasviri bilan almashtiradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda modellashtirish usulidan foydalanish
quyidagi muammolarni hal qilishga imkon beradi:
- bolalarda aqliy faollik va intellektni rivojlantiradi;
kuzatish, taqqoslash qobiliyatini oshiradi;
– predmetlarning asosiy belgilarini aniqlashga, tasniflashga o‘rgatadi;
- obyektning qarama-qarshi xususiyatlarini ajratib ko‘rsatadi;
- atrofdagi olamdagi aloqalar va bog‘liqliklarni aniq ko‘rish va tushunish;
Oliy va o‘rta maxsus vazirligi tomonidan oliy o‘quv yurtlarining 70110201 – Tа’lim vа tаrbiyа nаzаriyаsi vа
metоdikаsi mаgistrаturа mutаxаsisligi tаlаbаlаri uchun mо‘ljаllаngаn dаrslik. “KAMOLOT” nashriyoti BUXORO –
2022. 3 b
2025 -Yil
13-Fevral
RAQAMLI DUNYO: MATEMATIK VA INFORMATIK
YONDASHUVLAR
Respublika ilmiy-uslubiy konferensiyasi
385
- nutq qobiliyatlari, aqliy jarayonlar va rivojlanishiga yordam beradi.
Maktabgacha yoshdagi bolaning umumiy intellektual rivojlanishi.
Keling, vaqt haqidagi g‘oyalarni shakllantirish xususiyatlarini ko‘rib chiqaylik. Katta
maktabgacha yoshdagi bolalar misolida kuzatish, suhbat, o‘qish kabi usullardan keng foydalanish,
ertaklar, she'rlar aytish, rasmlar, fotosuratlarga qarash, didaktik o‘yinlar va mashqlar, tanishlarga
e'tibor qaratish, kunduzi va kechasi o‘zgarishi chastotasi. Katta maktabgacha yoshdagi bolalar
uchun kun haqida ongli tushunchalarni shakllantirish kerak. O‘quv jarayonida e'tibor bersak.
Kunduz va tunning o‘zgarishiga e'tiborimizda. Vaqtni printsip bo‘yicha taqsimlash usuli:
kunduzi va kechasi – kunduzi ong uchun kunni tushunish, bolalar kunni taxminan to‘rt qismga
bo‘linadi: ertalab, tushdan keyin, kechqurun, tun bo‘lish mumkinligini tushunishlari kerak.
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar quyosh chiqishi va botishiga e'tibor qaratib, kunning
qismlarini nomlashadi. Jarayonda tabiat hodisalarini kuzatish, ular tushunchalarni o‘rganadilar:
tongda, shom chog‘ida, peshin vaqtida, yarim tunda. Ushbu fikrlarni shakllantirish uchun
tarbiyachi, birinchi navbatda syujet rasmlari, shuningdek, badiiy adabiyotlarni o‘qish, o‘rganish,
she'rlarlarni kuzatishlar, tekshirishlardan foydalanadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni kunning qismlari bilan tanishtirish.
Planar modellar harakatning bir shakli bilan taklif etiladi – chiziqli (turli rangdagi doiralar
yoki kvadratlar). Alohida elementlarni tasvirlaydigan bola modellar, vaqt standartlari nomlarini,
ularning almashinishini keyingi ketma-ketlikda eslab qoladi. Odamlarning haftada besh kun
ishlashi va ikki kun dam olishi yordam beradi. 7 raqamining miqdoriy tarkibini tushunish
(haftaning kunlari). Bolalar haftaning kunlarining nomlarini yaxshiroq tushunishlari uchun ular
ketma-ketlikda, siz ularni kun nomlarining kelib chiqishi bilan tanishishingiz mumkin.
Masalan, dushanba bir haftadan keyingi birinchi kun, seshanba ikkinchi, chorshanba -
uchunchi va boshqalar. Bilimlarni mustahkamlash va aniqlashtirishda didaktik o‘yinlar
o‘tkaziladi: Bulardan,
“
Haftaning keyingi kunini nomlang”, “Qo‘shnilar ismi”, “Tegishli
raqamni ko‘rsatish”
.
Hafta kunlarining nomi, faoliyatning o‘ziga xos mazmuni ayniqsa boshida, bilan
birlashtirishni talab qiladi
.
Shunday qilib, tarbiyachi savol bilan bolalarga murojaat qiladi: “Bugun
haftaning qaysi kuni? To‘g‘ri, bugun seshanba.
Matematika darsi har doim seshanba kuni bo‘ladi.
Haftaning qaysi kuni edi
kecha? Seshanbadan oldin haftaning qaysi kuni keladi? Bolalar
savollarga javob berishadi.
Hafta kunlarining ketma-ketligi ko‘rsatilgan. Bu ish nafaqat mashg‘ulotda, balki kundalik
hayotda ham amalga oshiriladi. Ertalab tarbiyachi so‘raydi: "Bugun haftaning qaysi kuni va qaysi
kun bo‘ladi?"Ertaga?".
Bundan tashqari, bolalarda rivojlanish bo‘yicha ishlar olib borilishi kerak. Shu bilan birga,
fasllar haqidagi fikrlar, rasmlar va og‘zaki materiallar: hikoyalar, ertaklar, she'rlar, topishmoqlar
ulardan keng foydalanish kerak
Fasllarni (fasllarni) juftlik bilan tanishtirish yaxshidir: qish va yoz, bahor va kuz.
Darslardan birida tarbiyachi so‘raydi: Qanday fasllarni bilasiz? Hammasi qancha? To‘g‘ri, yil to‘rt
fasldan iborat. Mana aylana yil. Keling, uni to‘rt qismga ajratamiz. Bolalar aylananing qismlariga
qarashadi. Har biri turli xil ranglarning bir qismi. Tarbiyachi shartli ravishda har bir qismni
taqqoslashni taklif qiladi. Yilning ma’lum bir vaqti bilan doirada tarbiyachi “vaqt tuyg‘usi”,
tushunishni shakllantirishi kerak. Siz tanishishingiz mumkin uning odamlar hayotidagi ma’nosi,
2025 -Yil
13-Fevral
RAQAMLI DUNYO: MATEMATIK VA INFORMATIK
YONDASHUVLAR
Respublika ilmiy-uslubiy konferensiyasi
386
vaqtning qaytarilmasligi. Vaqtning uch o‘lchovli modeliga ega bo‘lgan bolalar, ular tushunishlari
mumkin vaqtning uzluksizligi, qaytarilmasligi, simmetriyasi.
Tadqiqotchi T.D. Rixterman buni aniq ta’kidlaydi: Bolalar idroki obyektiv voqelik sifatida
vaqtning o‘ziga xos xususiyatlari uni qiyinlashtiradi. Vaqt hamisha harakatda, vaqt hamisha
oqmoqda bir yo‘nalishda sodir bo‘ladi - o‘tmishdan kelajakka, u qaytarib bo‘lmaydigan, uni ushlab
turish, qaytarish va “ko‘rsatish” mumkin emas. Shuning uchun hatto katta maktabgacha yoshdagi
bolalar ba’zan vaqt va mavjudligiga shubha qilishadi ular: “Agar vaqtingiz bo‘lsa, menga
ko‘rsating”, deb so‘rashadi. Vaqtni bola bilvosita, konkretlashtirish orqali idrok etadi. Doimiy
takrorlanadigan hodisalardagi vaqtinchalik birliklar va munosabatlar
hayoti va faoliyati, bolalarning fikrlari aniqroq shunday davrlar haqida, qaysilarni farqlash
mahorati shakllanadi.
Shaxsiy tajribaga asoslanganda vaqtni o‘lchash va aniqlash uchun ishlatilishi mumkin
bo‘lgan vaqt, ular harakatlarining ketma-ketligi, ritmi, har xil turlari tadbirlar uchun bolalarni
bunday intervallar bilan tanishtirish kerak.
Vaqtning barcha o‘lchovlari (
daqiqa, soat, kun, hafta, oy, yil)
ifodalaydi. Vaqtinchalik
standartlarning ma’lum bir tizimi, bu yerda har bir o‘lchov qo‘shiladi.
Oldingisining birliklaridan va keyingisini qurish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Shuning
uchun bolalarning vaqt o‘lchov birliklari bilan tanishishi kerak. Bu qat’iy tizim va ketma-ketlikda
amalga oshiriladi, bu yerda ba’zi bilimlar vaqt oraliqlari, ularni aniqlash va o‘lchash imkoniyati
quyidagilar bilan tanishish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Kundalik hayotda uyda va bolalar bog‘chasida, bolalar haqiqiy ko‘proq yoki kamroq aniq
g‘oyalarni ertalab, tushdan keyin, kechqurun, tun kabi vaqtlarning davomiyligi
haqida inobarin,
tarbiyachi aniqlashtirish imkoniyatiga ega.
Bolalarning kunning qismlari haqidagi bilimlari, tanib olish qobiliyatini rivojlantirish,
kunning bu qismlarini allaqachon yosh guruhda nomlash. O‘rta guruhda bu bilimlarni
chuqurlashtirish va kengaytirish va tushuncha berish zarur. Kunning qismlari ketma-ketligi.
Kattaroq guruhlarda kun va kalendar yordamida hafta, oy, yil bilan tanishtiring, tushuncha bering.
Shu bilan birga, bolalarda vaqt tuyg‘usini rivojlantirishni boshlash kerak.
1 daqiqa, 3, 5, 10 daqiqa kabi vaqt o‘lchovlarining davomiyligini kiriting;
yarim soat va bir soat. Vaqt haqidagi barcha bu bilimlar davomida shakllantirilishi kerak.
Bolalarda vaqt haqidagi g‘oyalarni shakllantirishning o‘ziga xos xususiyati shundaki, didaktik
o‘yinlardan foydalanish zarurati, chunki bu yetakchi tur bolaning faoliyati, bu orqali u organik
rivojlanadi. Didaktik o‘yin o‘quv jarayonini oson va qiziqarli qiladi. O‘yinda mavjud bo‘lgan u
yoki bu muammo kirish mumkin va jarayonida hal qilinadi. Bolalarni o‘ziga jalb qiladigan
tadbirlar o‘yin belgilari, ko‘proq bolalarga quvonch keltiradi. Didaktik o‘yin vaqtinchalik
shakllanishga imkon beradi. Pedagogik jarayonda didaktik o‘yinlardan foydalanishda bolalar
bog‘chasi ratsional kombinatsiya va o‘zgarishni ta’minlashga imkon beradi, harakatlar,
charchoqning oldini oladi. Shu munosabat bilan o‘yin bo‘lishi kerak.
Bolalar hayotining kundalik takrorlanadigan tartibiga kiritilgan o‘yin uchun majburiy
tarkibiy xolda nonushtadan oldin va undan keyin, yurish uchun vaqt ajratiladi (kunduzi va
kechqurun), kechqurun bolalar uyga ketishdan oldin.
Didaktik o‘yinning elementlari:
o‘quv va tarbiyaviy vazifa, o‘yin harakatlari va
qoidalari, o‘yin natijasi. Didaktik bo‘lgan qoidalar katta ahamiyatga ega. O‘yin qo‘zg‘alish
2025 -Yil
13-Fevral
RAQAMLI DUNYO: MATEMATIK VA INFORMATIK
YONDASHUVLAR
Respublika ilmiy-uslubiy konferensiyasi
387
jarayonlari dinamikasini tartibga solish imkonini beradi va bolalarda ular aniqroq baholashlari
uchun vaqt intervallari kerakdir. Qoidalar o‘yinda nima va qanday qilishni belgilaydi. Har bir
bolaga maqsadga erishish yo‘li ko‘rsatiladi. Bolalarning o‘zini tutish va xatti-harakatlarini nazorat
qilish qobiliyatida ular tarbiyalaydilar. O‘yin haqiqatan ham ta’lim maqsadlariga xizmat qiladi,
bolalar yaxshi ishlashi qoidalarni bilish va ularga aniq amal qilish kerak.
Tarbiyachi ularga buni o‘rgatishi kerak. Buni juda erta yoshdan boshlab qilish ayniqsa
muhimdir. Keyin asta-sekin bolalar qoidalarga muvofiq harakat qilishni o‘rganadilar va ularda
vaqt oraliqlarini to‘g‘ri baholash qobiliyati shakllanadi.
Masalan,
“Bu sodir bo‘ladi - bu sodir bo‘lmaydi”
o‘yini. Tarbiyachi suratga tushdi,
kartada mavsumni ko‘rsatmaydi, lekin she'riy matnni o‘qiydi va topishmoqlar so‘raydi. Bolalar,
hatto ular nima qilishni eng tez taxmin qilishsa ham
Ko‘rib chiqilayotgan yilning vaqtini aytmaslik kerak. Qoidalar belgilaydi. Kartada yil vaqti
faqat barcha bolalar uni to‘g‘ri nomlaganidan keyin ko‘rsatiladi.
Didaktik o‘yinda “
Bu qachon sodir bo‘ladi?”
Tarbiyachi yilning bir vaqtini, masalan,
bahorni nomlaydi. O‘yin qoidalariga ko‘ra, bolalar yilning shu davrining belgilariga nom
berishlari kerak. Lekin faqat bola kimga javob berishi kerak. Tarbiyachi toshni topshiradi.
Natijada, barcha bolalar o‘z navbatida javob berishadi va tarbiyachi yil fasllari belgilarini kim va
kim yaxshi bilishiga ishonch hosil qilishi mumkin. Shuning uchun bolalar qilishlari kerak, lekin
bolalar nima qilmasliklari kerakligi o‘yin qoidalari nafaqat buni belgilaydi. Didaktik o‘yin tabiat
hodisalari va ularni tavsiflovchi vaqtinchalik munosabatlar o‘rtasidagi sabab-oqibat
munosabatlarini tushunishga imkon beradi.
Bolalar tabiat hodisalari haqidagi bilimlarni o‘yin orqali egallaganligi sababli ular
munosabatlar va naqshlar (fasllarning xarakterli xususiyatlari va bu xususiyatlar o‘rtasidagi
munosabatlar). Tabiat tarixi mazmuni bilan ko‘plab bosma stol o‘yinlari bolalarning vaqt haqidagi
tasavvurlarini rivojlantirishga hissa qo‘shadi.
Masalan, o‘yinda, “Kim qachon uxlaydi?”, siz kechasi kim uxlayotganini va kunduzi kim
uxlayotganini aniqlashingiz kerak. Bunda o‘yinda bola tirik tabiat dunyosi haqidagi mavjud
bilimlaridan foydalanadi va ularni vaqt sezgilari bilan bog‘laydi. Didaktik o‘yinlar
sahnalashtiriladi. Bolalar oldida mavjud bilimlardan oqilona foydalanish vazifasi turibdi, aqliy
operatsiyalar: obyektlardagi xarakterli xususiyatlarni toping va atrofdagi dunyo hodisalari;
taqqoslash, guruhlash, tasniflash obyektlar ma’lum xususiyatlarga ko‘ra. To‘g‘ri xulosalar
chiqaring umumlashtirishlar juda ko‘p turli xil variantlarga ega. “Fasllar” lotto o‘yinlarida siz
bolalarning fasllar haqidagi bilimlarini mustahkamlashingiz mumkin. Turli xillikni ko‘rsatish
kunning har bir qismiga xos tadbirlar amalga oshiriladi. Ertalab, tushdan keyin, kechqurun, tunda
sayohat o‘yinlari orqali. O‘yin boshlanishi kerak, bu so‘zlar bilan: “Go‘yo siz va men ertalab
ko‘cha bo‘ylab sayrga ketayotgandekmiz va sayohatimiz davomida ertalab kim nima qilayotganini
ko‘ramiz.
Biz uydan chiqdik va toza, suvli ko‘chalarni ko‘rdik. Bugun erta tongda kim ko‘chalarni
tozaladi?” Bunday o‘yinlar davomida bolalar aniqlashda o‘z mahoratlarini mustahkamlaydilar,
kunning qismlari, bu nomlarni nutqqa erkin kiritish bilan olib boriladi. Bolalar qachon kunning
qismlari haqidagi fikrlarni aniq tushunadi, ularni aniqlashni o‘rganadi. Xarakterli faoliyat va
obyektiv ko‘rsatkichlar, uni chaqirish to‘g‘ri ularning har biri haqida bilimlarni aniqlashtirishni
boshlash kerak kunning qismlari ketma-ketligini. Buning uchun, masalan, o‘yin o‘ynang
2025 -Yil
13-Fevral
RAQAMLI DUNYO: MATEMATIK VA INFORMATIK
YONDASHUVLAR
Respublika ilmiy-uslubiy konferensiyasi
388
“Kunning barcha qismlarini nomlang”:
Bolalar, men kunning bir qismini nomlayman,
siz esa hammasini ayting, qolganlari bir kun qilish uchun unga ergashadi. Kun – nima yana?
(kechqurun) va boshqalar. Bolalar uchun maxsus vaqt o‘lchagich birinchi navbatda o‘zlarining
faoliyatidir. Shuning uchun, ta’lim bolalar, kunning bir qismini sezilarli faollik belgilari bilan
to‘ldirish kerak, tegishli vaqtni chaqirish uchun. Didaktik o‘yinlar, shuningdek, haftaning kunlari,
yil oylari va fasllarga oid so‘zlar signal sifatida xizmat qiladigan ochiq o‘yinlarni o‘z ichiga oladi.
Vaqtinchalik toifalarni bildiruvchi so‘zlar mavjud. Bunday o‘yinlarda bolalar turli nuqtalardan
vaqt ketma-ketligini o‘rnatishni o‘rganadilar.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni haftaning kunlari bilan tanishtirish ish va dam olish
kunlarining o‘lchovi bilan bog‘liq bo‘lishi kerak. Didaktik o‘yinlar davomida siz turli ko‘rgazmali
qurollardan foydalanishingiz mumkin: raqamlar bilan kartalar, shakllar, kartochkalar, buyumlar,
bolalar uchun ko‘rsatmalar bilan kartalar rang mosligiga asoslangan bo‘lishi va maqsad
bolalarning hafta kunlarining tartibi, tasviri haqidagi bilimlarini mustahkamlash.
O‘yin faoliyatida bu vositalar imkon beradi vaqtinchalik toifalarni amalga oshirish va
ularni manipulyatsiya qilish, haftaning etishmayotgan kunlarini topish, etishmayotgan kunni
almashtirish oy, tartibga solish, qachon sodir bo‘lganini aniqlash va bajarishga.
Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi bolalarni shakllantirish xususiyatlari
ularning yoshi, birinchi navbatda, ehtiyojlari, bolalarning idrokini va uslubiy qo‘llanilishini
integratsiyalashgan holda hisobga olgan holda texnikasi, ayniqsa didaktik o‘yinlar va
modellashtirish texnologiyasida mavjud bo‘lishi yanada samaradorlikni keltiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Оʻzbekistоn Resрublikаsining “Tа’lim tо‘g‘risidа”gi Qоnuni (yаngi tаhriri), 2020
2.
Mаktаbgаchа tа’lim tizimini tubdаn tаkоmillаshtirish chоrаtаdbirlаri tо‘g‘risidа
О‘zbekistоn Resрublikаsi Рrezidentining Qаrоri. 09.09.2017 y. РQ3261-sоn
3.
О‘zbekistоn resрublikаsi mаktаbgаchа tа’lim tizimini 2030-yilgаchа rivоjlаntirish
kоnseрsiyаsini tаsdiqlаsh tо‘g‘risidа - T.:2019 y.
4.
Mаktаbgаchа tа’lim tаshkilоtlаri fаоliyаtini yаnаdа tаkоmillаshtirish chоrа-tаdbirlаri
tо‘g‘risidа - О‘zbekistоn resрublikаsi vаzirlаr mаhkаmаsining Qаrоri 391-sоnli qаrоri
T.:2019 y
5.
“Mаktаbgаchа tа’lim vа tаrbiyа tо‘g‘risidа” О‘zbekistоn Resрublikаsi qоnuni, О‘RQ-595
6.
Xоdjаyev B.X., Bоzоrоvа M., Murоdоvа Z.,Nоrbоyevа S.Рedаgоgik tаdqiqоtlаrni
mоdellаshtirish.Qаrshi.. “Fаn vа tа’lim” nаshriyоti, 2021.
1. www.tdрu.uz
2. www.рedаgоg.uz
3. www.ziyоnet.uz
4. www.edu.uz
5. tdрu-INTRАNET.Рed
