ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
639
TADBIRKORLIK KAPITALI: BIZNESNI YARATISH VA RIVOJLANTIRISHDAGI
MUHIM ASOS
Saxatova Mukaddas Tashpo‘latovna
Xalqaro innovatsion universiteti “Iqtisod va moliya” kafedrasi assistenti.
Xasanova Aziza Ikromovna
Xalqaro innovatsion universiteti “Iqtisod va moliya” kafedrasi assistenti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14705445
Annotatsiya. Ushbu maqolada tadbirkorlik kapitalining biznes yaratish va
rivojlantirishdagi o‘rni va ahamiyati tahlil qilinadi. Tadbirkorlik kapitali faqat moliyaviy
resurslar emas, balki biznesning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi uchun zarur bo‘lgan barcha
omillarni o‘z ichiga oladi.
Maqolada, tadbirkorlik kapitalining turli shakllari (moliyaviy, insoniy, intellektual va
ijtimoiy kapital) va ularning biznesda qanday samarali foydalanilishi, shuningdek, bu kapitalni
yig‘ish va boshqarish bo‘yicha strategiyalar muhokama qilinadi. Yangi biznes boshlashda yoki
mavjud biznesni rivojlantirishda tadbirkorlik kapitalining rolini chuqur o‘rganish orqali, maqola
tadbirkorlar va investorlar uchun amaliy tavsiyalarni taqdim etadi.
Kalit so‘zlar: Tadbirkorlik, kapitali, biznesni boshqarish, jamoaviy moliyalash,
innovatsion yondashuv, qayta tiklanadigan kapital, mablag', risk, pul, ishlab chiqarish, rivojlanish
kapitali, qarz yoki tashqi investor, bozor talabi, yirik iste'molchilar, moliyaviy resurs, texnologiya,
iqtisodiy markaz, subsidiya, Grant, davlat, xususiy tashkilot, raqobatbardoshlik, ekotizim, soliq
imtiyozlari.
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКИЙ КАПИТАЛ: ВАЖНАЯ ОСНОВА ДЛЯ СОЗДАНИЯ И
РАЗВИТИЯ БИЗНЕСА
Аннотация.
В
данной
статье
анализируется
роль
и
значение
предпринимательского капитала в создании и развитии бизнеса. Предпринимательский
капитал включает в себя не только финансовые ресурсы, но и все факторы, необходимые
для успешной деятельности бизнеса. В статье рассматриваются различные формы
предпринимательского капитала (финансовый, человеческий, интеллектуальный и
социальный капитал) и способы их эффективного использования в бизнесе, а также
стратегии сбора и управления этим капиталом. Путем углубленного исследования роли
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
640
венчурного капитала в открытии нового бизнеса или развитии существующего бизнеса в
статье даются практические рекомендации для предпринимателей и инвесторов.
Ключевые слова: Предпринимательство, капитал, управление бизнесом,
краудфандинг, инновационный подход, возобновляемый капитал, финансирование, риск,
деньги, производство, капитал развития, долг или внешний инвестор, рыночный спрос,
крупные потребители, финансовый ресурс, технология, экономический центр, субсидия,
грант, государство, частная организация, конкурентоспособность, экосистема,
налоговые льготы.
ENTREPRENEURIAL CAPITAL: AN IMPORTANT BASIS FOR CREATING AND
DEVELOPING A BUSINESS
Abstract. This article analyzes the role and importance of entrepreneurial capital in
business creation and development. Entrepreneurial capital includes not only financial resources,
but also all factors necessary for the successful operation of a business. The article discusses
various forms of entrepreneurial capital (financial, human, intellectual and social capital) and
how they are effectively used in business, as well as strategies for collecting and managing this
capital. Through an in-depth study of the role of venture capital in starting a new business or
developing an existing business, the article provides practical recommendations for entrepreneurs
and investors.
Keywords: Entrepreneurship, capital, business management, crowdfunding, innovative
approach, renewable capital, funding, risk, money, production, development capital, debt or
external investor, market demand, large consumers, financial resource, technology, economic
center, subsidy, Grant, state, private organization, competitiveness, ecosystem, tax incentives.
Bugungi kunda tadbirkorlik kapitali nafaqat moliyaviy resurslar, balki texnologiyalar,
jamoaviy moliyalash, investorlar va davlat qo'llab-quvvatlovi kabi turli xil manbalardan iborat.
Tadbirkorlik kapitalini to'g'ri boshqarish va innovatsion yondashuvlarni amalga oshirish
orqali biznes o'sishi va muvaffaqiyatga erishishi mumkin. Yangi imkoniyatlar, yuqori
raqobatbardoshlik va globalizatsiya jarayonlari biznesni rivojlantirish uchun yangi kapital
shakllarini yaratdi, bu esa tadbirkorlarga yanada kengroq imkoniyatlar taqdim etadi.
Tadbirkorlik — bu iqtisodiy faoliyatning eng muhim shakllaridan biri bo'lib, yangi biznes
yaratish, yangi mahsulotlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va ulardan foyda olish jarayonidir.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
641
Tadbirkorlik, shuningdek, risklarni qabul qilish, bozor talablariga javob berish va yangi
imkoniyatlar yaratish kabi faoliyatlarni o'z ichiga oladi. Tadbirkorlar o'z bizneslarini yaratish
uchun turli xil resurslardan, shu jumladan, kapitaldan foydalanadilar. Tadbirkorlik kapitali (yoki
biznes kapitali) — bu tadbirkorning biznesni rivojlantirish uchun zarur bo'lgan moliyaviy resurslar
jamlanmasidir. Tadbirkorlik kapitali — bu tadbirkorning o'z biznesini boshlash yoki rivojlantirish
uchun zarur bo'lgan barcha moliyaviy vositalar to'plamidir. Bu kapital, shuningdek, tadbirkorning
biznesni boshqarish, ishlab chiqarish jarayonini qo'llab-quvvatlash va raqobatbardosh ustunlik
yaratish uchun zarur bo'lgan moddiy va moliyaviy manbalarni o'z ichiga oladi.
Tadbirkorlik kapitali ikki asosiy tarkibiy qismdan iborat: Qayta tiklanadigan kapital
(oborotni qayta tiklash) – bu biznesning kundalik faoliyati uchun zarur bo'lgan moliyaviy
resurslardir. Masalan, xom ashyo, ishlab chiqarish materiallari, ishchi kuchi va boshqa xarajatlarni
o'z ichiga oladi. Ishlab chiqarish va rivojlanish kapitali – bu biznesning uzoq muddatli
rivojlanishiga yo'naltirilgan investitsiyalarni anglatadi. Bu yangi texnologiyalarni joriy etish,
ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish, marketing va sotish tizimlarini rivojlantirish uchun zarur
bo'lgan kapitalni o'z ichiga oladi.
Tadbirkorlik kapitalining bir necha turlari mavjud
-
tadbirkorlik kapitali turli xil manbalar
va shakllarda bo`ladi. Eng keng tarqalgan kapital turlari keltirilgan:
1. Shaxsiy Kapital (O'z kapitali)-Tadbirkorning o'z mablag'lari yoki shaxsiy resurslari
biznesni boshlash uchun ishlatiladi. Bu, odatda, uning o'z tejagan pullari yoki oldingi
investitsiyalardan olingan daromadlardir. Shaxsiy kapital tashkilotning boshlang'ich xarajatlarini
qoplash uchun ishlatiladi. Bu turdagi kapitalning afzalligi shundaki, tadbirkor o'z mablag'lari bilan
faoliyat ko'rsatayotganligi uchun qarz yoki tashqi investorlarning aralashuvi bo'lmaydi.
2. Qarz Kapitali-tadbirkorlar o'z bizneslarini rivojlantirish uchun tashqi manbalardan qarz
olishadi. Bu qarzlar banklardan yoki boshqa moliya tashkilotlaridan olinishi mumkin. Qarz
kapitali, odatda, biznesni boshlashda muhim o'rin tutadi, ammo qarzlarni qaytarish va foizlarni
to'lash majburiyati mavjud. Bu turdagi kapitalning risklari yuqori, chunki qarzlarni to'lash uchun
biznesning o'zida daromad topish zarur.
3. Investor kapitali
-
investorlar, odatda, tashqi shaxslar yoki kompaniyalar bo'lib,
tadbirkorning biznesiga mablag' kiritadilar. Investorlar kapitalni odatda kelajakda yuqori foyda
olish maqsadida taqdim etadilar. Tadbirkorlar investorlarning mablag'larini o'z biznesining
rivojlanishi uchun ishlatadilar, biroq ular investorlar bilan kelishuv asosida ularga ulush yoki foyda
berishlari kerak.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
642
4. Subsidiyalar va Grantlar
-
Davlat yoki xususiy tashkilotlar tomonidan taqdim etiladigan
mablag'lar, bu so'nggi yillarda kichik bizneslarni rivojlantirish va tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlash
uchun ko'proq ishlatiladi. Bu turdagi kapital, odatda, tadbirkorlar uchun arzon narxlarda taqdim
etiladi va ular belgilangan maqsadlar uchun sarflanadi (masalan, texnologiya yoki ekotizimlarni
rivojlantirish).
5. Crowdfunding (Jamoaviy moliyalash)-Jamoaviy moliyalash – bu bir guruh kichik
investorlar yoki odamlar tomonidan mablag' yig'ishdir. Bunday kapital turida, ko'plab kichik
investorlar o'z mablag'larini qo'shgan holda tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlashadi. Jamoaviy
moliyalash onlayn platformalar orqali amalga oshiriladi.
Tadbirkorlik kapitalining muhim asosiy elementlari mavjud bo`lib, uning bir necha turlari
farqlanadi.
Birinchisi-risk, ikkinchisi-pul, uchinchisi-resurslar hisoblanadi. Tadbirkorlik kapitali
faqat pul bilan bog'liq emas. Bu nafaqat moliyaviy manbalar, balki strategik resurslarni, vaqtni,
bilimni va ijtimoiy tarmoqni o'z ichiga oladi. Tadbirkor o'z biznesini rivojlantirishda risklarni
qabul qilib, shaxsiy va moliyaviy resurslarni yo'naltiradi.
Tez rivojlanish uchun kapitalni qayta investitsiya qilish-kapitalni muvaffaqiyatli
ishlatishning eng yaxshi usuli — uni qayta investitsiya qilish, ya'ni o'z biznesining o'sishini
ta'minlash uchun yangi texnologiyalarga, bozorlarni kengaytirishga va xizmatlarni
diversifikatsiyalashga sarmoya kiritish.
Kapitalning yaxshi boshqarilishi-kapitalni boshqarish, ya'ni uning qanday va qayerga
sarflanishini nazorat qilish, biznesning muvaffaqiyatini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.
Kapitalning samarali boshqarilishi kompaniyaning rentabelligini oshiradi va qarz
majburiyatlarini o'z vaqtida to'lashga yordam beradi.
Tadbirkorlik kapitalining rivojlanishiga ta'sir etuvchi omillar
1. Iqtisodiy Muhit. Iqtisodiy barqarorlik yoki beqarorlik, inflyatsiya darajasi va qiziqarli
investitsiya imkoniyatlari tadbirkorlik kapitalining rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatadi.
2. Soliq Siyosati. Soliq imtiyozlari va tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlovchi davlat siyosati,
kapitalni osonroq jalb qilish va investitsiyalarni yo'naltirishda muhim rol o'ynaydi.
3. Texnologik Rivojlanish. Yangi texnologiyalar va innovatsiyalar tadbirkorlik
kapitalining shakllanishi va rivojlanishiga ta'sir qiladi. Yangi mahsulotlarni ishlab chiqish va
ishlab chiqarish jarayonini yaxshilash uchun yangi texnologiyalar talab qilinadi.
Tadbirkorlik kapitali — bu biznesni muvaffaqiyatli rivojlantirish uchun zarur bo'lgan
asosiy resursdir.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
643
Tadbirkorlar kapitalni samarali boshqarish va diversifikatsiyalash orqali bizneslarini
o'stirishlari kerak. Kapitalning manbalari turlicha bo'lib, har bir turi o'zining afzalliklari va
kamchiliklariga ega. Shaxsiy kapitaldan tortib investor kapitaligacha bo'lgan barcha manbalar
tadbirkorlik jarayonining ajralmas qismidir. Tadbirkorlik kapitalini to'g'ri boshqarish va samarali
foydalanish kompaniyaning muvaffaqiyatiga erishishdagi asosiy omili hisoblanadi.
Tijorat tashkilotlarining joylashadigan o'rnini tanlash asosiy ahamiyatga ega. Teoriyalar,
omillar va tahlil. Tijorat tashkilotlarining joylashadigan o'rnini tanlash — bu iqtisodiy jihatdan
samarali faoliyat yuritish uchun muhim qarorlar qabul qilish jarayonidir. Joylashuv tanlovi
kompaniyaning rentabelligini, foydaliligini va raqobatbardoshligini ta'minlashga yordam beradi.
Ushbu maqolada, tijorat tashkilotlarining joylashuvi tanloviga ta'sir qiluvchi omillar, tahlil
va jadvallar orqali qaror qabul qilish jarayoniga batafsil e'tibor qaratamiz.
Tijorat tashkilotlari uchun joylashuv tanlashda bir nechta omillar muhim ahamiyatga ega.
Ular quyidagi asoslarga bo'linadi:
1. Bozor talabi va yirik iste'molchilar. Tashkilotlar o'z mahsulotlarini yoki xizmatlarini
ko'proq iste'molchilarga yetkazish uchun bozor talabi yuqori bo'lgan hududlarni tanlashadi.
Iste'molchi bazasining kattaligi, geografik joylashuvi va xarid qilish qulayligi bu omilga ta'sir
qiladi.
2. Transport va yordamchi infratuzilma. Tashkilotlar o'z mahsulotlarini tez va samarali
yetkazib berish uchun transport yo'llariga, portlar va aeroportlarga yaqin bo'lishni afzal ko'rishadi.
Bu ayniqsa, eksport qiladigan yoki logistika sohasida faoliyat yuritadigan kompaniyalar uchun
muhim.
3. Mehnat resurslari. Tashkilotlar o'z faoliyatini davom ettirish uchun malakali ishchi
kuchini jalb qilishni istaydilar. Shuningdek, ishchilar uchun qulay yashash sharoitlari va
raqobatbardosh maoshlar ham joylashuvni tanlashda ta'sir qiladi.
4. Raqobatbardoshlik va raqobatchilar. Yaxshi joylashuvni tanlashda mavjud
raqobatbardoshlikni hisobga olish zarur. Ba'zi tashkilotlar raqobatchilaridan uzoqroq joylashishni
afzal ko'rishadi, boshqalari esa, aynan raqobatchilar bilan yaqin bo'lishni istashadi, chunki bu
brend tanilishini oshirishi mumkin.
5.Yer nuri va atrof-muhit. Yer maydoni va uning atrof-muhit sharoitlari ham juda muhim.
Shu bilan birga, ekologik omillar, sanoat zonalari, sog'liqni saqlash va xavfsizlik bilan bog'liq
talablar ham ushbu qarorlarni qabul qilishda rol o'ynaydi. Tijorat tashkilotlarining joylashuvini
tanlashda foydalaniladigan tahliliy usullar siyosiy va iqtisodiy barqarorlikni baholash.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
644
Kompaniya uchun joylashuvni tanlashda davlat siyosati, soliqlar, iqtisodiy barqarorlik va
biznes muhitining holati muhim ahamiyatga ega. Bu omillar, ayniqsa, yangi biznes boshlashda va
chet elda investitsiya qilishda e'tiborga olinadi.
Kompaniyalar joylashuvni tanlashda xarajatlar va foyda tahlilini amalga oshiradilar.
Joylashuv tanlovining potentsial foydalari, transport xarajatlari, xom ashyo ta'minoti va
mehnat narxini kamaytirish kabi omillar hisobga olinadi.
Tijorat tashkilotlarining joylashuvini tanlashdagi omillarni va ular o'rtasidagi bog'lanishni
jadval orqali tahlil qilaylik:
Omillar
Ta'sir
Misollar
Bozor Talabi
Yuqori talab joyi
Katta shaharlar va iqtisodiy markazlar (New
York, London, Tokyo)
Transport va
Infratuzilma
Samarali yetkazib
berish
Portlar, aeroportlar, katta yo'llar (Liverpul porti,
Singapur aeroporti)
Mehnat Resurslari
Malakali ishchi kuchi
Ta'lim darajasi yuqori hududlar, o'quv yurtlari
yaqinligi
Raqobatbardoshlik
Raqobatchilar bilan
o'zaro aloqa
Yirik tarmoq bizneslari (Apple, Amazon)
Soliqlar va Hukumat
Siyosati
Iqtisodiy barqarorlik
va soliq imtiyozlari
Soliq imtiyozlari bo'lgan hududlar (Irlandiya,
Shvetsiya)
Xulosa
Tijorat tashkilotlarining joylashuvini tanlash — bu kompleks qarorlar qabul qilish jarayoni
bo'lib, unga turli iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik omillar ta'sir qiladi. Joylashuvning to'g'ri tanlovi
kompaniyaning raqobatbardoshligini oshiradi, xarajatlarni kamaytiradi va rentabellikni
yaxshilaydi.
Buning uchun tashkilotlar tahlil metodlarini qo'llab-quvvatlab, bozor, transport, raqobat,
mehnat resurslari va hukumat siyosatiga qarab eng maqbul hududni tanlashlari zarur. Joylashuv
tanlovi biznesning muvaffaqiyatiga katta ta'sir ko'rsatadigan omil ekanini hisobga olib,
kompaniyalar har doim o'z resurslarini samarali boshqarish va strategik yondashuvlar asosida
qarorlar qabul qilishlari kerak.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
645
REFERENCES
1.
Schilling, M. A. (2017).
Strategic Management of Technological Innovation
. McGraw-Hill
Education.
2.
Hisrich, R. D., Peters, M. P., & Shepherd, D. A. (2017).
Entrepreneurship
. McGraw-Hill
Education.
3.
Kuratko, D. F., & Hodgetts, R. M
.
(2018).
Entrepreneurship: Theory, Process, and Practice
.
Cengage Learning.
4.
Sh.Sh.Shodmonov, U.V.G’afurov. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. (to‘ldirilgan va qayta
ishlangan nashri). -T.: “Fan va texnologiya”, 2009, 784 bet.
5.
A.O‘lmasov, A.V. Vahobov. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik (to‘ldirilgan va qayta ishlangan
nashri). – Т.: “Iqtisod-moliya”, 2014. – 424 бет.
6.
B.Y.Xodiyev, Sh.Sh. Shodmonov Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – T.: “Barkamol fayz
media”, 2017, 784 bet.
7.
Z.T.Gaibnazarova, SH.A.Isamuxametov. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – Т.:
“Innovatsion rivojlanish nashriyot –matbaa uyi”, 2020. – 526 b
8.
Макконелл К.Р. , Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика: Пер. с 13-
го англ. изд. -М.: ИНФРА-М, 1999.-XXXIV, 974 стр.
9.
Gregory Mankiw. Principles of Economics, Boston, MA, USA : Cengage Learning 2018.
– 360 p.
10.
Bozarov, D. (2023). BO‘LAJAK IQTISODCHI TALABALARNING IQTISODIY
KOMPETENSIYASINI
RIVOJLANTIRISHNING
MATEMATIK
TAHLILI.
Академические исследования в современной науке, 2(27), 84-90.
11.
Musayeva,
S.
I.
(2023).
PRINCIPLES
OF
DEVELOPMENT
OF
CADETS'INTERCULTURAL COMMUNICATION COMPETENCE THROUGH
ENGLISH LANGUAGE TEACHING. PEDAGOGICAL SCIENCES AND TEACHING
METHODS, 2(22), 46-50.
12.
Ibrohimovna, M. S. (2019). TECHNIQUES OF IMPROVING SPEAKING IN ESP
CLASSES FOR MILITARY. CONDUCT OF MODERN SCIENCE-2019, 139.
13.
Bozarov, D. (2023). Methods of developing economic competence on the basis of
interdisciplinary relationship. Modern Science and Research, 2(12), 131-137.
14.
Olimovich, T. E., Uralovich, B. D., & Matlubovich, M. J. (2021). Effective Methods in
Teaching Mathematics. International Journal on Orange Technologies, 3(3), 88-90.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
646
15.
Allamova, M., & Bozarov, D. (2023). Trigonometrik tengsizliklar yechimlarining
innovatsion qo‘llanilishi. Евразийский журнал математической теории и
компьютерных наук, 3(1), 75-78.
16.
Uralovich,
B.
D.
(2022).
CHIZIQLI
ALGEBRAIK
TENGLAMALAR
SISTEMALARIGA OID MASALALAR. Science and innovation, 1(A2), 163-171.
17.
18.
19.
