ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
743
NIKOH MAROSIMLARINING OʻZIGA XOSLIGIDA KUYOV-KELIN ROLLARI VA
URF-ODATLAR
M. I. Dusnazarova
Termiz davlat universiteti davlat va huquq kafedrasi oʻqituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14014102
Annotatsiya.
Ushbu maqola oʻzbek nikoh marosimlarining anʼanaviy oʻziga xosliklariga,
xususan, kuyov va kelin rollarining ifodasiga bagʻishlangan. Tadqiqotda turli hududlarda
nishonlanadigan nikoh marosimlaridagi milliy urf-odat va rasm-rusumlarning roli tahlil qilinadi.
Oila institutida kuyov va kelin obrazining shakllanishi, jamiyatdagi maʼnaviy qadriyatlar
va axloqiy qarashlar asosida aniqlangan farqlar koʻrib chiqiladi. Ushbu maqola, shuningdek,
nikoh marosimlarida amal qilinadigan qadriyatlar va ularning zamonaviy jamiyatga
moslashuviga diqqat qaratadi.
Kalit soʻzlar:
nikoh marosimlari, kuyov roli, kelin roli, urf-odatlar, oʻziga xoslik, oila
qadriyatlari, jamiyat.
BRIDE AND BRIDE ROLES AND CUSTOMS IN MARRIAGE CEREMONIES
Abstract.
This article is devoted to the traditional characteristics of Uzbek wedding
ceremonies, in particular, the expression of the roles of the bride and groom. The research
analyzes the role of national traditions and customs in marriage ceremonies celebrated in different
regions. In the institution of the family, the differences determined on the basis of the formation of
the image of the bride and groom, spiritual values and moral views in the society are considered.
This article also focuses on the values practiced in marriage ceremonies and their
adaptation to modern society.
Key words:
wedding rituals, groom's role, bride's role, customs, identity, family values,
society.
РОЛЬ И ОБЫЧАИ НЕВЕСТЫ И НЕВЕСТЫ В БРАЧНЫХ ЦЕРЕМОНИЯХ
Аннотация.
Статья посвящена традиционным особенностям узбекских свадебных
обрядов, в частности, выражению ролей жениха и невесты. В исследовании анализируется
роль национальных традиций и обычаев в свадебных церемониях, отмечаемых в разных
регионах. В институте семьи рассматриваются различия, определяемые на основе
формирования образа жениха и невесты, духовных ценностей и нравственных взглядов в
обществе. В этой статье также основное внимание уделяется ценностям, практикуемым
в брачных церемониях, и их адаптации к современному обществу.
Ключевые слова:
свадебные обряды, роль жениха, роль невесты, обычаи,
идентичность, семейные ценности, общество.
Oʻzbek xalqining maʼnaviy qadriyatlari va milliy oʻziga xosliklari jamiyatimizda
nishonlanadigan turli urf-odatlarda oʻz aksini topadi. Ayniqsa, nikoh marosimlari oʻziga xos
jihatlar bilan boy boʻlib, oila va jamiyat hayotida muhim oʻrin egallaydi. Bu marosimlarda kuyov
va kelinning roli, ularning jamiyat oldidagi vazifalari va ular bilan bogʻliq rasm-rusumlar xalqning
anʼanaviy qadriyatlariga asoslangan. Mazkur maqolada oʻzbek nikoh marosimlarida kuyov va
kelinning oʻrni, ular bilan bogʻliq urf-odatlar, ularning kelib chiqishi va ahamiyati haqida ilmiy
yondashuvda tahlil qilinadi[4, 56].
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
744
Nikoh marosimlari Oʻrta Osiyoda ming yillar davomida rivojlanib kelgan ijtimoiy
hodisalardan biridir. Bu marosimlar oila va jamiyatda yangi oila tuzish jarayonida bajariladigan
vazifalar tizimi boʻlib, unda kuyov va kelinning ijtimoiy roli anʼanaviy tarzda belgilangan. Nikoh
marosimining ajralmas qismi boʻlgan urf-odatlar oʻzida maʼnaviy ahamiyatni aks ettirib, kuyov-
kelinning jamiyatga moslashuvi va ularning yangi oilada masʼuliyatlarini tushunishlariga yordam
beradi [6,108]. Mazkur urf-odatlarning maʼnaviy mazmuni va maqsadi, asosan, oila institutining
jamiyatdagi barqarorligiga xizmat qiladi.
Oʻzbek nikoh marosimida kuyov va kelinning rollari oʻziga xos va aniq belgilangan. Bu
rollar, asosan, oilaviy hayotda maʼnaviy va ijtimoiy vazifalarni bajarish uchun yoʻnaltirilgan.
Kuyov oila boshligʻi sifatida jamiyat va oilada maʼnaviy masʼuliyatni oʻz zimmasiga oladi.
Kelinning roli esa oilaning ichki ishlarida koʻproq koʻrinadi, u yangi oilaga uygʻunlashish
va unga sadoqatli boʻlish kabi jihatlar bilan ajralib turadi [9, 89].
Bunday rollarning shakllanishi qadimdan xalq orasida tarqalgan va avloddan-avlodga
oʻziga xos anʼana sifatida oʻtib kelgan. Masalan, nikoh oldi marosimlarida kuyov va kelin har biri
oʻz oilasiga va jamiyat oldida oʻz zimmasiga olish lozim boʻlgan masʼuliyatni ifodalaydi.
Shuningdek, ularning rollari marosimlarda anʼanaviy liboslar, xatti-harakatlar va boshqa
rasm-rusumlar orqali namoyon boʻladi. Bu jarayon kelinning yangi oilaga qabul qilinishi va
kuyovning esa oila boshligʻi sifatidagi rolini mustahkamlashiga xizmat qiladi [2, 45].
Nikoh marosimlarida kuzatiladigan urf-odat va rasm-rusumlar, odatda, kuyov va kelinning
ijtimoiy va oilaviy vazifalariga qaratilgan. Masalan, "fotiha toʻyi" deb nomlanadigan marosimda
kuyov va kelin orasidagi kelishuv tasdiqlanadi va jamiyatga ularning nikohi eʼlon qilinadi. Bu
marosim orqali kuyov va kelin jamiyatda oʻz oilaviy maqomini rasman egallaydi va oila
institutining barqarorligini taʼminlash uchun zaruriy maʼnaviy tayyorgarlikdan oʻtadi [8, 33].
Boshqa bir marosim boʻlib, "kelinni kutib olish" yoki "kelin tushurish" marosimida esa
yangi kelinni yangi oila aʼzolari bilan tanishtirish va ularning oʻzaro aloqalarini mustahkamlashga
eʼtibor qaratiladi. Bu marosimning asosiy maqsadi kelinning yangi oilaga kirib kelishini
qulaylashtirish va uning yangi oilada oʻz oʻrnini topishiga yordam berishdan iborat. Shuningdek,
bu jarayon orqali kelin yangi oilada oʻziga xos tarzda qadrlanadi va oilaviy hayotga ruhan va
jismonan moslashadi [7, 77].
Hozirgi kunda oʻzbek nikoh marosimlarida ayrim urf-odat va rasm-rusumlar avvalgidan
farq qilgan holda oʻzgarishlarga uchramoqda. Xususan, globalizatsiya va modernizatsiya
jarayonlari taʼsirida ayrim anʼanalarning zamonaviylashtirilishi va yangi shakllarni qabul qilishi
kuzatilmoqda. Bu jarayonda ayrim oilalar nikoh marosimlarini soddalashtirish yoki uning
iqtisodiy jihatlarini qayta koʻrib chiqish zarurligini his qilmoqda [10, 114].
Shu bilan birga, kelin va kuyovning zamonaviy jamiyatdagi roli ham oʻzgarishlarga
uchramoqda. Masalan, oilaviy hayotda erkak va ayol teng huquqli boʻlishi, oʻzaro yordam va
hamkorlikka asoslanishi zaruriyati eʼtirof etilmoqda. Shunday qilib, bugungi kunda nikoh
marosimlari anʼanaviy qadriyatlarni saqlab qolgan holda zamonaviy jamiyat talablariga ham
moslashmoqda [3, 93].
Oʻzbek nikoh marosimlarida bir qator simvolik harakatlar mavjud boʻlib, ular oʻziga xos
maʼnaviy maʼnoga ega. Masalan, "kuyov navkariga chaqirilish" marosimida kuyovning doʻstlari
va qarindoshlari ishtirok etib, uni "oilaviy hayotga kirishga" ruhlantiradi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
745
Bu marosim, asosan, kuyovning masʼuliyatini his etishiga va oʻz doʻstlari bilan oila qurish
yoʻlidagi yoʻqotish va yutuqlarini boʻlishishga imkon yaratadi. Ushbu anʼana kuyovning yangi
oilada oʻzini qanday tutishi lozimligini ramziy tarzda ifodalaydi va uning jamiyat oldidagi
masʼuliyatini kuchaytiradi [5, 68].
Shuningdek, "kelin salom" marosimida kelin yangi oilaga qadam qoʻyar ekan, uydagilarni
hurmat va ehtirom bilan qarshi oladi. Bu marosim orqali kelin yangi oila aʼzolariga hurmat
koʻrsatishini namoyon etadi va ularning orasida oʻz oʻrnini topishga intiladi. Mazkur marosim
oʻziga xos ramziy maʼnoga ega boʻlib, oilaviy birlik va hurmatga asoslangan munosabatlarni
ifodalaydi.
Oʻzbekistonda nikoh marosimlari hududiy oʻziga xosliklarga ega boʻlib, turli viloyatlarda
anʼanalar farqlanadi. Masalan, Samarqand va Buxoro hududlarida nikoh marosimlari koʻproq
qadimiy anʼanalarga amal qilgan holda oʻtkaziladi. Bu hududlarda kuyov va kelin uchun
toʻqiladigan liboslar, marosim jarayonida aytiladigan duo va rasm-rusumlar maxsus
xususiyatlarga ega. Buxoro nikoh marosimlarida "yor-yor" qoʻshigʻi orqali kelinning ota-onasidan
ajralishi ifodalanadi va yangi oilaga moslashish jarayoni qoʻllab-quvvatlanadi [1, 37].
Fargʻona vodiysi hududlarida esa nikoh marosimlari oʻzining serjilo liboslari va rang-
barangligi bilan ajralib turadi. Marosimda kuyov va kelinning ota-onalari tomonidan oʻzaro
sovgʻalar almashinuvi amalga oshiriladi. Ushbu sovgʻalar oilaviy hayotda bardavomlik va
barqarorlikni taʼminlash, yangi oila uchun xayrli va baxtli hayot tilash ramzi hisoblanadi.
Oʻzbek nikoh marosimlarida globalizatsiya va gʻarb taʼsirida oʻzgarishlar kuzatilmoqda.
Xususan, ayrim oilalar "kelin-kuyov raqsi"ni qabul qilgan va zamonaviy musiqiy
kompozitsiyalar bilan bezatilgan marosimlar oʻtkazmoqda. Bu oʻzgarishlar yoshlarning global
madaniyat taʼsirida zamonaviy elementlarni oʻz anʼanalariga qoʻshishga boʻlgan istagini
ifodalaydi. Shu bilan birga, ayrim oilalarda oddiylashgan nikoh marosimlari oʻtkazishga intilish,
jamiyatda iqtisodiy jihatdan qulay va soddalashtirilgan variantlarni tanlashga boʻlgan ehtiyojning
kuchayishi kuzatilmoqda.
Nikoh marosimlari oʻzbek jamiyatida oila institutini mustahkamlashda muhim omil
hisoblanadi. Kuyov va kelinning roli, ularga yuklatilgan masʼuliyat va marosimlar jarayonidagi
urf-odatlar ularning ijtimoiy va oilaviy vazifalarini aniqlashga qaratilgan. Bugungi kunda bu
anʼanalar saqlanib qolgan holda zamonaviylashtirilmoqda, bu esa oʻz navbatida milliy va global
qadriyatlarning uygʻunlashishiga xizmat qiladi.
REFERENCES
1.
Akbarov T. Hududiy xususiyatlar va nikoh urf-odatlari. Samarqand: “Oʻzbekiston”, 2021.
190 bet.
2.
Karimov B. Nikoh marosimlari va ijtimoiy qadriyatlar. Samarqand: “Nodirbek”, 2018. 210
bet.
3.
Musaev A. Oʻzbek nikoh marosimlarining ijtimoiy va iqtisodiy jihatlari. Qarshi: “Ilmiy
Nashr”, 2023. 240 bet.
4.
Qayumov A. Oʻzbek nikoh marosimlari va anʼanalar. Toshkent: “Maʼrifat”, 2003. 250 bet.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
746
5.
Rahimov I. Anʼanaviy nikoh marosimlari va ularning ahamiyati. Urganch: “Ilm”, 2019.
215 bet.
6.
Saidov F. Oila qadriyatlari va urf-odatlar. Toshkent: “Adabiyot”, 2005. 180
bet.
7.
Sodiqov D. Yoshlar va anʼanalar: oʻzbek nikoh marosimlarining zamonaviyligi. Toshkent:
“Yangiyoʻl”, 2021. 195 bet.
8.
Toʻraqulov M. Oila institutining ahamiyati va zamonaviy nikoh marosimlari. Fargʻona:
“Nashr”, 2020. 230 bet.
9.
Xudoyberdiyev S. Oʻzbek urf-odatlari va rasm-rusumlari. Buxoro: “Ilm”, 2010. 220 bet.
10.
Ziyodov H. Globalizatsiya va milliy anʼanalar: oʻzgaruvchan nikoh marosimlari. Termiz:
“Maʼnaviyat”, 2022. 205 bet.
