ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 7
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
248
MUZIKA PÁNIN OQITIWǴA QOYILATUǴIN TIYKARǴI METODIKALIK
TALAPLAR
Yoldasheva Gulbaxar
Ózbekistan Mámleketlik Konservatoriyasi Nokis filiali studenti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.13839953
Annotatsiya. Bul maqalada muzıka pánin oqıtıwǵa qoyılatuǵın tiykarǵı metodikalık
talaplar, metodlar hám olardıń túrleri haqqında sóz etilgen.
Gilt sózler:muzika, metodika, pedagogika, teoriya, didaktika.
THE MAIN METHODOLOGICAL REQUIREMENTS FOR MUSIC EDUCATION
Abstract. This article describes the main methodological requirements, methods and their
types for teaching music.
Key words: music, methodology, pedagogy, theory, didactics.
ОСНОВНЫЕ МЕТОДИЧЕСКИЕ ТРЕБОВАНИЯ К МУЗЫКАЛЬНОМУ
ОБРАЗОВАНИЮ
Аннотация. В данной статье описаны основные методические требования,
методы и их виды обучения музыке.
Ключевые слова: музыка, методика, педагогика, теория, дидактика.
Muzıka sabaǵın joqarı dárejede ótiwimizde oqıtıw metodikası, pedagogika páni sıpatında
tájriybede sınalǵan islerdi teoriyalıq bilimlerin ulıwmalastırıp ámeliyatqa sapalı nátiyjeler bergen
oqıtıw metodların usınıs etedi. Metodika tiykarınıń pedagogika, psixologiya estetika hám kórkem
óner tanıwın izertlewshilik nátiyjelerine tiykarlanadı . Bul qosıq oqıtıwdıń nızam qaǵıydaların
táriyplep beredi, keleshek jas áwladtı tárbiyalawda qollanılatuǵın zamanagóy metodlardı
belgileydi. Metodika, tálim tárbiya professinde oqıtıwshınıń oqıwshıları menen islew usıllarınıń
mazmunın ańlatadı. Muzıka oqıtıw metodikası oqıtıwshıdan talant, qábilietleri hám sezimelriniń
payda bolıwın talap etedi, yaǵınıy kórkem óner pedagogikası mashaqatlı hám júdá
juwapkershilikli tarawdur. Házirgi kúnde muzıka oqıtıw metodikası birden ǵana kelip qáliplesken
pán emes, bálki buǵan shekem belgili pánniń qáliplesiwi dóretiwshilik hám qıyın jolların basıp
ótken. Respublikamızda muzıka oqıtıw metodkasın qáliplestiriwde jergilikli alımlar, metodistler,
tájriybeli oqıtıwshılardıń qatar izleniwleri, oqıw qollanbalarınıń áhmiyeti úlkne boldı.
Kórkem pedagogikanıń metodika tarawındaǵı sanlı tabısları, studentlerdi pedagogika
xızmteine tayarlaw, olardıń metodik bilim hám sheberligi menen qurallandırıw, muzıka oqıtıw
metodikasın iyelewge járdem beriwdi tiykarǵı maqset qılıp qoyǵan. Bul maqsetke erisiw ushın
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 7
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
249
ámeliy shınıǵwlar barısında uzaq dóretiwshi miynet qılıw talap etiledi. Málim mektepte
oqıwshılardıń jas fiziologik ózgeshelikleri kónlikpe hám tájriybelerine qarap, muzıka oqıtıw
metodikası qollanıladı. Bul jerde tálim usılı, oqıw materialların (oqıw jobası, baqdarlama) tálim
princpleri, oqıw tárbiyalıq isleriniń ulıwma maqset hám wazıypaları eń zárúr áhmiyetke iye.
Demek muzıka oqıtıw metodikası oqıwshılardı muzıka kórkem ónerine úyretiwdiń mazmunı,
wazıypaları hám metodların úyretiwshi hám oqıw processinde shólkemlestiriwshi forma hám
jolların járiyalawshı pán. «Metodika» sózi grekshe sóz bolıp «Izleniw jolı», «Biliw usılı»- degen
maǵananı ańlatadı hám tálim tárbiyasınıń ayrıqsha bólimi borlıp esaplanaıdı. Olardıń jıyındısı
muzıka oqıtıw metodları delinedi.
Muzıkanıń oqıtıw metodları degende mektep oqıwshılarınıń bilim sheberligin, tájriybelerin
iyelewge olardıń dóretiwshilik qábilietlerin rawjlandırıwda hám dún’ya qarasın keńeytiwde
qollanılǵan is usılları túsiniledi. Muzıka oqıtıw metodikası wazıypaların ámelge asırıwda, muzıka
oqıtıwdıń qatar metodları menen birgelikte, pedagogikanıń ámeliy jónelisin menshik (optimal)
metodlar iyelep, muzıka sabaǵında qollaw zárúr áhmiyetin payda etedi. Muzıka oqıtıw metodikası
wazıypaların ámelge asırıwda, muzıka sabaǵın oqıtıwdıń optimal jeke metodların ónimli
paydalanıwǵa baylanıslı. Jetik alımlarımızdıń izleniwshilklerinde mektep oqıwshılarınıń ózligine
hám oǵan bolǵan professional studentler hám oqıwshılar múnásebetin menshik metodlardan
paydalanıw processinde sheshiw lazımlılıǵın ilimiy tiykarda táreplep berilgen. Menshik
metodikası bir pánnen ámeliy hám dóretiwshi islerdiń mazmunın hám temasınıń keń jarıtılıp
beriliwi hám bekkemleniwinde, oqıwshı hám oqıtıwshı xızmetinde óz ara baylanıslılıǵın hám
oqıwshılardı biliw processinde izleniwge iytermelewshi metodlar, oqıtıw xızmetine hám
maqsetine qarap tórtke bólinedi
1. Sabaqtı muzıkalı ulıwmalastırıw metodı 2. Ótiletuǵın sabaqlarǵa aldınan «juwırıp» baylanıstırıp
ótiw hám aldınǵı ótilgenlerine qaytıw metodı. 3. Sabaq mazmunı emocional dramaturgiya metodı.
4. Sabaqtıń pedagogikalıq jaǵınan baqlanıwı hám bilimleriniń bahalanıw metodı. Sabaqtı
muzıkalıq ulıwmalastırıw metodı, jetekshi metodlardıń biri bolıp, oqıwshılardıń muzıka qabıllawı
logikalıq kórkem pikirlew qábiletin rawajlandırıwǵa qaratılǵan. A) Oqıtıwshı sabaqta sheshiliwi
lazım bolǵan konkret wazıypalardı júzege keltiredi. B) Oqıtıwshı hám oqıwshı birgelikte máseleni
sheshedi. С) Oqıwshılar tárepinen juwmaqlawshı, juwmaq shıǵarıladı.
1. «Aldınǵa juwırıp ótiw» yaǵnıy ilgeri ótilgen materiallardan paydalanıp oqıwshılardı jańa
materialdı ózlestiriwge tayarlıǵın sınap kóriw hám bunnan aldın iyelegen bilimlerine súyeniw
ushın paydalanıladı. 2. Emocional dramaturgiya metodı menen sabaqtıń logikalıq mániligine
erisiledi. Bunda sherek teması tiykarında sabaq jobası ushın shıǵarmalar tańlanıladı. Tańlanǵan
temalarda maqsetke muwapıq bolıp baslanıwı hám juwmaqlanıwına baylanıslı. Oqıtıwshı sabaqtı
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 7
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
250
atqarıwshılıq sheberligi menen sózge ustalıǵı menen qızıqlı etip ótiwi kerek. Is waqtında ol ózi
hám scenariy avtorı, rejisser, artist bolıwı kerek. Qosıq oqıtıwshısı mektepte qosıq sabaǵınan
tısqarı koncertler, kesheler, ushrasıwlar ótkiziliwin talap etiledi. 3. Sabaqtı pedagogik baqlaw hám
bilimlerin bahalaw maqsetke qarap bir neshe túrge bólinedi. a) Oqıwshılardı biliw xızmetin
shólkemlestiriw, jetekshi hám ámelge asırıwshı túri. b) Bilim xızmetin xoshametlew hám basqada
talapların qoyıw. с) Oqıw, biliw, xızmeti sapalılıǵın basqarıw hám baqlap barıw. Bahalawda
sonday ıxtıyatlı bolıw kerekligin, oqıwshılardıń kewil xoshı túsip ketpewine, sabaqqa, qosıq
aytıwǵa qızıǵıwshılıǵın sóndirmewge háreket etiw kerek. Xoshametlewde bolsa kerisinshe,
oqıtıwshı hám oqıwshı múnásebetleri shegaradan shıǵıp ketpewi kerek.
Bálki xoshametlew klassta basqa oqıwshılarǵa úlgi bolıp xızmet etsin hám basqalar ádepli,
aqıllı bolıwǵa umtılsın. Sonday qılıp, muzıka oqıtıwdıń jeke metodları menen bir qatarda, muzıka
oqıtıw metodlarınıń basqa túrleride bar. 1. Muzıka oqıtıwdıń awız eki metodları. 2. Kórgizbeli
oqıtıw metodları. 3. Ámeliy oqıtıw metodları 4. Oyın metodları. 5. Qıyaslaw metodları. 6.
Muzıkalıq oqıwı tómen bolǵan balalar menen islesiw metodı.
Hámmemizge málim, mektep reformasın ámelge asırıwdıń eń áhmiyetli negizleriniń biri
pedagogika oqıw orınlarında bolajaq oqıtıwshılardı professional jaǵınan joqarı dárejede
tayarlawdan ibarat. Házirgi zaman joqarı tálim pedagogikasında, ásirese I.V.Kuzmina,
A.Amanshvili, K, Safin siyaqlı mektep oqıwshılardıń shaxsiyatları hám olarǵa bolǵan profissional
talaplar parametrler, ilimiy tárepinen dáliyllenip berilgen. Bunda pedagogikanıń ámeliy jónelisi
boyınsha menshik metodikanı puxta islew zárúrligi kórinip tur. Eger muzıka oqıtıw metodikası
jeke metodikalıq shańaraǵında bar ekenligi esapqa alatuǵın bolsaq, mektep usı pánniń sapalılıǵın
asırıwda onıń optimal metodların belgilew hám olardan sabaqta ónimli paydalanıw júdá záúrligin
sezip, biliw qıyın emes. Bul kóbirek muzıka shınıǵıwlarınıń ózine tán qásiyetlerine baylanıslı.
Házirgi qollanılıp atırǵan metodik qollanbalardı tiykarınan qosıq sabaǵınıń ózine tán qásiyetleri,
strukturası, dúzilisleri, muzıka xızmeti bayan etilgen. Bul másele E.Abdulin, D.B, Kavalevskiy
sisteması tiykarında jaratılǵan qollanbaları bir qansha unamlı sezimge keldi. Qollanbada
tiykarınan 4 metod dáliyllenip bayan etilgen sabaqtı muzıkalı ulıwmalastırıw, ótejaq sabaqlarǵa
aldınnan «juwırıp» baylanıwı hám ótilgenlerge qaytıw, sabaq mazmunınıń emocional
dramaturgiyası, sabaqtıń pedagogikalıq baqlanıwı hám bilimleriniń bahalanıwı. Házirgi kúnde
oqıtıw metodları klassifikaciyaǵa qaramastan bir neshe kóz qaraslar júzege kelgen. Biziń
názerimizde muzıka oqıtıwında, oqıtıwshı hám oqıwshı xızmetinde óz-ara baylanıslılıǵın hám
oqıtıwshılardıń biliw processinde jeke izleniwge iytermelewshi metodlar sisitemasın qollanıw
maqsetke muwapıq. Hámmemizge málim metodlar oqıtıw xızmeti hám maqsetke qarap tómendegi
toparlarǵa bólinedi.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 7
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
251
1. Oqıtıwshılardıń bilim qábiletin payda etiwshi hám ámelge asırıwshı metodlar. Buǵan oqıw
informaciyasın beriw hám onı qabıl qılıw yamasa muzıkanı qabıl etiw processin júzege keltiriwshi
metodlar kiredi. 2. Bilim xızmetin xoshametlew hám motivizaciya qılıwshı metodlar. Bunı biliwge
iytermelewshi oyınlar, diskussiya qoyıw sıyaqlı metodlar kiredi. 3. Oqıw biliw xızmeti effektiligin
basqarıw hám baqlap barıw metodları. Buǵan soraw túrleri, sınaw, imtixan, kollekvium kiredi.
Muzıka sabaqları specifikaciyasına sáykes keliwshi hám oqıtıwdıń didaktik talapların bejeriwine
járdem beriwshi, usı metodlar kóbirek paydalanıladı.
Buǵan qosımsha awız eki gúrriń (avtobiografiya, dóretiwshilik) metodları járdem beredi.
Mektep oqıwshıların tárbiyalawda qosıq sabaǵınıń áhmiyetin esapqa alıp Ózbekstan
Respublikasınıń «Tálim tuwrısında» ǵı nızam «kadrlar tayarlawdıń milliy baǵdarlaması» talapları
tiykarında, tálim diziminde júz bergen ózgerislerge qarap, 9jıllıq ulıwma orta tálim járiya etildi.
Muzıka pánine Mámlektelik tálim standartınıń járiya etiliwi milliy muzıkalıq miyraslarımızdan
paydalanıwdı hám jergilikli aymaqlardı kórkem-óner hám mádeniyattı, ol jerdegi jergilikli xalıqtıń
salt- dástúri, úrp-ádetleri, óz sáwleleniwin tapqan. Sonday-aq tálim standartı óziniń dúzilisi hám
mazmunına qaray, mámleketlik, aymaq, mektep mápleri hám quralları teńligin sáwlelendiredi,
oqıwshı jekeligi onıń umtılıwları, qábileti hám qızıǵıwshılıǵın esapqa alǵan halda 1-7-klasslar
ushın jańa baǵdarlama dúzildi. Baǵdarlama tiykarında sabaqlıqlar, metodik qollanbalar,
usınısnamalar jaratılmaqta. 7-jıllıq muzıka oqıtıw dáwirinde oqıwshılardı gózallıqtı seze alatuǵın
muzıkaǵa mehr hám háwes penen qaraytuǵın milliy muzıka miyrasımızǵa iyelik qıla alatuǵın jetik,
kámil insan qılıp tárbiyalaw tiykarǵı maqset qılıp qoyıladı. Jańa baǵdarlama tiykarında muzıka
sabaǵın sıpatlı, pedagogik hám metodik jaǵınan joqarı talap dárejesinde alıp barıw ushın oqıtıwshı,
dóretiwshi, óz kásibin hám oqıwshılardı súyiwshi jaqsı sázende, metodika hám pedagogikanıń
puxta ózlestirgen insan bolıw kerek. Muzıka táliminiń milliy tiykarı, dúzilisin tabıwda, fortepiano
ásbabı menen birgelikte Ózbek, Qaraqalpaq xalıq saz ásbaplarınan paydalana alıwı zárúr. Sonday-
aq Ózbek, Qaraqalpaq muzıka miyraslarımızdıń tariyxın hám házirgi kún talapların gúzetip,
úyrenip barıwı shárt. Sebebi mektepte muzıka táliminiń tiykarǵı maqseti, oqıwshılarda muzıka
mádeniyatın qáliplestiriw.
Muzıka oqıtıwshısı sabaqlarǵa temalardı tańlap, jobalastırıwda kórgizbeli qurallardan,
texnik qurallardan da paydalanıwı kerek. Muzıka sabaǵında muzıka xızmetleriniń ápiwayıdan,
quramalıǵı ótiw principi tiykraında óz-ara logikalıq bir pútinlikke erisiw hám oqıtıwda
rawajlandırıwshı tálimiy hám tárbiyalıq wazıypalardı ámelge asırıw zárúr. Ulıwma tálim
mekteplerinde muzıka páni boyınsha tómendegi wazıypalardı ámelge asırıwdı óz aldına maqset
qılıp qoyadı. 1. Oqıwshılardıń muzıkalıq qábiletin (muzıkalıq oqıtıw ritm sezimin, dıqqatı este
saqlawı) ósiriw. 2. Oqıwshılarda milliy muzıkaǵa ana watanǵa, tábiyatqa muxabbat, gózzalıqtı
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 7
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
252
seze biliw, sezimlerin tárbiyalaw. 3. Oqıwshılardı miynetke oqıwǵa, turmısqa, óz ózin hám
átiraptaǵılardı húrmet qılıw, adamlardıń miynetin qádirlewge úyretiw. Sol sebepli hár bir sabaqqa
dóretiwshilikke jaqınlap, jańa baǵdarlama talaplarına muwapıq, sabaq ótiw kerek. Muzıka páninen
bir jılda eki márte yarım jıllıq is jobası hár bir sabaqqa, joba konspekt dúziledi. Joba dúzilgende
oqıwshılardıń jası (klassı) hawaz diapazonı, muzıkaǵa qızıǵıwı hám qábilieti, jıl máwsimleri,
bayramlar, sabaq temaları esapqa alınıp jańa baǵdarlamalardan paydalanıp, sabaq strukturası
tiykarında dúziledi. Ayırım klasslarda tıńlaw ushın shıǵarmalardı, oqıtıwshı, oqıwshılar qálewi
hám jańa zamanagóy qosıqları menen sabaq jobasına más keletuǵın shıǵarmalarǵa ózgertiwi
múkin. Muzıka sabaqları tiykarınan bir háptede 1 saat oqıw jılı dawamında 34 saat ótiledi.
Sonday-aq hár bir oqıw jılında 12-14 qosıq úyretiledi. Usıǵan qarap muzıka sawatı hám muzıka
tıńlaw ushın shıǵarmalar úyretiledi. Baslawısh klass oqıwshıları tiykarınan bir hawazlı qosıqlar,
unisonda aytıladı. Klasslar úlkenligine qarap eki dawıslı shıǵarmalardı úyretiw kerek. Baslawısh
klasstıń sabaq strukturası 5-xızmet túrinen ibarat boladı. 1. Xor bolıp aytıw. 2. Muzıka sawatı 3.
Muzıka tıńlaw 4. Muzıka xarakterine qaray háreketlerdi bejeriw 5. Balalar saz ásbaplarında
atqarıp biliw. Orta 5-7-klasslarda sabaq xızmeti bir qansha kemeyedi. Sebebi, oqıwshılar kónlikpe
hám tájriybege iye boladı. Sabaq mazmunlı tereńlesip, oqıwshılar bilim hám tájriybelerin
kórsetiwge xızmet qıladı. Muzıka sabǵı ushın xızmet tiykarında alıp barılıwı.
1. Xor bolıp aytıw 2. Muzıka sawatı 3. Muzıka tıńlaw Bunda balalardıń hawaz apparatları
qáliplesken, muzıkalıq qábilietleri rawajlanǵan, muzıka dúzilisi, forması, muzıka sáwleleniwi hám
muzıka tıńlaw qábilietine iye boladı. Orta klasstaǵı oqıwshılar ushın (5-7) klass baǵdarlama
tiykarında sabaqlardı jobalastırıp, eki hawazlı, hawaz shınıǵıwlar, eki hawazlı qosıqlar, muzıka
sawatı hám muzıka tıńlawdan, soǵan qarap qıyınraq shıǵarmalar tańlanadı. Hár bir xızmet bir-biri
menen baylanıslı bolıp, sabaq mazmunlı yaǵınıy bir pútinlikti támiynleydi. Sherek temalar jıl
temasına boysınadı. Sabaq sapalılıǵın asırıwda oqıwshılardıń bilim hám tájriybelerin bahalaw
zárúr pedagogik áhmiyetke iye.
Qosıq ayıtıw menen birge, olardı kóbirek pikir bildiriwge, ámeliy xızmetke tayarlaw hám
ádil bahalaw lazım boladı. Solay etip muzıka sabaqları jańa baǵdarlama tiykarında jobalastılıpı
oqıwshılardı oqıwshılardı milliy muzıkamızǵa mexir muxabbat hám qızıǵıwshılıǵın oyatıw.
REFERENCES
1.
Абдулин, Э.Б., Николаева E.B. Теория музыкального образования: учебник для
студентов высш. пед. учеб, заведений. - М.:Академия, 2004.
2.
Avlaev O.U., Jo’raeva S.N., Mirzaeva S.R. Ta’lim metodlari. Toshkent. Navro’z
nashriyoti. 2017.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 7
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
253
3.
Азизходжаева H.H. Педагогические технологии и педогогическое мастерство.
Тошент. Чулпан, 2005.
4.
Акбаров И.А. «Мусика лугати». Тошкент:, 1987 йил.
5.
Алиев Ю.Б. Настольная книга школьного учителя-музыканта. - М., Владос, 2002.
6.
6. Алиев Ю.Б. Методика школьного музыкального образования. Москва. Mill У,
1991.
7.
Mamutova A., Ibragimov A. IMPROVING THE ANALYSIS OF FINANCIAL RESULTS
IN BANKING INSTITUTIONS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10.
– С. 561-567.
8.
Abishov M., Mamutova A. FEATURES OF TAXATION OF CONSTRUCTION
COMPANIES IN FOREIGN COUNTRIES AND THEIR USE IN OUR COUNTRY
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 296-304.
9.
Mamutova A., Ablezova B. THE ROLE OF AGRICULTURAL PRODUCTION IN THE
ECONOMY //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 270-273.
