2024
SEPTEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 7
28
CHET TILI MALAKALARINI SHAKLLANTIRISH TEXNOLOGIYASINI LUG‘AT
YORDAMIDA O‘ZLASHTIRISH
Xo‘janova Nilufar
Vebster universiteti magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.13791540
Annotatsiya. Ushbu maqolada chet tili malakalarini shakllantirish texnologiyasini lug‘at
yordamida o‘zlashtirishda fonetika va grammatika kabi bo‘limlarning muhimligi, o‘quvchilarning
potensial lug‘atini rivojlantirish kerakligi va shunga o‘xshash texnologiyalar haqida so‘z boradi.
Kalit so‘zlar: lug‘at, grammatika, lingvistika, potensial, semantizatsiya, passiv lug‘at.
ADAPTATION OF FOREIGN LANGUAGE SKILLS FORMATION TECHNOLOGY
WITH THE HELP OF A DICTIONARY
Abstract.
The article talks about the importance of sections such as phonetics and grammar
in mastering three foreign language skills through the dictionary, the need to develop the potential
vocabulary of students, and similar technology.
Key words:
vocabulary, grammar, linguistics, potential, semanticization, passive
vocabulary.
АДАПТАЦИЯ ТЕХНОЛОГИИ ФОРМИРОВАНИЯ НАВЫКОВ ИНОСТРАННОГО
ЯЗЫКА С ПОМОЩЬЮ СЛОВАРА
Аннотация. В данной статье говорится о важности таких разделов, как
фонетика и грамматика, необходимости развития потенциального словарного запаса
учащихся и подобных технологий в освоении технологии владения иностранным языком с
помощью словаря.
Ключевые слова: лексика, грамматика, лингвистика, потенциал, семантизация,
пассивная лексика.
Lug‘at hayotning barcha sohalariga kirib, haqiqiy voqelikni, balki tasavvurni ham aks
ettirishga yordam beradi. Har qanday nutq faoliyatining asosi ma’no birliklari o‘rtasida hosil
bo‘ladi. Nutqning jonli harakatida grammatik va leksik jihatdan ajralmas bo‘ladi. Chet tillarini
shakllantirishda asosan maktabda lug‘at ustida ishlashning asosiy maqsadi leksik ko‘nikmalardir.
Nutqning eng muhim sharti so‘zga egalik qilishdir, biroq nutq faoliyatida reproduktiv
turlarida faqatgina so‘zning ma’nosini bilishning o‘zi yetarli emas. So‘z birikmalariga egalik qilish
va ular asosida frazalarni shakllantirish muhim vazifa hisoblanadi.
2024
SEPTEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 7
29
So‘z shakllari haqida aytib o‘tilganda, ko‘pchilik tovush shakllarini nazarda tutadilar, bu
xususiyatlarsiz so‘zni eshitish orqali uni o‘zi yetarli darajada talaffuz qilish va to‘g‘ri tushunish
mumkin emas, shu sababli grafik shakl o‘qish paytida so‘z tan olmaydi va uni yozib bo‘lmaydi.
Agar so‘z grammatik shakllarni shakllantirishning o‘ziga xos xususiyatlariga ega bo‘lsa,
unda bu so‘zni keyinchalik ishlatishda xatolarga yo‘l qo‘ymaslik uchun bu haqda tinglovchilarga
tanishish bosqichida xabar berish kerak.
Boshqa har qanday tilda bo‘lgani kabi, ingliz tilida ham so‘zlar bir nechta ma’noga ega
bo‘lishi mumkin. Ingliz tilidagi polisemantik so‘zlarning hajmi boshqa hech kimga o‘xshamaydi.
So‘zning ishlatilishi bilan bog‘liq bo‘lgan uning ijtimoiy subteksti – so‘z uyg‘otadigan uyushmalar
hisoblanadi, so‘zning ma’nosidan tashqari uning ijtimoiy subtekstini ham ko‘rsatishi kerak.
Masalan, “notorious” va “famous” so‘zlari boshqacha ma’noga ega, ularning bir-birini
almashtirish deyarli mumkin emas, garchi ikkala so‘z ham mashhurlik tushunchasi bilan bog‘liq
bo‘lsa. So‘zning ishlatilishi haqida gapirganda, ular nafaqat uning ma’nosini, balki jumladagi
boshqaruvni ham anglatadi. Masalan, “to like” so‘zini “to like to do something” infinitiv
konstruksiyalari bilan ham, “to like doing something” harakat nomi (gerundial) konstruksiyalari
bilan ham ishlatish mumkin, uning “to enjoy” sinonimi esa faqat harakat nomi (the gerund) bilan
ishlatiladi.
Og‘zaki nutq aloqalarida doimiy ravishda bir kishi foydalanigan lug‘at inglizlarning
ta’kidlashicha, faol lug‘at – tilning uchida joylashgan so‘zlar hisoblanadi. Agar so‘z uzoq vaqt
ishlatilmasa u passiv lug‘atga o‘tadi, ya’ni o‘qish va tinglash paytida tan olinishi mumkin, ammo
nutqda ishlatilmaydi. Bu lug‘at ochiq va individualdir. Bu imkoniyat o‘quvchilarning o‘qish
paytida o‘rganishga qolib ketgan so‘z boyligini mustaqil semantizatsiyasi asosida yuzaga keladi.
Lug‘atning yana bir muhim jihati so‘zlarni mustaqil semantizatsiya qilishning juda muhim
tarkibiy qismi bo‘lgan lingvistik taxmindir.
Bugungi kunda darslarda video vizualizatsiya keng qo‘llaniladi, bu yerda harakat va tovush
birlashtiriladi, obyekt va vaziyatning ravshanligi, bu yerda stekadra yordamida semantizatsiya
qilinishi kerak bo‘lgan his–tuyg‘ularni, obyektni, ifodani aniq ajratib ko‘rsatish mumkin. Semantik
moslik asosida hosil bo‘lgan yangi so‘zlar va iboralarning semantikasini talabalar so‘zlarni
o‘zlashtirishga o‘rgatish mashqlar yordamida amalga oshiriladi. V.Rogova barcha leksik
mashqlarni quyidagilarga qaratilgan ikki toifaga ajratadi:
1.
So‘zni yodlash, uning grammatik shakllari va semantik talaffuz bilan birgalikda.
2.
Semantik harakterdagi so‘zlarning birikmalarini shakllantirish.
2024
SEPTEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 7
30
Turli xil funksional uslublarning oddiy original matnlarini katta bosqichda – ommabop,
ilmiy, badiiy va ijtimoiy-siyosiy matnlarni o‘qish bilan bog‘liq holda, talabalar passiv lug‘atlarni
o‘zlashtirishlari kerak, ya’ni ular retseptiv leksik ko‘nikmalarni rivojlantirishlari kerak, ularni
sintaktik shakl asosida aniqlash va ma’no bilan sinxron ravishda bog‘lashlari lozim. O‘quv
harakteridagi barcha mashqlar o‘qish uchun jarayon sifatida etarli bo‘lishi va har qanday o‘qish
mexanizmini rivojlantirishga yordam berishi kerak. Og‘zaki stereotiplar paydo bo‘lishi va
so‘zning eshitish–tovush–motor tasviri mahkam ushlanishi uchun, uni o‘qiyotganda avtomatik
ravishda tanib olishni osonlashtiradi, bu mashqlar baland ovozda bajariladi (baland ovozda o‘qish
va yangi so‘zni turli sintagma va jumlalarda tarjima qilish. O‘qish uchun tanlangan passiv lug‘at
minimumiga asoslanadi, uni puxta ishlab chiqish faol lug‘at minimumini ishlab chiqish kabi
zaruriydir.
Xulosa qilib aytganda so‘zlarni o‘zlashtirishga sarflangan sa’y-harakatlar ularning o‘ziga
xos xususiyatlari bilan belgilanadi, xususan, ma’nolar ko‘lamining ona tili bilan mos kelishi /
nomuvofiqligi, mavhum/konkret tushunchaga, muhim/funksional so‘zga mansubligi bilan
ifodalanadi.
REFERENCES
1.
Galskova N.D. Xorijiy tillarni o‘qitishning zamonaviy usullari tillari: M. Glossa, Moskva,
2000.
2.
Bim I.L. Chet tillarini fan sifatida o‘qitsh metodikasi va maktab darsligi muammolari. -M.
Rus tili, 1977.
3.
Mirolyubov A.A, Mahalliy o‘qitish usullari tarixi chet tillari. -M. Qadamlar, 2002. -B.11.
4.
Onishchuk V.A. Zamonaviy maktabda dars. O‘qituvchilar uchun qo‘llanma. -M. Ta’lim,
1981,- 191b.
