ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
189
QISQA MASOFAGA YUGURISH TEXNIKASI
Omonov Shohrux Orzimurod oʻgʻli
Termiz davlat pedagogika instituti
Jismoniy madaniyat va san'at fakulteti
Jismoniy madaniyat yoʻnalishi talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.13788736
Annotatsiya. Ushbu maqola biomexanika, tezlikni optimallashtirish va jarohatlarning
oldini olishga qaratilgan qisqa masofaga yugurishning muhim usullarini o'rganadi. U yugurish
mexanikasi bo'yicha turli tadqiqotlarning batafsil tahlilini taqdim etadi, mashg'ulotlarning
samarali usullarini taklif qiladi va sportchilar uchun Sprint ko'rsatkichlarini yaxshilash bo'yicha
amaliy tavsiyalar beradi.
Kalit so'zlar: Qisqa masofaga yugurish, Sprint, biomexanika, tezlikni o'rgatish, yugurish
texnikasi, jarohatlarning oldini olish, sport ko'rsatkichlari.
SHORT DISTANCE RUNNING TECHNIQUE
Abstract. This article explores important short-distance running techniques that focus on
biomechanics, speed optimization, and injury prevention. It provides a detailed analysis of various
studies on running mechanics, suggests effective training methods, and provides practical
recommendations for improving sprint performance for athletes.
Key words: Short distance running, Sprint, biomechanics, speed training, running
technique, injury prevention, sports performance.
ТЕХНИКА БЕГА НА КОРОТКИЕ ДИСТАНЦИИ.
Аннотация. В данной статье рассматриваются важные техники бега на короткие
дистанции, направленные на биомеханику, оптимизацию скорости и профилактику
травматизма. В ней дан подробный анализ различных исследований по механике бега,
предложены эффективные методы тренировок и даны практические рекомендации по
улучшению спринтерских результатов спортсменов.
Ключевые слова: Бег на короткие дистанции, Спринт, биомеханика, скоростная
тренировка, техника бега, профилактика травматизма, спортивная результативность.
Kirish
Qisqa masofaga yugurish, odatda Sprint deb ataladi, tezlik va texnika muvaffaqiyat uchun
juda muhim bo'lgan sport ko'rsatkichlarining yuqori intensiv shakli. Sprinterlar odatda 100
metrdan 400 metrgacha bo'lgan poygalarni o'tkazadilar, bu erda optimal tezlashuv, qadam
samaradorligi va portlovchi kuch muhim ahamiyatga ega. Ko'pchilik jismoniy kuchni
rivojlantirishga e'tibor qaratsa-da, Sprint salohiyatini maksimal darajada oshirishda to'g'ri texnika
juda muhimdir. Ushbu maqola Sprint mexanikasining asosiy jihatlarini yoritib berishga va qisqa
masofaga yugurish ko'rsatkichlarini yaxshilash bo'yicha dalillarga asoslangan strategiyalarni
taqdim etishga qaratilgan.
Adabiyotlarni Tahlil Qilish
Sprinting fani keng o'rganilib, tadqiqotchilar samaradorlikni oshirish va jarohatlar xavfini
kamaytirishda texnikaning muhimligini ta'kidladilar. Cavagna va boshq. (1971) yugurishning
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
190
biomexanikasini o'rganishda kashshoflar bo'lib, elita sprinterlari ko'pincha yerdagi reaksiya
kuchlarini samarali boshqarishga tayanishini ta'kidladilar. Klark va Veyand (2014) kabi so'nggi
tadqiqotlar shuni ta'kidlaydiki, tezlikni yaratish asosan er bilan aloqa qilish vaqtini
minimallashtirishga va harakatlanish bosqichida kuch qo'llanilishini maksimal darajada oshirishga
bog'liq.
Delecluse (1997) va hamkasblar sprint-maxsus ta'lim usullarini va ularning nerv-mushak
moslashuviga ta'sirini ko'rib chiqdilar. Ularning topilmalari shuni ko'rsatdiki, kuch, plyometriya
va sprint mashqlarining kombinatsiyasi mushaklarni muvofiqlashtirish va quvvat chiqarishni
kuchaytirish orqali Sprint tezligini sezilarli darajada yaxshilashi mumkin. Bundan tashqari, ovchi
va boshq. (2004) sprint mexanikasini o'rganib chiqdi va pastki oyoq-qo'llarning qattiqligi va
qadam chastotasi sprint ishlashida, ayniqsa tezlanish bosqichida muhim rol o'ynashini kuzatdi.
Usullari
Turli xil Sprint texnikalarining samaradorligini baholash uchun ushbu tadqiqot aralash
usulli yondashuvni, shu jumladan sifat va miqdoriy tahlilni qabul qildi. Ma'lumotlar quyidagilar
orqali to'plandi:
1. Biomexanik baholash: 15 sprinterdan iborat kohort harakatni ta'qib qilish texnologiyasi
yordamida ularning qadam mexanikasi, yer bilan aloqa qilish vaqti va tezlanish qonuniyatlarini
tahlil qilish uchun kuzatildi. Sprint paytida hosil bo'lgan er reaktsiyasi kuchlarini o'lchash uchun
kuch plitalari ishlatilgan.
2. Trening aralashuvi: ishtirokchilar 8 haftalik Sprintga xos o'quv dasturidan o'tib, tezlik
mashqlari, tezlashtirish ishlari va plyometrik mashqlarga e'tibor qaratdilar. Sprint vaqti va qadam
uzunligi kabi ishlash choralari aralashuvdan oldin va keyin qayd etilgan.
3. So'rov va mulohazalar: sportchilar mashg'ulot rejimini tugatgandan so'ng harakatning
qulayligi, shikastlanish holatlari va umumiy ish faoliyatini yaxshilash bo'yicha so'rovni
yakunladilar.
Natijalar
Sprintlar (100m, 200m va 400m) kabi qisqa masofaga yugurish tezlik va samaradorlikni
oshirish uchun to'g'ri texnikani talab qiladi. Bu erda asosiy jihatlarga e'tibor qaratish lozim:
1. Boshlang'ich Pozitsiyasi (Portlovchi Start):
- Bloklarni Sozlash: portlovchi tezlashtirish uchun boshlang'ich bloklardan foydalaning.
- Tana burchagi: boshida boshingizni pastga qaratib, tanangizni oldinga burchak ostida
saqlang.
- Haydash fazasi: tezlashganda tanangizni past tutib, kuchli oyoq haydovchisi bilan
bloklarni suring.
- Qo'l harakati: oyoqlaringizni haydashga yordam berish uchun qo'llaringizni kuch bilan
silkit. Tirsaklarni 90 daraja egilgan holda saqlang.
2. Tezlashtirish Bosqichi:
- Asta-sekin tik holat: tezlikka erishganingizda, tanangizni asta-sekin tik holatga keltiring
(dastlabki 20-30 metr bo'ylab).
- Kuchli qadamlar: oyog'ingiz kestirib, ostiga tushishini ta'minlab, haddan oshmasdan
kuchli, uzoq qadamlarga e'tibor qarating.
- Oyoq barmoqlaridan foydalanish: oyoq barmoqlari bilan itaring, oyoq to'plarida qoling.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
191
3. Maksimal Tezlik Bosqichi:
- Tik holat: yuqori tezlikda tanangiz bo'shashgan yelkalar bilan to'liq tik turishi kerak.
- Qo'l va oyoqlarni muvofiqlashtirish: qo'l va oyoqlarni tez va samarali muvofiqlashtirishni
saqlang. Qo'llaringiz oyoqlarni haydaydi, shuning uchun qo'llarning tez harakatlanishi oyoqlarning
tezroq aylanishini rag'batlantiradi.
- Minimal er bilan aloqa: erga minimal vaqt bilan tez, engil oyoq zarbalarini maqsad qiling.
4. Nafas olish:
- Yengillik: samaradorlikni saqlash uchun xotirjam bo'ling. Ritmik nafas oling, yuzingizni
va elkangizni bo'shashtiring.
5. Tugatish Texnikasi:
- Oldinga egilish: marra chizig'iga yaqinlashganda, qo'shimcha erishish uchun ko'kragingiz
bilan bir oz oldinga egiling. Bu sizga yaqin pardozlarni cheklashga yordam beradi.
Texnikani yaxshilash uchun matkaplar:
- Yuqori tizzali matkaplar: oyoq aylanishini va tizzani ko'tarishni yaxshilang.
- Chegaraviy mashqlar: portlovchi kuch va qadam uzunligini oshiring.
- Tezlanish Sprintlari: portlovchi startlarga e'tibor qaratgan holda qisqa sprintlarni (20-40
metr) mashq qiling.
Ushbu maslahatlar sizning texnikangizni takomillashtirishga va sprintning umumiy
ishlashini yaxshilashga yordam beradi.
Sprinterlik yugurish texnikasini tahlil qilish uchun shartli ravishda undan quyidagilar
ajratiladi:
- start;
- start tezlanishi;
- masofa bo`ylab yugurish;
- marraga yetib kelish.
Start. Qisqa masofalarga yugurishda musobaqa qoidalariga binoan past start qollaniladi,
bunda start oyoq tirgaklaridan (stanogidan) foydalaniladi. Start oyoq tirgaklarining joylashtirilishi
o`ta individual bo`lib, sportchining malakasiga va uning jismoniy imkoniyatlariga bog`liq bo`ladi.
Amaliyotda to`rt xil turdagi past start qo`llaniladi (oyoq tirgaklarining joylashishiga qarab):
odatdagi; uzoqlashtirilgan; yaqinlashtirilgan; tor.
Start tezlanishi. Startdan yugurib chiqish yuguruvchining individual imkoniyatlariga qarab
15 dan 30 m gacha davom etadi.Uning asosiy vazifasi mumkin qadar tezroq maksimal yugurish
tezligini olish. Startdan birinchi qadamlarning to`g`ri bajarilishi yuguruvchining itarilishiga
(yo`lkaga nisbatan o`tkir burchak ostida maksimal kuch bilan) va harakat tezligiga bog`liq.
Yuguruvchi birinchi qadamlarni egilgan holatda yuguradi, keyin (6,7 - qadamlar) gavdani
ko`tarishni boshlaydi. Start tezlanishida gavdani asta-sekin ko`tarish juda muhim, shundagina
startdan va start tezlanishidan optimal samaraga erishish mumkin. Yuguruvchi birinchi qadamlarni
egilgan holatda yuguradi, keyin (6, 7- qadamlar) gavdani ko`tarishni boshlaydi. Start tezlanishida
gavdani asta-sekin ko`tarish juda muhim, shundagina startdan va start tezlanishidan optimal
samaraga erishish mumkin. Gavda to`g`ri egilganda qadam tashlaydigan oyoq soni tekislangan
itariladigan oyoqqa nisbatan 90
o
ga ko`tariladi va inersiya kuchi yuqoriga qaraganda ko`proq
oldinga yo`naltirilgan kuchni hosil qiladi. Yuguruvchi qadam tashlaydigan oyoqni pastga-orqaga
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
192
qo`yaturib, gavdasini oldinga itargan holda birinchi qadamlarni bajaradi. Bu harakat sonlarni tez
birlashtirish bilan birga qancha tez bajarilsa, keyingi itarilish shuncha chaqqonroq sodir bo`ladi.
Masofa bo’ylab yugurish. Masofa bo`ylab yugurishda gavdani egiltirish vertikalga
nisbatan taxminan 10-15
o
ni tashkil etadi. Yugurishda egilish o`zgaradi: itarilishda yelkalar bir oz
orqaga olinadi, shu orqali egilish kamayadi, uchish fazasida egilish ortadi. Oyoq kaftlari deyarli
bir chiziq bo`ylab qo`yiladi.
Marraga yetib kelish. Masofa oxirigacha maksimal tezlikni saqlab bo`lmaydi.Marragacha
taxminan 20-15 m qolganda tezlik odatda 3-8% ga kamayadi. Marraga yetib kelishning asl
mohiyati shundan iboratki, masofa oxirigacha maksimal tezlikni saqlab qolishga va uni salbiy
omillarning ta`sirini kamaytirishga harakat qilish zarur.
Toliqish boshlanishi bilan itarilishda ishtirok etuvchi mushaklar kuchi kamayadi, yugurish
qadami uzunligi kichrayadi, demak, tezlik tushib ketadi.Tezlikni saqlab qolish uchun yugurish
qadamlari tezligini oshirish zarur, buni esa, yuqorida aytib o`tganimizdek, qo`l harakatlari hisobiga
amalga oshirish mumkin. Masofada yugurish yuguruvchi marra to`siniga, ya`ni marra chizig`i
orqali o`tuvchi xayoliy vertikal tekislikka tegishi bilan tugallanadi.Unga tezroq tegish uchun
yuguruvchilar oxirgi qadamda qo`llarni orqaga chiqargan holda gavdani tez oldinga egiltiradilar.
Bunday usul ko`krak bilan otilish deb ataladi.
Muhokama
Topilmalar, ayniqsa, tezlashuv va maksimal tezlik bosqichlarida to'g'ri sprinting texnikasi
ishlashni yaxshilashda muhim rol o'ynashini tasdiqlaydi. Mavjud adabiyotlarga muvofiq, tadqiqot
shuni ko'rsatadiki, biomexanik samaradorlikni maqsadli kuch va Sprintga xos mashqlar orqali
yaxshilash mumkin.
Iqtisodiyotning muhim omili bo'lgan er bilan aloqa qilish vaqti yanada kuchli va portlovchi
qadamlardan foydalangan sprinterlarda sezilarli darajada kamaydi. Bu Veyand va boshq. (2000),
sprint tezligining eng muhim determinanti sifatida kuch ishlab chiqarishni aniqlagan.
Sportchilar o'rtasida jarohatlar darajasining pasayishi, ayniqsa, haddan tashqari kuchlanish
va oyoqlarning noto'g'ri joylashishini kamaytirishda to'g'ri harakat shakllariga e'tibor qaratish bilan
bog'liq. Bezodis va boshq. (2008) shuni ham ta'kidlash kerakki, yomon texnika nafaqat ishlashga
to'sqinlik qiladi, balki Sprint paytida yuqori ta'sir kuchlari tufayli shikastlanish xavfini oshiradi.
Xulosalar
Ushbu tadqiqot natijalari ishlashni yaxshilash va shikastlanish xavfini minimallashtirish
uchun Sprint texnikasini takomillashtirishning ahamiyatini ta'kidlaydi. To'g'ri sprint mexanikasi,
ayniqsa tezlashtirish bosqichida, maxsus mashg'ulotlar bilan birgalikda, sprint vaqtlarini sezilarli
darajada yaxshilashga olib kelishi mumkin.
- Texnik murabbiylik: murabbiylar to'g'ri sprint mexanikasini o'rgatishga ko'proq e'tibor
qaratishlari, qadam chastotasi, tizza haydash va oyoqlarni joylashtirishga e'tibor qaratishlari kerak.
- Kuch va Plyometriya: muntazam sprint mashg'ulotlariga kuch mashqlari va plyometriya
aralashmasini kiritish sportchilarning portlash kuchini yanada oshirishi va er bilan aloqa qilish
vaqtini qisqartirishi mumkin.
- Monitoring va teskari aloqa: biomexanik o'zgarishlarni kuzatish va vaqt o'tishi bilan
sprint ko'rsatkichlarining yaxshilanishini kuzatish uchun harakatni tahlil qilish vositalari va kuch
plitalaridan foydalaning.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
193
Jismoniy tarbiya bilan bir qatorda texnik malakani ta'kidlab, sportchilar shikastlanish
xavfini minimallashtirish bilan birga Sprint salohiyatini oshirishi mumkin.
REFERENCES
1.
Andris E.R., Qudratov R.Q. Yengil atletika. T.: 1998. 124 b.
2.
Andris E.R. Upravleniye trenirovkoy v bege na 100 metrov. T.: 1990. 109 s.
3.
Jilkin A. I., Kuzmin V. S., Sidorchuk Ye. V. Legkaya atletika (Ucheb. posobiye dlya stud.
vissh. ucheb. zavedenii. M.: Izdatelskiy sentr «Akademiya», 2009. - 464 s.
4.
Shakirjanova K.T. Yengil atletikada sport mashgulotlari asoslari. T.: 2008. 72 b.
5.
Zelichenok V.B., Nikitushkin V.G., Guba V.P. Legkaya atletika: kriterii otbora. - M.:
Terra-Sport, 2000. - 240 s
