30-Sentabr, 2024-Yil
36
INFEKSION KASALIKLARNI TURLI MINTAQALARDA UCHRASHI VA
LABARATORIYA SHAROITIDA ANIQLASH
Xojimurod Muhammad Sodiq
Toshkent Shaxar tibbiy maslahat diagnostika markazi Shifokor labоranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.13763114
Annotatsiya.
Infeksion kasalliklar, mikroorganizmlar tomonidan keltirib chiqarilgan va
inson salomatligiga jiddiy tahdid soladigan kasalliklar toifasiga kiradi. Ular bakteriyalar,
viruslar, zamburug'lar va parazitlar tomonidan yuzaga keladi. Ushbu maqolada infeksion
kasalliklarning turli mintaqalarda uchrashi va ularni laboratoriya sharoitida aniqlash usullari
haqida so'z yuritamiz.
Kalit so'zlar:
infeksion kasalliklar, laboratoriya usullari, respirator infeksiyalar, tropik
iqlim sharoiti, parazitlar, infeksiyalar.
IDENTIFICATION OF INFECTIOUS DISEASES IN DIFFERENT REGIONS AND IN
LABORATORY CONDITIONS
Abstract.
Infectious diseases are caused by microorganisms and are a serious threat to
human health. They are caused by bacteria, viruses, fungi and parasites. In this article, we will
talk about the occurrence of infectious diseases in different regions and methods of their detection
in laboratory conditions.
Key words:
infectious diseases, laboratory methods, respiratory infections, tropical
climatic conditions, parasites, infections.
ВЫЯВЛЕНИЕ ИНФЕКЦИОННЫХ ЗАБОЛЕВАНИЙ В РАЗЛИЧНЫХ РЕГИОНАХ
И В ЛАБОРАТОРНЫХ УСЛОВИЯХ
Аннотация.
Инфекционные заболевания вызываются микроорганизмами и
представляют серьезную угрозу здоровью человека. Их вызывают бактерии, вирусы,
грибки и паразиты. В этой статье мы поговорим о распространенности инфекционных
заболеваний в разных регионах и методах их выявления в лабораторных условиях.
Ключевые слова:
инфекционные болезни, лабораторные методы, респираторные
инфекции, тропические климатические условия, паразиты, инфекции.
Infeksion kasalliklar — patogen mikroorganizmlarning kishi, hayvon va oʻsimlik
organizmiga kirib koʻpayib, zararli taʼsir koʻrsatishi natijasida kelib chiqadigan kasalliklar.
Infeksion kasalliklardan baʼzilari bemorga yaqin yurilganda yuqadi, ularga „yuqumli
kasalliklar“ termini juda mos keladi. Infeksion kasalliklardan baʼzilari bemorga yaqin yurilganda
30-Sentabr, 2024-Yil
37
yuqmaydi, demak, ularga „yuqumli kasaaalliklar“ termini unchalik toʻgʻri kelmaydi. Bemor
organizmida shu kasallikni vujudga keltiruvchi maxsus mikrob borligi va kasallikning odamdan
odamga yuqishi mumkinligi Infeksion kasalliklarning asosiy belgilaridir.
Infeksion kasalliklarning tarqalishi ko'plab omillarga bog'liq, jumladan, iqlim, sanitariya
sharoitlari, aholi zichligi va sog'liqni saqlash tizimining rivojlanishi. Har bir mintaqada o'ziga xos
infeksion kasalliklar mavjud. Tropik iqlim sharoitida malyariya, deng, zika va boshqa parazitar
kasalliklar keng tarqalgan. Ushbu mintaqalarda issiq va nam sharoitlar parazitlar va viruslar uchun
qulay muhit yaratadi. Sovuq iqlim sharoitida gripp, pnevmoniya va boshqa respirator infeksiyalar
ko'proq uchraydi. Qish mavsumida viruslar tarqalishi osonlashadi, chunki odamlar ko'proq yopiq
joylarda to'planadi. Shahar hududlarida yuqori aholi zichligi va sanitariya sharoitlari infeksion
kasalliklarning tarqalishiga ta'sir qiladi. Qishloq hududlarida esa, ko'pincha, parazitar infeksiyalar,
masalan, giardioz va toksoplazmoz ko'proq uchraydi.
Infeksion kasalliklarni aniqlash uchun laboratoriya sharoitida bir qator usullar qo'llaniladi.
Ushbu usullar kasallikning turiga qarab farq qiladi. Bakteriyalar va zamburug'larni aniqlash
uchun mikroskopik tekshiruvlar o'tkaziladi. Masalan, qon yoki boshqa namunalarda
mikroorganizmlarni ko'rish uchun mikroskopdan foydalaniladi. Bakteriyalarni aniqlash uchun
ularni maxsus o'simlik muhitida o'stirish usuli qo'llaniladi. Bu usul bakteriyalarning turini
aniqlashda juda samarali. Virusli infeksiyalarni aniqlash uchun serologik testlar o'tkaziladi. Bu
testlar organizmda infeksiyaga qarshi ishlab chiqarilgan antitelalarni aniqlashga yordam beradi.
Polimeraza Zanjir Reaktsiyasi usulda viruslar va bakteriyalarni aniqlashda juda samarali.
PZR yordamida DNK yoki RNK ni ko'paytirish orqali mikroorganizmlarni aniqlash mumkin.
Infeksion kasalliklarni oldini olish uchun bir qator samarali choralar ko'rish zarur.
Infeksion kasalliklarning oldini olishda eng samarali usul vaksinatsiya hisoblanadi. Har yili
gripp, gepatit, qizamiq, va boshqa kasalliklarga qarshi vaksinalar olish tavsiya etiladi. Qo'lni
muntazam ravishda, ayniqsa, ovqat tayyorlashdan oldin va keyin, hamda hojatxonadan keyin
yuvish infeksion kasalliklarning tarqalishini kamaytiradi. Oziq-ovqat mahsulotlarini to'g'ri saqlash
va tayyorlash, ularni yuvish va pishirish infeksion kasalliklarning oldini olishda muhimdir.
Vitaminlar va minerallarga boy ovqatlar iste'mol qilish immunitetni kuchaytiradi.
Muntazam jismoniy mashqlar immun tizimini mustahkamlashga yordam beradi. Odamlar
o'rtasida masofani saqlash, ayniqsa, epidemiyalar paytida, infeksion kasalliklarning tarqalishini
kamaytiradi. Muntazam tibbiy ko'riklar va skrininglar infeksion kasalliklarni erta aniqlash va
davolash imkonini beradi. Mahalliy sog'liqni saqlash tashkilotlari tomonidan kasalliklar
tarqalishini kuzatish va monitoring qilish muhimdir. Infeksion kasalliklar va ularning oldini olish
30-Sentabr, 2024-Yil
38
usullari haqida aholini xabardor qilish, sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish zarur. Kasallik
alomatlari paydo bo'lganda darhol tibbiy yordamga murojaat qilish infeksion kasalliklarning og'ir
oqibatlarini oldini olishga yordam beradi. Suv va havo sifatini yaxshilash, chiqindilarni to'g'ri
boshqarish infeksion kasalliklarning tarqalishini kamaytiradi. Ushbu choralar infeksion
kasalliklarning oldini olishda muhim ahamiyatga ega bo'lib, ularni amalga oshirish orqali sog'liqni
saqlashni yaxshilash va kasalliklarning tarqalishini kamaytirish mumkin.
Tibbiy ko'riklar va monitoring infeksion kasalliklarni erta aniqlash va davolashda
muhimdir. Muntazam tibbiy ko'riklar orqali kasalliklarni erta aniqlash. Infeksion kasalliklarning
tarqalishini kuzatish va zarur choralarni ko'rish. Infeksion kasalliklarni oldini olish sog'liqni
saqlashning muhim jihatlaridan biridir. Gigiena qoidalariga amal qilish, vaksinatsiya, sog'lom
turmush tarzi, o'zaro aloqalarni cheklash va tibbiy ko'riklar orqali infeksion kasalliklarning
tarqalishini kamaytirish mumkin. Har bir inson o'z salomatligini saqlashda faol ishtirok etishi va
bu jarayonda o'z mas'uliyatini his qilishi zarur.
Infeksion kasalliklarni aniqlash, ularning to'g'ri davolanishi va tarqalishini oldini olish
uchun muhim ahamiyatga ega. Laboratoriya sharoitida infeksion kasalliklarni aniqlash jarayoni,
turli xil diagnostik usullar va texnikalardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Laboratoriya
diagnostikasi infeksion kasalliklarni aniqlashda muhim rol o'ynaydi. Kasallik alomatlari
ko'rsatilgan bemordan turli xil namuna (qon, siydik, qorin suyuqligi, nafas olish yo'llari sekreti va
boshqalar) olinadi. Namuna olish jarayoni ehtiyotkorlik bilan amalga oshirilishi kerak, chunki
noto'g'ri namuna kasallikni aniqlashda xatolarga olib kelishi mumkin. Olingan namuna
laboratoriya sharoitida tahlil qilish uchun tayyorlanadi. Bu jarayonda namuna sterilizatsiya
qilinadi va kerakli sharoitlarda saqlanadi.
Mikrobiologik tahlil infeksion kasalliklarni aniqlashda eng keng tarqalgan usullardan
biridir. Olingan namuna mikroorganizmlarni o'stirish uchun maxsus o'sish muhitiga joylashtiriladi.
Bu jarayon mikroorganizmlarning ko'payishini ta'minlaydi va ularni aniqlash imkonini
beradi. O'stirilgan mikroorganizmlar mikroskop yordamida tahlil qilinadi. Bu jarayonda
mikroorganizmlarning shakli, o'lchami va boshqa xususiyatlari o'rganiladi. Mikroorganizmlarning
biokimyoviy xususiyatlari, masalan, fermentlar va metabolitlar yordamida aniqlanadi. Bu usul
mikroorganizmlarni aniqlashda qo'shimcha ma'lumot beradi.
Serologik tahlil infeksion kasalliklarni aniqlashda immunologik javobni o'rganishga
asoslangan. Bu jarayon quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
30-Sentabr, 2024-Yil
39
Bemorning qonida infeksion kasallikga qarshi ishlab chiqarilgan antitellarning mavjudligi
aniqlanadi. Bu usul, masalan, gepatit, OIV va qizamiq kabi kasalliklarni aniqlashda qo'llaniladi.
[1]
ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay): Bu usul antitellarning aniqlanishi uchun
keng qo'llaniladi. ELISA yordamida qon namunasida ma'lum antitellarning mavjudligi aniqlanadi.
Polimeraza zanjiri reaksiyasi (PCR) infeksion kasalliklarni aniqlashda yuqori aniqlik va
tezlik bilan ishlaydigan zamonaviy usuldir. Bu jarayon quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
Olingan namunadan mikroorganizmlarning DNK yoki RNK si ajratiladi. Ajratilgan DNK
yoki RNK ni ko'paytirish jarayoni amalga oshiriladi. Bu jarayon mikroorganizmlarning
mavjudligini aniqlash imkonini beradi. Amplifikatsiya qilingan DNK yoki RNK mikroskopik yoki
boshqa usullar yordamida tahlil qilinadi. [2]
Infeksion kasalliklarni laboratoriya sharoitida aniqlash, sog'liqni saqlash sohasida muhim
ahamiyatga ega. Mikrobiologik, serologik va polimeraza zanjiri reaksiyasi kabi usullar yordamida
infeksion kasalliklarni aniqlash jarayoni aniq va samarali amalga oshiriladi. Bu jarayonlar
kasalliklarni erta aniqlash, to'g'ri davolash va tarqalishini oldini olishda muhim rol o'ynaydi. Har
bir bemor o'z sog'lig'iga e'tibor berishi va zarur hollarda laboratoriya tahlillarini o'tkazishi zarur.[3]
Infeksion kasalliklarni aniqlashda yangi texnologiyalar va usullar doimiy ravishda
rivojlanmoqda. Ushbu yangi texnologiyalar, kasalliklarni erta aniqlash, davolash va tarqalishini
oldini olishda muhim rol o'ynaydi. Real-time PCR usulida DNK ni amplifikatsiya qilish jarayonini
real vaqt rejimida kuzatishga imkon beradi. Bu, kasallikning mavjudligini tez va aniq aniqlash
imkonini beradi. qPCR Ushbu usul mikroorganizmlarning miqdorini aniqlashda qo'llaniladi, bu
esa infeksiyaning og'irligini baholashda yordam beradi. Keyingi avlod sekvenirovka texnologiyasi.
Bu texnologiya, mikroorganizmlarning genetik materialini tez va samarali ravishda tahlil qilish
imkonini beradi. NGS yordamida kasalliklarni aniqlashda yuqori aniqlik va keng qamrovli
ma'lumotlar olish mumkin. CRISPR-Cas9 ushbu genetik tahrirlash texnologiyasi, infeksion
agentlarni aniqlashda va ularni yo'q qilishda qo'llanilishi mumkin.
CRISPR asosida yaratilgan diagnostik usullar, kasalliklarni tez va aniq aniqlash imkonini
beradi.
Biosensorlar yordamida aniqlash. [4]
Bu qurilmalar, biologik ma'lumotlarni (masalan, antitellarning mavjudligini) aniqlash
uchun ishlatiladi. Ular tez va aniq natijalar berishi mumkin, bu esa infeksion kasalliklarni erta
aniqlashda yordam beradi. Mobil qurilmalar va ilovalar yordamida infeksion kasalliklarni aniqlash
imkoniyatlari kengaymoqda. Bu texnologiyalar, masalan, qondan yoki boshqa namunalardan
30-Sentabr, 2024-Yil
40
tezkor tahlil o'tkazishga imkon beradi. Mikrochiplar yordamida aniqlash. Ushbu texnologiya, bir
vaqtning o'zida bir nechta antitellarning mavjudligini aniqlash imkonini beradi. Mikrochiplar
yordamida infeksion kasalliklarni aniqlash jarayoni tezlashadi va samaradorligi oshadi. [7]
Ma'lumotlarni tahlil qilishda sun'iy intellekt texnologiyalari qo'llanilmoqda. Bu,
kasalliklarni aniqlash jarayonini avtomatlashtirish va aniqlikni oshirishga yordam beradi.
Infeksion kasalliklarni aniqlashda yangi texnologiyalar, diagnostika jarayonlarini
tezlashtirish, aniqlikni oshirish va kasalliklarni erta aniqlash imkoniyatlarini kengaytirishga
yordam beradi.
Ushbu texnologiyalar sog'liqni saqlash sohasida inqilobiy o'zgarishlarga olib kelmoqda va
infeksion kasalliklar bilan kurashishda muhim ahamiyatga ega. Infeksion kasalliklarning yanada
tarqalishiga yoʻl qoʻymaslik uchun shunday kasalliklar bilan ogʻrigan bemorlar yoki shunday
kasallik bor deb gumon qilingan kishilar kasalxonada yoki uyida ajratib qoʻyiladi. Toun (chuma),
vabo (xolera), toshmali terlama (toshmali tif), ich terlama (qorin tifi), paratif, dizenteriya, virusli
gepatit, difteriya va b. kasalliklar topilgan yoki gumon qilingan kishilarni maxsus sanitariya
transportida kasalxonaga olib borib yotqizish shart. [6]
Gripp, qizamiq, koʻkyutal va b. baʼzi Infeksion kasalliklar bilan ogʻrigan bemorlarni
alohida xonaga yotqizish, tegishlicha parvarish qilish va dezinfeksiya oʻtkazib turish sharti bilan
uyida ajratib qoʻyish mumkin. Sanatoriylar, dam olish uylari, bolalarni sogʻlomlashtirish
muassasalari, bolalar bogʻchalari va yaslilarda, shuningdek, kasalxonalarning terapiya, xirurgiya,
pediatriya va b. (infeksion boʻlimidan tashqari) boʻlimlarida izolyator jihozlanadi. Ayniqsa, xavfli
infeksiyalar (toun, vabo) bilan ogʻrigan bemorlarga yaqin yurgan kishilarni oʻsha kasalliklarning
inkubatsion davriga teng keluvchi muddat bilan ajratib qoʻyish shart. Boshqa infeksion
kasalliklarda bemorlar turli muddat bilan ajratib qoʻyiladi. [5]
Xulosa:
Infeksion kasalliklar turli mintaqalarda turlicha tarqaladi va ularni aniqlash uchun
zamonaviy laboratoriya usullari qo'llaniladi. Har bir mintaqada o'ziga xos infeksion kasalliklar
mavjud bo'lib, ularning tarqalishi ko'plab omillarga bog'liq. Infeksion kasalliklarni oldini olish va
davolash uchun zamonaviy texnologiyalar va ilmiy tadqiqotlar zarur. Sanitariya sharoitlarini
yaxshilash, vaksinalarni qo'llash va aholi o'rtasida sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish infeksion
kasalliklarning tarqalishini kamaytirishga yordam beradi.
30-Sentabr, 2024-Yil
41
REFERENCES
1.
Axmedova M.D. va boshqalar. Yuqumli kasalliklar. Oliy о`quv yurtlari uchun darslik.
Tashkent. - 2012. [1]
2.
Аvdeeva T.G. Детская гастроэнтерология. Руководство. М., 2011. [2]
3.
Bogadelnikov I.V. Дифференциальный диагноз важнейших инфекционных болезней
у детей. М., 2002. [3]
4.
Zakirxodjayev A.X. Yuqumli kasalliklar bо'yicha tibbiyot oliy о'quv yurti talabalari,
magistrlar, pediatrlar va yuqumli kasalliklar shifokorlari uchun qо'llanma. 1,2,3,4 qism,
2003-2005.[4]
5.
Qosimov I.A., Sharapov M.B. «Ichak infeksiyalari». Tashkent. - 2003 [5]
6.
Mashkovskiy M.D. Лекарственные средства. 16 изд. М. 1 том. 2017. [6]
7.
LA.Majidov V. M., Yuqumli kasalliklar, T., 1996; [7]
8.
Shovahobov Sh. Sh., Yuqumli kasalliklar va epidemiologiya asoslari, T., 1997.m[8]
