30-AVGUST, 2024-YIL
35
INGLIZ TILINI XORIJIY TIL SIFATIDA O’RGATUVCHI USTOZLARNING KASBIY
KOMPETENSIYALARINI RIVOJLANTIRISH
Abdig’aniyeva Nilufar Husan qizi
O’qituvchi-tadqiqotchi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.13325066
Annotatsiya.
Ushbu maqolada ingliz tili ustozlarining kasbiy kompetensiyalarini
rivojlantirish uchun zarur bo’lgan pedagogik sharoitlar, ilmiy asoslangan metodlar, ustozlar
faoliyatida kasbiy rivojlanishi uchun mavjud bo’lgan muammolar haqida ilmiy izlanish natijalari
keltirib o’tiladi.
Kalit so’zlar:
ta’lim, pedagogic sharoit, doimiy kasbiy rivojlanish, kompetensiya, kasbiy
kompetensiya, akademik majburiyat, o’z-o’ziga yo’naltirilgan ta’lim, TESOL.
DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCES OF TEACHERS TEACHING
ENGLISH AS A FOREIGN LANGUAGE
Abstract.
This article brings the results of scientific research on the pedagogical conditions
necessary for the development of professional competencies of English teachers, scientifically
based methods, problems available for professional development in the activities of teachers.
Keywords:
education, pedagogical conditions, continuing professional development,
competence, professional competence, academic commitment, Self-Directed Education, TESOL.
РАЗВИТИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ ПРЕПОДАВАТЕЛЕЙ
АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА КАК ИНОСТРАННОГО ЯЗЫКА
Аннотация.
В данной статье будут представлены результаты научных
исследований о педагогических условиях, научно обоснованных методах, необходимых для
развития профессиональных компетенций преподавателей английского языка, проблемах,
имеющихся в профессиональной деятельности преподавателей.
Ключевые
слова:
образование,
педагогические
условия,
непрерывное
профессиональное развитие, компетентность, профессиональная компетентность,
академическая приверженность, самоориентированное обучение, TESOL.
KIRISH
Bugungi kunda jamiki ta’limda faoliyat ko’rsatayotgan ustoz va murabbiylar o’z ustida
tinimsiz ishlashi, davomiy ravishda kasbiy kompetensiyasini rivojlantirib borishi davr talabiga
aylanib ulgurganini va, albatta, ingliz tilini xorijiy til sifatida o’rgatuvchi ustozlarga ham bu holat
30-AVGUST, 2024-YIL
36
istisno emasligini ta’limda faoliyat olib borayotgan o’qituvchilar, talabalar, yuqori tashkilot
vakillari va ta’limga oid qonun loyihalarini yaratuvchilarning deyarli barchasi ta’kidlashadi.
Bundan tashqari, yaqin o’n yillik ichida ingliz tilini xorijiy til sifatida o’rgatuvchi
ustozlarning davomiy malakasini oshirishga butun dunyo bo’ylab qiziqish kuchaydi, deyish
mumkin. Shunga qaramay, Diaz-Maggioli o’zining “Teacher-centered professional development”
maqolasida ko’pchilik xorijiy til ustozlari malaka oshirish dasturlari va shunga o’xshash
faoliyatlarni ta’lim tashkilotlari tomonidan xar hil muammosi bor ustozlarga bitta umumiy yechim
beradigan, bu muammolarni hal qilish uchun ustozlarning haqiqiy mashaqqatlarini yetarlicha
anglay olmaydigan “ekspert” larni taklif qilish orqali yechim topishga harakat qiladigan faoliyat
deb tushunishini aytib o’tgan. Fraydmen va Flipps esa:
“Yuqoridagidek malaka oshirish faoliyatlarida malakasini oshirgan murabbiylarning
deyarli birortasi ham bu kurslarda amalga oshirilayotgan faoliyat va dasturlarning o’zlari uchun
nechog’lik foydali ekanligi haqida to’liq ma’lumotga ega emas” deb qo’shimcha qiladi. Eslatib
o’tilgan holatlar sababli ta’lim sohasi vakillari davomiy malaka oshirish dasturlarini o’zlarining
faoliyatlariga nomuvofiq, vaqtlarini behuda sarflash, faqat yuqori tashkilotlar tomonidan
belgilangan vazifalarga mos keladi, o’zlariga esa umuman manfaat bermaydi, deb hisoblay
boshlashdi.
Bu dolzarb masalalar ingliz tilini xirijiy til sifatida o’rgatuvchi ustozlarga borib taqalganda
yanada kuchaymoqda, chunki bu yo’nalish bo’yicha haddan tashqari ko’p takliflar va dasturlar
mavjudki, ulardan munosibini, eng to’g’ri keladigan variantini yoki bir necha variantlardan eng
“qaymoq”li joylarini tanlab olish kerak. Zeroki, qandaydir yangi dastur yoki loyiha taqdim
etilayotganda lingvo-madaniy, psixo-etnik jihatlar, albatta, inobatga olinishi lozim.
DAVOMIY KASBIY RIVOJLANISH: Adabiyotlarga nazar
Kasbiy rivojlanish' atamasi ko’p yillar davomida ta'lim doiralarida ko'plab munozaralarni
keltirib chiqardi va uning aniq ma'nosi haqida ba'zi-bir kelishmovchiliklar mavjud va bu
munozaralarning aksariyati 'rivojlanish' nimani tashkil qiladi va o'qituvchilar undan nimani
olishlari mumkinligi haqida edi. Natijada ‘kasbiy rivojlanish’ atamasini har kim har xil
tishunadigan bo’lib qoldi. Xususan, izlanishlar shuni ko’rsatadiki, ingliz tilini xorijiy til sifatida
o’rgatuvchi o'qituvchilar kasbiy rivojlanishni besh xil usulda kontseptualizatsiya qilishlarini
ta'kidladilar: 1) maktabga asoslangan ta'lim; 2) akademik majburiyat; 3) maktab muhitidan
tashqarida professional izlanish; 4) hukumat sxemasi; 5) o'z-o'ziga yo’naltirilgan izlanish.
Bizning tadqiqotlarimiz shuni ko'rsatdiki, o'qituvchilar kasbiy rivojlanish uchun keng
imkoniyatlarga ega bo'lsa-da, hamma ham bundan foydalanmayotganligini ta’kidlashadi. Shu
30-AVGUST, 2024-YIL
37
o’rinda kasbiy rivojlanish dasturlari haqida Bryant, Vaughn, LinanThompson, Ugel, Hamff,
Hougen, Yumrularninf umumiy fikrlari o’rinlidir “Garchi TESOL (ingliz tilini boshqa tilda
so’zlovchilarga o’rgatish) mazmunidagi davomiy kasbiy rivojlantirish bo’yicha samarali
tadqiqotlarning miqdori u qadar ko’p bo’lmasa ham, TESOL ustozlari mavjud tadqiqotlardagi
amaliy ahamiyatga molik yondashuvlarni ko’proq qadrlashlarini aytishadi”. Keltirib o’tilgan
ma’lumotlardan shunday xulosa qilishimiz mumkin:
1)ingliz tilini xorijiy til sifatida o’qitadigan ustozlarning kasbiy rivojlanishi bo’yicha
yetarlicha tadqiqotlar mavjud emas;
2)kasbiy rivojlanish uchun mo’ljallangan harakatlar hozirgacha o’zining samarasi biz
kutgandek bo’lib chiqmadi;
3)ingliz tili o’qituvchilari ko’proq amaliy ahamiyatga molik dastur va loyihalarni
qadrlashadi.
TADQIQOT METODI VA JARAYONI
Dasturning ushbu qismi tadqiqotning o'qituvchilar guruhiga ta'sirini o'rganishga qaratilgan.
4ta umum-ta’lim maktablaridan jami 51ta ustozlar bevosita ishtirok etdi.
Respondentlarning tegishli tajribalarini keng o'rganish, batafsil va kommunikativ
tushunchalarni rivojlantirish uchun chuqur intervyular o'tkazildi. Ushbu yarim tuzilgan intervyular
qo'shimcha so'rovlar va tushuntirishlarga imkon berdi, javoblarning chuqurligi va sifatini oshirdi.
Barcha intervyular yozib olindi va keyinchalik to'liq tahlil qilish uchun so'zma-so'z
ko'chirildi. Bundan tashqari, ishtirokchi bo'lmagan kuzatuvlarda 8ta o'qituvchi ishtirok etdi
Tajriba-sinov o’tkazilishidan oldin
№ Maktablar
O’qituvchilar
soni
qoniqarli
yaxshi
A’lo
1
Termiz, 13-maktab
12
6
3
3
2
Termiz, 3 - maktab
13
6
4
3
3
Termiz, 26-maktab
11
4
4
3
4
Termiz, 9-maktab
15
7
5
3
Jami
51
23
16
12
Agar foiz hisobida berilsa, quyidagi ko’rinishda bo’ladi
Tajriba-sinovdan oldingi o’qituvchilarning kasbiy kompetensiyasi
30-AVGUST, 2024-YIL
38
Yuqoridagi ma’limotlarga inobatga olib biz samarali natijalarga erishishni umid qilib
o’zimizning tajriba-sinovimizni boshladik. Izlanishlar natijalari ustozlarning tajriba-sinovdan
oldingi, davomidagi va undan keyingi o’qituvchilarning kasbiy kompetensiyalarining darajasiga
asoslanib yozib chiqildi.
Tajriba-sinovdan keyingi ustozlarning kasbiy rivojlanishi
№
Maktab
O’qituvchi
lar soni
qoniqarli
yaxshi
a’lo
1 Termiz, 13-maktab
12
2
4
6
2 Termiz, 3 - maktab
13
2
4
7
3 Termiz, 26- maktab
11
2
3
6
4 Termiz, 9- maktab
15
2
6
7
Jami
51
8
17
26
Grafik ko’rinishi
Termiz, № 13, 3, 26, 9-
maktablar,umumiy 51ta ishtirokchi
satisfactory
good
excellent
Termiz, № 13, 3, 26, 9- maktab, umumiy
ustozlar soni 51
satisfactory
good
excellent
30-AVGUST, 2024-YIL
39
XULOSA
Umuman olganda, TESOL dasturlari orqali yoki boshqa o'qituvchilar o’rtasida o’zaro
do'stona ta'lim jamoalarini yaratish eng yaxshi amaliyotlar, resurslar va innovatsion o'qitish
usullarini almashish imkonini beradi. TESOL o'qitish mutaxassislari orasida tengdoshlarning
kuzatuvlari va teskari aloqa mexanizmlarini kiritish pedagogik yondashuvlarni kuchaytiradi.
REFERENCES
1.
Jalolov J.J., Mahkamova G.T. Ashurov Sh.S. English Language Teaching methodology. –
T.: Fan va texnologiya, 2015. -328.
2.
Баскаков Н.А., Абдуазизов А.А., Содиқов А.С. Умумий тилшунослик. -Тошкент:
Ўқитувчи, 1979. – 188
3.
Қулматов Б.Г. Инглиз тилини инновацион технологиялар ѐрдамида ўқитишда CEFR
мезонларидан
фойдаланишнингназарий
асосларини
такомиллаштириш;
Дисс...пед.фан. (PhD). -Тошкент: 2018.-186.
4.
Юсупова М.А. Бўлажак инглиз тили ўқитувчиларини ўқув жараѐнида лойиҳа
технологиясидан фойдаланишга ўргатиш тизими; Дисс...пед.фан. (PhD). -
Тошкент:2021. -178
5.
Азизхўжаева Н.Н. Педагогик технологиялар ва педагогик маҳорат. -Тошкент:
Ўзбекистон ѐшлар уюшмаси адабиѐт жамғармаси нашриѐти. 2006.
6.
Боймуротов Н. Раҳбар психологияси. - Т., Янги аср авлоди. 2007.-328.
7.
Ҳошимов Ў. Ёқубов И. Инглиз тили ўқитиш методикаси. –Тошкент: Шарқ, 2003.-167
8.
Жалолов Ж.Ж. Чет тил ўқитиш методикаси: чет тиллар олий ўқув юртлари
(факультетлари) талабалари учун дарслик. -Тошкент:Ўқитувчи, 2012.-43
9.
Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси. -Т.: Тош. Давлат илмий нашриѐти. 2002. - 468.
10.
Ўзбек тилининг изоҳли луҳати. Ўзбекистон миллий энциклопедияси. Иккинчи жилд.
Е – M. Давлат илмий нашриѐти. –Т.: Давлат илмий нашриѐти. 2006. –396
11.
Brindley, S. (2005). English, research, and professionalism. Informit, 143, 20–26. https://sea
rch.informit.org/doi/epdf/10.3316/aeipt.145591
12.
Hilferty, F. (2008). Theorising teacher professionalism as an enacted discourse of power.
British Journal of Sociology of Education, 29(2), 161–173.
13.
Rido, A. (2020). Why they act the way they do?: Pedagogical practices of experienced
vocational English language teachers in Indonesia. International Journal of Language
Education,
30-AVGUST, 2024-YIL
40
14.
(1), 24–37. https://doi.org/10.26858/ijole.v4i2.9935 4. Yusuf, F. N., & Novita, O. E. (2020).
EFL teachers‘ perceived language proficiency and teaching effectiveness. Indonesian
Journal of Applied Linguistics, 9(3), 580–588. https://doi. org/10.17509/ijal.v9i3.23208
