34
MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA MA’NAVIYATNI
RIVOJLANTIRISHNING IJTIMOIY-PEDАGOGIK ZАRURIYАTI
Musayeva Shoxsanam Ravshan qizi
Vobkent tuman 20-MTT uslubchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.12740173
Annotatsiya. Kelajak avlodni tarbiyalashda ularning ma’naviy-ruhiya dunyosini boy etib
tarbiyalashda maktabgacha ta’lim tashkilotining o ‘rni beqiyos. Ushbu maqolada maktabgacha
ta’lim tashkilotlarida ma’naviyatni rivojlantirish mexanizmlari, uning ijtimoiy -pedаgogik
zаruriyаti haqida fikr-mulohaza yuritilgan.
Kalit so‘zlar: ma’naviyat, maktabagcha ta’lim tashkiloti, pedagogika, ustivor vazifalar,
qomusiy olimlar ijodi, ma’naviy-adabiy merosi qudrati.
SOCIAL-PEDAGOGICAL NEED FOR THE DEVELOPMENT OF SPIRITUALITY IN
PRESCHOOL EDUCATIONAL ORGANIZATIONS
Absract. Preschool education organization has an incomparable role in educating the
future generation, enriching their spiritual and spiritual world. This article discusses the
mechanisms of developing spirituality in preschool educational organizations, its social-
pedagogical necessity.
Key words: spirituality, school education organization, pedagogy, priority tasks, creativity
of encyclopedic scholars, power of spiritual-literary heritage.
СОЦИАЛЬНО-ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПОТРЕБНОСТЬ В РАЗВИТИИ
ДУХОВНОСТИ В ДОШКОЛЬНЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ОРГАНИЗАЦИЯХ
Аннотация. Организация дошкольного образования играет несравненную роль в
воспитании будущего поколения, обогащении его духовного и духовного мира. В данной
статье
рассматриваются
механизмы
развития
духовности
в
дошкольных
образовательных организациях, ее социально-педагогическая необходимость.
Ключевые слова: духовность, организация школьного образования, педагогика,
приоритетные задачи, творчество учёных-энциклопедистов, сила духовно-литературного
наследия.
Bugungi kunda O‘zbekiston demokratik o‘zgarishlar keng imkoniyatlar va amaliy ishlar
mamalakatiga aylanib bormoqda. Aynan mana shu jarayon boshida hurmatli Prezidentimiz
Shavkat Mirziyoyev turibdilar va ularning yangi strategiyalarining mazmun mohiyatini muxtassar
ifoda etadigan bo‘lsak, ushbu noyob hujjatda o‘z oldimizga Yangi O‘zbekistonni barpo etish va
35
uchinchi Renessans poydevorini yaratishdek buyuk vazifalar maqsad qilib qo‘yilgan. Aynan
Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek, Yangi O‘zbekistonga ilmli, ma’naviyatli yoshlar va salohiyatli
kadrlar orqali erishishimiz mumkinligi ta’kidlangan. Sababi bugungi kunda O‘zbekiston
demokratik o‘zgarishlar keng imkoniyatlar va amaliy hamnafas bo‘lib yangilanishlar yaratishga
bel bog‘lagan davlatlardan biri hisoblanadi. Aynan o‘zbek xalqi Vatan uchun, xalq uchun yonib
yashaydi. Birgina bugunni emas, kelajakni o‘ylab yashaydi. Farzandlar baxtu kamoli haqida
qayg‘uradi. Bu esa jamiyat va davlat tarqqiyotiga olib keladi. Eng muhimi esa o‘sib kelayotgan
yosh avlodning shunday insonlardan ibrat olib, yuksak e’tiqodli, ma’naviy dunyosi boy bo‘lib
voyaga yetadi.
Jamiyatning zamonaviy talabi ta’limning ijtimoiy o‘rnini yuksaltirish uni sifat jihatdan
yangilashni taqozo etmoqda. Pedagogikada bu muammo asosiy jihatlardan biri bo‘lib - ta’lim
maqsadi sifatida maktabgacha ta’lim tashkilotida ma’naviyatni rivojlantirishda ko‘rib chiqiladi.
Tarbiyachi kasbga tayyorlashning butun tizimini sezilarli darajada o‘zgartirish davr talabi,
chunki aynan inson va butun avlodni tarbiyalash orqali madaniyatni saqlash va rivojlantirishda
ijtimoiy vositachiligni bajaradi.
Maktab yoshdagi bolalarni yuksak ma’naviy- axloqiy fazilatlarga ega bo‘lgan shaxs qilib
tarbiyalashda: o‘zbek xalq pedagogikasi va xalq ogzaki ijodi namunalaridan foydalanib, samarali
ta’lim texnologiyalariga asoslangan ta’lim dasturlarini takomillashtirishga bo‘lgan ehtiyoj yanada
kuchaymoqda. Maktabgacha ta’lim tashkilotida bolalarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalq
ogzaki ijodi namunalaridan foydalangan holda samarali o‘quv rejasi va o‘qitish strategiyalarini
ishlab chiqish, tarbiya tizimini jumladan, aqliy, ma’naviy-axloqiy tarbiyani, maktabgacha ta’lim
tashkilotida ma’naviyatni rivojlantirishda o‘tmish tajribasi, xalq pedagogikasining ma’naviy-
madaniy an’analarini hisobga olgan holda amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.
Zamonaviy tadqiqotlar insonning ma’naviy madaniyatini ajralmas xususiyat sifatida
shakllantirishga kompleks yondashuv bilan ajralib turadi. Ma’naviy, madaniyat inson kuchlari va
qobiliyatlarini sifat jihatidan rivojlantirishning doimiy takomillashib borayotgan jarayoni, u yoki
bu bosqichda erishilgan natijalar majmuidir.
Tarbiyachining umumma’naviy-madaniyati: birinchi navbatda, uning ichki boyligi,
ehtiyoj va qobiliyatlarning rivojlanish darajasi (estetik, axloqiy, aqliy, jismoniy va boshqalar),
ikkinchidan bu qobiliyatlarning amaliy faoliyatda namoyon bo‘lish intensivligi darajasi namunali
bo‘lishi lozim.
O.S.Gazman tomonidan shaxsning asosiy madaniyati kontseptsiyasida insonning umumiy
qobiliyatlari, uning g’oyalari va fazilatlarining zaruriy qisimlari ishlab chiqilgan bo‘lib, ularsiz
36
insonning genetik jihatdan berilgan iste’dodlarini ijtimoiylashtirish ham, optimal rivojlanishi ham
mumkin emas. Ushbu kontseptsiya insonning o‘zi va uning atrofidagi hayot bilan uyg’unlikka
erishish imkoniyatini ochib beradigan faoliyatiga qaratilgan. Darhaqiqat, maktabgacha ta’lim
tashkilotida ma’naviyatni rivojlantirish o’zbekona milliy qadriyat va an’analarga bog‘liq va
o‘zaro bir-birini to‘ldirib borishda shakllanadi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotida ma’naviy muhitni hosil qilishda ijodiy faollik ustivor
bo‘lishi darkor. Tarbiyachining ma’naviy-madaniyatini shakllantirish muammosini N.B.Krilova
falsafiy-pedagogik jihatlariga to‘xtalib o‘tar ekan, madaniyat nafaqat qadriyatlar yig‘indisi, balki
odamlarning ijodiy salohiyati, ma’naviyati va axloqi ham ekanligini ta’kidlaydi. Bu, shuningdek,
odamlarning o‘ziga, mahallaga, jamiyatga, o‘z faoliyatiga, tabiatga bo‘lgan munosabatining sifati
ekanligi uqtirib o‘tadi.
Ma’naviy muhit hamda pedagogik masalalarning nostandart, original yechimlari bo‘yicha
shaxsiy, insonning muhim kuchlarini amalga oshirish usulidir.
Tarbiyachining ma’naviy madaniyatini ajralmas xususiyat sifatida shakllantirishga
umumiy yondashuv zarurligi asoslanadi. Yondashuvlardagi ba’zi farqlar bilan, ma’naviy
rivojlanish tarbiyachining kasbiy rivojlanish darajasini oldindan belgilab beradi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotida ma’naviy muhitni rivojlantirish tamoyillari:
-ta’limning asosiy mazmunining axloqiy va estetik imkoniyatlaridan foydalanish zarurati;
-tarbiyalanuvchilarni yetuk ilm sohibi etib tarbiyalash hamda ta’limda o‘zbek xalqining
ma’naviy kamoloti,milliy an’analarini birlashtirish zarurati;
-tarbiyachi ma’naviyatini kengaytirish, uning ruhiyatida ma’naviy dunyo aks etishi
bo‘yicha maxsus kurslarni joriy etish;
- arbiyachilarni ijodiy faoliyatga, mustaqqil izlanishga jalb qilish lozim.
Maktabgacha ta’lim tarbiyachilarining ma’naviy-madaniyatini shakllantirish bugungi
zamonaviy pedagogikaning dolzarb omili sanalib, tashkilotda ma’naviy dunyo yuzaga kelishi,
tarbiyachining ma’naviy madaniyatini rivojlantirish, avvalo, kitobxonlik bilan bog‘liq.
Maktabgacha ta’limning eng muhim ijtimoiy institutlaridan biri sifatida ta’lim, shaxsning
shakllanishi, uning ma’naviyati, axloqi, qadriyat yo‘nalishlari, estetik moyilligi, ijodkorligi uchun
javobgardir. Ko‘p yillar davomida jamiyatda shaxsni shakllantirishga qaratilgan yaxshi yo‘lga
qo‘yilgan ta’lim tizimida muhim qadam bo‘ldi. Tarbiyachining pedagogic qobilyatdagi ma`naviy
yuksaklik darajasini faoliyat jarayonida tashkilot rahbarlari(Pedagog psixolog) nomonidan
nazoratga olish talab etiladi.
37
Buyuk Sharq allomalari yaratgan ma’naviy durdonlar: Qur’oni Karim, Hadisi
shariflarida,Yusuf Xos Hojibning» Qutadg’u bilig», Ahmad Yassaviyning «Hikmatlar», Mahmud
Qoshg’ariyning «Devonu lug’otit-turk», Kaykovusning «Qobusnoma», Al-Zamaxshariyning
«Nozik ibora», Ahmad Yugnakiyning «Hibbatul-haqoyiq», Abdurahmon Jomiyning
«Bahoriston», Sa’diy Sheroziyning «Guliston», «Bo‘ston», Abdulla Avloniyning «Turkiy guliston
yohud axloq», Alisher Navoiyning «Mahbub ul-qulub» kabi noyob asarlar qimmatli manba
sifatida xizmat qiladi. Ayni haqiqatki, xalqimiz o‘tmish tarixida erishgan madaniy boyliklardan
axloqiy qarashlar va qoidalardan samarali foydalanmasdan turib milliy qadriyatlarni tushunib
yetadigan, xalqparvar va yurtsevar farzandlarni, yuksak madaniyat ma’naviyat egasi bo‘lgan
yoshlarni kamolatga yetkazish og’ir masaladir.
Jamiyatda insonning tutgan o‘rni, yashashning, hayotning ma’nosi, ta’lim-tarbiyasi
haqidagi dono, bebaho qimmatli fikrlari bilan xalqimizning ma’naviy dunyosini yuksalishga
undagan. Ajdodlarimiz bizgacha qoldirgan merosda, barcha davrlar uchun noyob hayratomuz ,
ilg’or fikrlar borki, bu fikrlar bugungi taraqqiyotimiz, rivojlanishimiz yo‘lida mislsiz ahamiyatga
ega.
REFERENCES
1.
Baxshilloyevna, S. M. (2022). BOLALAR NUTQINI RIVOJLANTIRISHDA TARBIYACHI
NUTQI NAMUNA-O‘RNAK VOSITASI SIFATIDA.
Scientific Impulse
,
1
(4), 1288-1292.
2.
Baxshilloyevna, S. M. (2022). MAKTABGACHA YOSHIDAGI BOLALAR MA’NAVIY
DUNYOSINI BOYITISHDA “ALPOMISH” DOSTONING O‘RNI.
BOSHQARUV VA
ETIKA QOIDALARI ONLAYN ILMIY JURNALI
,
2
(2), 146-152.
3.
Sharipova, M. B. (2021). Laylo Mirzo Qizi Muslimova XALQ DOSTONLARINI
O‘RGATISHNING AMALIY AHAMIYATI HAMDA DOLZARBLIGI (“ALPOMISH”
DOSTONI MISOLIDA).
Scientific progress
, (7).
4.
Sharipova, M. B., & Muslimova, L. M. Q. (2021). XALQ DOSTONLARINI
O‘RGATISHNING AMALIY AHAMIYATI HAMDA DOLZARBLIGI (“ALPOMISH”
DOSTONI MISOLIDA).
Scientific progress
,
2
(7), 1130-1134.
5.
Sharipova,
M.
B.
(2021).
Xursand
Nuriddinovna
Mirzayeva
XALQIMIZ
MADANIYATINING HAYOTBAXSH SARCHASHMASI.
Scientific progress
, (7).
6.
Baxshilloyevna, S. M. (2023). MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING NUTQ O
‘STIRISHNING ILMIY-NAZARIY AHAMIYATI.
PEDAGOGS jurnali
,
1
(1), 168-168.
38
7.
Baxshulloyevna,
S. M. (2022). «ALPOMISH» DOSTONI-VATANPARVARLIK
FAZILATLARIDAN
SABOQ
BERUVCHI
MAʼNAVIY
DURDONA.
Scientific
Impulse
,
1
(4), 1426-1430.
8.
Sharipova, M. B., & Ravshanova, G. F. Q. (2021). QAHRAMONLIK DOSTONLARINING
O‘ZIGA XOSLIGI: MILLIY RUH VA AN’ANALAR.
Scientific progress
,
2
(7), 1139-1144.
9.
Шарипова, М. Б., & Саьдуллаева, М. Б. К. (2020). РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ
СПОСОБНОСТЕЙ
ДЕТЕЙ
В
ДОШКОЛЬНОМ
ОБРАЗОВАНИИ.
Проблемы
педагогики
, (6 (51)), 58-60.
10.
Sharipova, M. (2020). O'quvchi yoshlar tarbiyasida o'lmas an'ana va marosimlarning
ahamiyati.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
1
(1).
11.
Sharipova, M. B., & Nozirova, M. J. Q. (2021). O‘ZBEK XALQ DOSTONLARINI
O‘QITISHDA KOMPYUTER IMKONIYATLARI.
Scientific progress
,
2
(7), 1102-1108.
12.
Sharipova, M. B., & Farmonova, G. S. Q. (2021). NIKOHDAN SO‘NG ADO ETILADIGAN
URF-ODATLAR
TASVIRI
(“ALPOMISH”
DOSTONI
MISOLIDA).
Scientific
progress
,
2
(7), 1125-1129.
13.
Sharipova, M. B. (2021). XALQ DOSTONLARIDA SOVCHILIK MAROSIMI BADIIY
IFODASI (“ALPOMISH” DOSTONI MISOLIDA).
Scientific progress
,
2
(7), 1120-1124.
14.
Sharipova, M. B., & Mirzayeva, X. N. (2021). XALQIMIZ MADANIYATINING
HAYOTBAXSH SARCHASHMASI.
Scientific progress
,
2
(7), 1135-1138.
15.
Шарипова, М. Б., & Неьматова, Ш. Н. (2020). Формирование эстетической культуры
воспитанников дошкольных образовательных учреждений.
Вестник магистратуры
, (3-
3 (102)), 113-114.
16.
Sharipova, M. (2020). Qahramonlik eposi-milliy madaniyatimizning nodir xazinasi ("
Alpomish" dostoni misolida).
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
1
(1).
17.
MA’NAVIY, Y. A. R. V., & O‘RNI, D. B. Q. E. DOI: 10.53885/edinres. 2021.17. 14.046
Sharipova Maxbuba Baxshilloyevna BuxDU.
Maktabgacha ta’lim
.
18.
Sharipova, M. B., & Shokirova, N. Z. Q. (2021). «ALPOMISH» DOSTONI–BADIIY
BARKAMOL ASAR.
Scientific progress
,
2
(7), 1145-1148.
19.
Sharipova, M. (2020). ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ИНТЕРПРЕТАЦИЯ ОБРЯДОВ В ЭПОСЕ
«АЛПОМИШ».
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
1
(1).
20.
Шарипова, М. Б., & Хусаинова, З. Х. ВЕСТНИК НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ.
ВЕСТНИК
НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ Учредители: Олимп
, 106-108.
39
21.
Sharipova, M. (2024). EPOS HAMDA MAROSIM MUNOSABATINING QADIMIYLIGI
VA AN’ANAVIYLIGI.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
46
(46).
22.
Sharipova, M. (2024). Historical-Vital Bases of Epos And Ritual Expression (In The Example
of the Epic “Alpomish”).
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
46
(46).
23.
Sharipova, M. B., & G’afurova, A. A. (2024). METHODOLOGY OF STAGING IN THE
DEVELOPMENT OF CHILDREN'S SPEECH IN THE PRESCHOOL EDUCATION
SYSTEM.
THE ROLE OF SCIENCE AND INNOVATION IN THE MODERN WORLD
,
3
(1),
21-29.
24.
Sharipova, M. (2023). O ‘ZBEK FOLKLORSHUNOSLIGIDA ALPOMISHSHUNOSLIK
TA’LIMOTI.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
44
(44).
25.
Sharipova, M. (2023). MAKTABGACHA TALIM YOSHDAGI BOLALARNING IJODIY
QOBILIYATLARI VA UNI SAMARALI RIVOJLANTIRISH OMILLARI.
ЦЕНТР
НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
44
(44).
26.
Sharipova,
M.
(2023).
“ALPOMISH”
EPOSINING
QADIMIYLIGI
VA
AN’ANAVIYLIGI.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
44
(44).
27.
Sharipova,
M.
(2023).
MAKTABGACHA
TA’LIM
TASHKILOTIDA
SAHNALASHTIRISH, OʻYIN FAOLIYATINI TASHKIL ETISH YOʻLLARI.
ЦЕНТР
НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
44
(44).
28.
Sharipova, M. (2023). “ALPOMISH” DOSTONI VA BOSHQA JANRLAR
MUNOSABATI.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
44
(44).
29.
Sharipova, M. (2023). “ALPOMISH” DOSTONIDA IFODA ETILGAN MAROSIMLARDA
ARXAIK EPOS XUSUSIYATLARI TALQINI.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ
(buxdu. uz)
,
44
(44).
30.
Sharipova, M. (2023). MAKTABGACHA TA’LIMDA INNOVATSION FAOLIYATNI
TASHKIL ETISH FUNKSIYALARI.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu.
uz)
,
44
(44).
31.
Sharipova, M. (2023). “ALPOMISH” DOSTONIDA NIKOH MAROSIMINING ARXAIK-
BAIIY XUSUSIYATLARI.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
44
(44).
32.
Sharipova, M. (2023). MAKTABGACHA TA’LIMDA INNOVATSION FAOLIYATNI
TASHKIL ETISH FUNKSIYALARI.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu.
uz)
,
44
(44).
40
33.
SHARIPOVA, M. (2023). “ALPOMISH” DOSTONINI O‘ZBEK VARIANTLARI
ORASIDAGI MAROSIMLARNING BADIIY TALQINI.
Journal of Research and
Innovation
,
1
(10), 45-52.
34.
Baxshilloyevna, S. M. (2023). “ALPOMISH” DOSTONIDA SUNNAT TO ‘YI
MAROSIMINING BADIIY TALQINI.
Научный Фокус
,
1
(2), 1091-1095.
35.
Baxshilloyevna, S. M. (2023). “ALPOMISH” DOSTONINI O ‘RGANISH BOSQICHLARI,
METODLARI HAMDA KUYLASH ETOSI.
Научный Фокус
,
1
(2), 1096-1100.
36.
Sharipova, M. (2023). MAKTABGACHA TA’LIM TIZIMIDA ETNIK MADANIY TA’LIM
VA UNING TARIXIY ILDIZLARI.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu.
uz)
,
35
(35).
37.
Sharipova, M. (2023). MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA IFODALI
NUTQNING
IJTIMOIY-PEDAGOGIK
FUNKSIYALARI.
ЦЕНТР
НАУЧНЫХ
ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
32
(32).
38.
Sharipova, M. (2023). “ALPOMISH” DOSTONIDA NIKOH TO‘YI URF-ODATLARI
TASVIRI VA TALQINI.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
30
(30).
39.
Sharipova, M. (2023). “ALPOMISH” DOSTONIDA NIKOH TO‘YI URF-ODATLARI
TASVIRI VA TALQINI.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
30
(30).
