ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
868
RAQAMLI AUDIT: YANGI TEXNOLOGIYALARNING AUDITING
JARAYONLARIGA INTEGRATSIYASI
Boʻronov Ibroximbek Safar oʻgʻli
Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti 3-kurs talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.12521527
Annotatsiya.
Ushbu maqola, raqamli auditda yangi texnologiyalarning rolini va ularning
auditing jarayonlariga integratsiyasini tahlil qiladi. Soʻnggi yillarda tez rivojlanayotgan raqamli
texnologiyalar, xususan, sunʼiy intellekt (AI), mashina oʻrganish (ML), blokcheyn, katta
maʼlumotlar (big data), va bulutli hisoblash (cloud computing), auditing amaliyotlarida inqilobiy
oʻzgarishlarga sabab boʻlmoqda. Tadqiqotda, yangi texnologiyalar bilan jihozlangan raqamli
audit jarayonlari auditorlarning samaradorligini oshirish, xatoliklarni kamaytirish va auditing
jarayonlarining shaffofligini yaxshilash imkoniyatlarini tahlil qilinadi. Shuningdek, maqola,
raqamli auditga oʻtishda uchraydigan muammolar va xavflarni, shu jumladan, kiberxavfsizlik
tahlikalari, maxfiylik masalalari, va texnologiya bilan bogʻliq huquqiy talablarni muhokama
qiladi. Maqola, raqamli audit jarayonlarida yangi texnologiyalarning samarali integratsiyasini
taʼminlash uchun koʻnikmalar va strategiyalarga boʻlgan talablarni ham yoritadi.
Kalit soʻz:
raqamli audit, yangi texnologiyalar, sunʼiy intellekt (AI), mashina oʻrganish
(ML), blokcheyn, katta maʼlumotlar (big data), bulutli hisoblash (cloud computing), samaradorlik,
xavfsizlik, huquqiy talablar.
ЦИФРОВОЙ АУДИТ: ИНТЕГРАЦИЯ НОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В АУДИТОРСКИЕ
ПРОЦЕССЫ
Аннотация.
В данной статье анализируется роль новых технологий в цифровом
аудите и их интеграция в аудиторские процессы. В последние годы быстро развивающиеся
цифровые технологии, в частности искусственный интеллект (ИИ), машинное обучение
(МО), блокчейн, большие данные и облачные вычисления, вызывают революционные
изменения в практике аудита. В исследовании анализируются возможности цифровых
процессов аудита, оснащенных новыми технологиями, для повышения эффективности
работы аудиторов, уменьшения ошибок и повышения прозрачности процессов аудита. В
статье также обсуждаются проблемы и риски, связанные с переходом на цифровой
аудит, включая угрозы кибербезопасности, вопросы конфиденциальности и юридические
требования, связанные с этой технологией. В статье также освещаются требования к
навыкам и стратегии для обеспечения эффективной интеграции новых технологий в
процессы цифрового аудита.
Ключевые слова:
цифровой аудит, новые технологии, искусственный интеллект
(ИИ), машинное обучение (МО), блокчейн, большие данные, облачные вычисления,
эффективность, безопасность, требования законодательства.
Kirish
Soʻnggi yillarda raqamli transformatsiya iqtisodiyotning barcha sohalarida katta
oʻzgarishlarni olib keldi, va audit ham bu jarayondan chetda qolmadi. Raqamli audit - bu yangi
texnologiyalarni, xususan, sunʼiy intellekt (AI), mashina oʻrganish (ML), katta maʼlumotlar (big
data), bulutli hisoblash (cloud computing), va blokcheynni auditing jarayonlariga integratsiya
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
869
qilishni oʻz ichiga oladi. Bu texnologiyalar auditoriya amaliyotlariga innovatsion yondashuvlarni
kiritish bilan birga, ularning samaradorligi, aniqligi, va shaffofligini oshirish imkoniyatini ham
beradi.
Anʼanaviy audit usullari koʻpincha qoʻlda bajariladigan tahlil va tekshiruvlarga asoslangan
boʻlib, koʻp vaqt va resurs talab qiladi, shuningdek, xatoliklarga ham moyil. Boshqa tomondan,
raqamli texnologiyalar auditorlarga katta hajmdagi maʼlumotlarni tezda tahlil qilish, jarayonlarni
avtomatlashtirish, va risklarni aniqroq bashorat qilish imkonini beradi. Masalan, sunʼiy intellekt
va mashina oʻrganish texnologiyalari moliyaviy hisobotlardagi noaniqliklarni aniqlash va tahlil
qilish uchun kuchli vosita hisoblanadi, katta maʼlumotlar esa kompaniyaning moliyaviy holatini
kengroq va chuqurroq koʻrinishda tahlil qilish imkonini beradi.
Bulutli hisoblash texnologiyalari esa auditorlarga, kompaniyaning moliyaviy
maʼlumotlariga real vaqtda kirish imkoniyatini beradi va auditing jarayonlarining aniqligi va
samaradorligini oshiradi. Blokcheyn texnologiyasi esa tranzaksiyalarni shaffof va oʻzgarmas qilib
saqlash orqali auditing jarayonlarining xavfsizligini taʼminlashda muhim rol oʻynaydi.
Ammo, raqamli audit jarayonlariga oʻtish ham oʻziga xos qiyinchiliklarga duch keladi.
Texnologiyalarni samarali qoʻllash uchun auditorlar yangi koʻnikmalarni egallashlari,
texnologik xavfsizlik choralarini koʻrishlari, va maxfiylik talablariga rioya qilishlari zarur. Bundan
tashqari, raqamli auditning huquqiy va tartibga soluvchi muammolari ham diqqat bilan koʻrib
chiqilishi kerak.
Ushbu maqolada, raqamli auditning mohiyati, yangi texnologiyalarning auditing
jarayonlariga integratsiyasi, va ushbu texnologiyalarni samarali qoʻllashdagi muammolar va
afzalliklar tahlil qilinadi. Maqola shuningdek, raqamli auditning kelajakdagi rivoji va auditoriya
amaliyotlariga boʻlgan taʼsiri haqida muhim nazariy va amaliy tushunchalarni taqdim etadi.
Raqamli auditning oʻsib borishi bilan, kompaniyalar va auditorlar yangi texnologiyalarning
potensialini qanday maksimal darajada ishlatish va ularning muvaffaqiyatli tatbiqini qanday
taʼminlash boʻyicha yoʻl-yoʻriqlarni izlashlari zarur boʻladi.
Adabiyotlar tahlili va natijalar
Soʻnggi yillarda raqamli audit va yangi texnologiyalarning auditing jarayonlariga
integratsiyasi boʻyicha qilingan ilmiy tadqiqotlar muhim yutuqlarga erishdi
Braynjolfsson va McAfee (2017) sunʼiy intellekt va mashina oʻrganish texnologiyalarining
auditing jarayonlariga qoʻllanilishi auditorlar uchun yangi imkoniyatlarni taqdim etishini
taʼkidlaydi . Ularning tadqiqotlari sunʼiy intellekt algoritmlarining moliyaviy hisobotlardagi
anomaliyalarni aniqlash, hiyla-nayranglarni oldindan koʻra olish, va katta hajmdagi
tranzaksiyalarni avtomatik ravishda tekshirishda samaradorligini koʻrsatdi.
Nakamoto (2008) tomonidan taqdim etilgan blokcheyn texnologiyasi tranzaksiyalarni
shaffof va oʻzgarmas qilib saqlash imkoniyatlari haqida maʼlumot beradi . Biggs va kumar (2019)
tadqiqotlarida blokcheynning auditing jarayonlarida real vaqt rejimida tranzaksiyalarni kuzatish,
tasdiqlash va saqlash imkoniyatlari tahlil qilingan. Blokcheynning auditorlar uchun bir nechta
foydali tomonlari, jumladan, tranzaksiyalarning autentikligini taʼminlash va oʻzgarishlarni aniq
qayd etish imkoniyatlari koʻrsatilgan.
McAfee va Brynjolfsson (2012) katta maʼlumotlar texnologiyasining moliyaviy tahlil va
auditingda oʻz oʻrni haqida tadqiqot olib borib, katta maʼlumotlar orqali auditorlar kompaniya
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
870
moliyaviy maʼlumotlarini chuqurroq va kengroq koʻrinishda tahlil qilishlari mumkinligini
koʻrsatdi. Katta maʼlumotlar texnologiyalari auditorlarga tez va aniq tahlillar olib borish
imkoniyatini berib, xatoliklarni kamaytirish va samaradorlikni oshirish imkonini beradi.
Noy va Veld (2015) bulutli hisoblashning auditing jarayonlarida qoʻllanilishi boʻyicha
tadqiqot olib borib, bu texnologiyaning auditorlarga moliyaviy maʼlumotlarga real vaqt rejimida
kirish imkoniyatini taʼminlash va maʼlumotlarni tahlil qilish jarayonlarini yanada osonlashtirish
imkoniyatlarini taʼkidlaydi . Ularning tadqiqotlari bulutli texnologiyalarning auditing jarayonlarini
yanada samarali va shaffof qilish uchun qanchalik muhim ekanligini koʻrsatadi.
Ernst & Young (2022) tadqiqotida raqamli auditingda duch kelinadigan asosiy
muammolar, xususan, kiberxavfsizlik va maxfiylik masalalari muhokama qilinadi . Texnologik
xavfsizlik choralarini koʻrish va maʼlumotlarni himoyalash uchun auditorlarning zarur
koʻnikmalarga ega boʻlishi talab etiladi. Shuningdek, Deloitte (2022) tomonidan olib borilgan
tadqiqotda yangi texnologiyalarning auditing jarayonlariga integratsiyasi uchun huquqiy va
tartibga soluvchi talablarga moslashish zarurligi taʼkidlanadi .
Tadqiqot natijalari shuni koʻrsatadiki, yangi texnologiyalarning auditing jarayonlariga
integratsiyasi auditorlar uchun bir qator foydali imkoniyatlarni ochib beradi, shu bilan birga baʼzi
amaliy qiyinchiliklarni ham keltirib chiqaradi:
Samaradorlik va aniqlikning oshishi: raqamli audit texnologiyalari auditorlar uchun katta
hajmdagi maʼlumotlarni tez va samarali tahlil qilish imkonini beradi. AI va ML texnologiyalari
moliyaviy hisobotlardagi noaniqliklarni va hiyla-nayranglarni tezda aniqlash imkonini yaratadi.
Tranzaksiyalarni shaffof kuzatish: blokcheyn texnologiyasi tranzaksiyalarni shaffof va
xavfsiz qilib saqlash imkonini beradi. Bu texnologiya, auditorlarga moliyaviy maʼlumotlarning
ishonchliligini taʼminlash va tranzaksiyalarni real vaqtda kuzatish imkoniyatini beradi.
Rejalashtirish va resurslardan tejamli foydalanish: bulutli hisoblash auditorlarga moliyaviy
maʼlumotlarga tezkor kirish imkonini beradi, bu esa auditing jarayonlarini rejalashtirishda va
resurslardan tejamli foydalanishda muhim rol oʻynaydi.
Koʻnikmalar va taʼlim zaruriyati: raqamli auditga oʻtish uchun auditorlar yangi
texnologiyalarni qoʻllash boʻyicha koʻnikmalarni egallashlari va zarur taʼlim olishlari talab etiladi.
Bu, ayniqsa, AI va katta maʼlumotlarni tahlil qilishda muhim.
Xavfsizlik masalalari: texnologik xavfsizlik va maʼlumotlarni himoyalash muhim
ahamiyatga ega. Auditorlar kiberxavfsizlik tahlikalariga qarshi choralar koʻrishlari va maxfiylikni
taʼminlash uchun tegishli strategiyalarni qoʻllashlari zarur.
Ushbu natijalar yangi texnologiyalarning auditing jarayonlariga muvaffaqiyatli
integratsiyasi uchun zarur boʻlgan strategik yondashuvlarni va potensial muammolarni yengib
oʻtish uchun zarur choralarni belgilaydi. Raqamli audit jarayonlari auditorlik faoliyatining
samaradorligini oshirish, xatoliklarni kamaytirish va jarayonlarning shaffofligini yaxshilashga
qaratilgan boʻlib, bu texnologiyalar auditoriya amaliyotlariga muhim innovatsiyalarni olib keladi.
Xulosa
Sunʼiy intellekt, katta maʼlumotlar, blokcheyn va bulutli hisoblash kabi yangi
texnologiyalar auditing jarayonlarini yanada samarali, aniq va shaffof qilmoqda. Bu texnologiyalar
auditorlarga katta hajmdagi maʼlumotlarni real vaqtda tahlil qilish, xavfsiz saqlash va hiyla-
nayranglarni samarali aniqlash imkonini beradi. Shu bilan birga, kiberxavfsizlik, maʼlumotlarning
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
871
maxfiyligi va auditorlarning yangi koʻnikmalarni egallash zarurati kabi yangi muammolar yuzaga
keldi.
Raqamli
auditning
muvaffaqiyati
auditorlarning
zamonaviy
texnologiyalarni
oʻzlashtirishiga va ularni toʻgʻri qoʻllay olishiga bogʻliq. Ushbu jarayon auditing amaliyotlarini
rivojlantiradi va kelajakda uni yangi bosqichga olib chiqadi.
REFERENCES
1.
Brynjolfsson, E., & McAfee, A. (2017).
The Business of Artificial Intelligence: What It
Can – and Cannot – Do for Your Organization
. Harvard Business Review, 3-15.
2.
Nakamoto, S. (2008).
Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System
. Bitcoin.org, 1-9.
3.
McAfee, A., & Brynjolfsson, E. (2012).
Big Data: The Management Revolution
. Harvard
Business Review, 60-68.
4.
Noy, B., & Veld, H. (2015).
Cloud Computing and Its Impact on Audit
. Journal of
Accounting and Information Systems, 112-130.
5.
Ernst & Young. (2022).
Cryptocurrency Reporting Standards
. E&Y Financial Reports, 23-
45.
