ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
159
MOLIYA BOZORINI RIVOJLANTIRISHDA QIMMATLI QOGʻOZLAR
BOZORINING ROLI
Xusanboyev Axmadjon Akbar o‘g‘li
Bank-moliya akademiyasi magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.11124361
Annotatsiya.
Ushbu maqolada moliya bozorini rivojlantirishda qimmatli qog’ozlar
bozorining ro’li, qimmatli qog'ozlar bozorining raqobatbardoshligini rivojlantirishning nazariy,
uslubiy va amaliy jihatlari qonun asosida tartibga solinishi, bozorni rivojlantirish, ya'ni bozor
ishtirokchilarining huquqlarini himoya qilish masalalari xususida so‘z boradi. Shuningdek,
qimmatli qog'ozlar bozori ishtirokchilarining samarali faoliyatini belgilaydigan zamonaviy
yondashuvlar ko'rib chiqiladi.
Kalit so‘zlar:
Moliya bozori, qimmаtli qog‘ozlаr, iqtisodiyot, bozor, kapital, fond bozori.
THE ROLE OF THE STOCK MARKET IN THE DEVELOPMENT OF THE
FINANCIAL MARKET
Abstract.
This article deals with the role of the securities market in the development of the
financial market, the regulation of theoretical, methodological and practical aspects of the
competitiveness of the securities market on the basis of the law, the issues of market development,
that is, the protection of the rights of market participants. Modern approaches that determine the
effective activity of stock market participants are also considered.
Key words:
Financial market, securities, economy, market, capital, stock market.
РОЛЬ ФОНДОВОГО РЫНКА В РАЗВИТИИ ФИНАНСОВОГО РЫНКА.
Аннотация.
В данной статье роль рынка ценных бумаг в развитии финансового
рынка, теоретические, методологические и практические аспекты развития
конкурентоспособности рынка ценных бумаг регулируются законодательством, то есть
развитием рынка. , идет защита прав участников рынка. Также рассмотрены
современные подходы, определяющие эффективную деятельность участников фондового
рынка.
Ключевые слова:
Финансовый рынок, ценные бумаги, экономика, рынок, капитал,
фондовый рынок.
Iqtisodiyotda pul mablag'lari doim harakatda bo'ladi. Sotuvchi va xaridor o'rtasidagi aynan
shu oldi-sotdi munosabatlari moliya bozorini belgilab beradi. Zamonaviy moliya bozorini
shakllantirishning ustuvor yo'nalishlaridan biri esa kapital yoki fond bozorini rivojlantirish orqali
amalga oshiriladi. Bunda xaridor nafaqat pul, balki boshqa turdagi moliyaviy instrumentlar,
jumladan, qimmatli qog'ozlar orqali ham savdo qilishi mumkin.
So'nggi yillarda mamlakatimiz ochiq bozor iqtisodiyotiga o'tib bormoqda. Moliyaviy bozor
imkoniyatlarining oshishi kapital bozori rivojida ham aks etmoqda.
Bozor iqtisodiyotining muhim segmentlaridan biri, bu fond bozori hisoblanib, bunda bo‘sh
pul mablag‘larni qimmatli qog‘ozlar emissiyasi va qayta taqsimlash orqali maqsadli joylashuvini
ta’minlashga xizmat qiladi. Bunday maqsadlarga qimmatli qog‘ozlar bozorining an’anaviy va
noan’anaviy segmentlari hisoblangan qimmatli qog‘ozlarning barcha turlari o‘z samarasini
bergandagina erishiladi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
160
Bozorning eng yuqori darajada rivojlangan turi moliya bozori hisoblanadi. Hozirda moliya
bozori yuqori darajada tashkillashgan va uzluksiz rivojlanayotgan, borgan sari jahon miqyosida
globallashib borayotgan alohida bir butun va o’z muhitiga ega munosabatlar va institutlar
(qatnashchilar) majmuasi sifatida namoyon bo’luvchi murakkab tizim ekanligi aniq bo’lmoqda.
Bunda moliya bozorlari nafaqat milliy iqtisodiyot, balki global iqtisodiyot rivojini belgilamoqda.
Moliya bozorida oldi – sotdi ob'ekti aniq tovarlar - pul va qimmatli qog'ozlar (pul)
qog'ozlardir.
Qimmatli qogʻozlar
- oʻz egasiga mulkka egalik huquqini va daromad koʻrinishida
muayyan
pul
summasini
olish
huquqini
beradigan
pul
yoki
tovar
hujjatlari
(aksiya, obligatsiya, akkreditiv, veksel, chek
va boshqalar). Qimmatli qogʻozlar taqdim etuvchi
yoki egasining ayrim huquqlari qayd etilgan maxsus tarzda rasmiylashtiriladigan moliyaviy hujjat.
Qimmatli qogʻozlar maʼlum shaxs nomiga yozilgan (ismli), dastlab sotib olgan shaxs nomiga
yozilgan va uning roziligi bilan boshqa shaxsga oʻtkaziladigan orderli va egasi yozilmaydigan
(egasi koʻrsatilmaydigan) turlarga boʻlinadi.
Korxonalarning aksiya, obligatsiyalari va davlat obligatsiyalari qimmatli qogʻozlarning
asosiy turlari hisoblanadi. Qimmatli qogʻozlar korxona kapitalida qatnashish yoki pulni ssudaga
taqdim etish va dividend yoki foiz tarzida daromad olish huquqini beradi. Qimmatli qogʻozlar oʻz
egasiga daromad keltirgani uchun fond birjasida maʼlum kurs boʻyicha oldi-sotdi qilinadi
Qimmatli qog'ozlar bozori nafaqat milliy, balki global miqyosdagi iqtisodiyotda muhim
rol o'ynaydi, bu yerda investorlar o'zlari investitsiya qilishni istagan joyni topishlari mumkin,
emitentlar esa shaxsiy maqsadlarga erishish uchun pul topishlari mumkin. Zamonaviy dunyoda
davlatlar va odamlar o'rtasidagi munosabatlarning murakkablashishi, shuningdek, hayotning
tobora ortib borayotgan tezligi va cheksiz ma'lumotlar oqimi tufayli tez va ozgina kuch
sarflaydigan joyni topish juda qiyin. Bu qimmatli qog'ozlar bozorining eng muhim rolidir.
Shubhasiz, qimmatli qog'ozlar bozorini butunlay boshqacha shartlarga ega bo'lgan keng turdagi
investitsiya vositalarini taklif qilish qobiliyati bilan ham ajralib turishi mumkin. Qimmatli
qog'ozlar bozori turli aktsiyalarni, obligatsiyalarni, buyurtmalarni va boshqalarni sotish – sotib
olishni o'z ichiga oladi. Bu investorlar uchun xilma – xillikni yaratadi, lekin ayni paytda
investitsiya vositalarini tezda tanlashga to'sqinlik qiladi. Biroq, qimmatli qog'ozlar bozorining
asosiy rolini aniq belgilash mumkin emas. Chunki bu bozor juda xilma-xil bo'lib, turli
elementlarni o'z ichiga oladi va o'z tarkibida ikkita yirik bozorni o'z ichiga oladi: kapital
bozorining o'zi va qarz mablag'lari bozori.
Qimmatli qog'ozlar bozorining rollari:
1. Ishlab chiqarishni rivojlantirish maqsadida erkin muomaladagi mablag'larni
investitsiyalar shaklida jalb etish;
2. Kapitalni iqtisodiyotning «chiriyotgan» sektorida joylashgan tarmoqlardan bozor
iqtisodiyoti tizimidagi mamlakatlar rivojlanishiga imkon beruvchi zamonaviy rivojlanish
tarmoqlariga o‘tkazish.
Milliy qimmatli qog'ozlar bozorining raqobatbardoshligini oshirish masalalari bugungi
kunda hal qilinayotgan raqobatbardoshlikni oshirish muammosining eng muhim tarkibiy
qismlari hisoblanadi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
161
Qimmatli qog'ozlar bozori moliyaviy munosabatlarning majburiy va zarur qismi
bo'lganligi sababli, aholi, korxona va tashkilotlar, davlatning o'zidan vaqtinchalik
mablag'larning jalb etilishini va bu mablag'larni moliyalashtirishga yo'naltirilishini
ta'minlaydi shu jumladan, ichki iqtisodiyotning turli tarmoqlarini modernizatsiya qilish. Qimmatli
qog'ozlar bozorida Tovar qimmatli qog'ozdir.
Har
qanday
qimmatbaho
narsaning
raqobatbardoshligi qimmatli qog'ozlar emitent korxonaning raqobatbardoshligi bilan chambarchas
bog'liq holda ko'rib chiqilishi kerak, uning tovar, pul va boshqa bozorlarda, shu jumladan xorijiy
bozorlarda raqobat qilish qobiliyati. Boshqacha aytganda, biz chiqarilgan qimmatli
qog'ozlarning sifati haqida gapiramiz.
Qimmatli qog'ozlar bozori raqobatbardoshligining quyidagi asosiy tarkibiy qismlarini
ajratib ko'rsatish mumkin qimmatli qog'ozlar:
ichki va tashqi, mahsulotning raqobatbardoshligi
-qimmatli qog'oz va uni ishlab chiqaruvchi-emitent.
Bugungi kunga kelib, ushbu sohada qimmatli qog‘ozlar bozori ishtirokchilari uchun qulay
muhit shakllantirilganligi munosabati bilan tizimli va yagona huquqiy tartibga solishni
ta’minlash maqsadida;
O‘zbekiston Respublikasining 2008-yildagi 163-son “Qimmatli qog‘ozlar bozori
to‘g‘risida”gi Qonuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015-yil 22-iyul va 3-iyunda
“O‘zR 387-sonli “O‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Farmoni imzolangan. U bilan
“Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni va yangi tahrirdagi
qonun tasdiqlandi. Mazkur qonunga o‘zgartirishlar kiritish bilan 3-moddaga “kliring”, “market-
meyker” va “netting”, “depozit kvitansiyasi”, “infratuzilma obligatsiyalari” kabi yangi
tushunchalar qo‘shildi.
Xulosa qilib aytganda, moliya bozorining investitsion faolligini oshirish, nafaqat, aktivlar
qiymati va savdo hajmlarining o’sishi bilan birga olib borilishi kerak, balki qimmatli qog’ozlar
bozorining barcha ishtirokchilari faoliyati ta’minlanishi zarur. Qimmatli qog’ozlar bozorini
rivojlantirish moliyaviy resurslarni faollashtirishga, ulardan oqilona foydalanishga va iqtisodiy
rivojlanishni bir muncha tezlashtirish uchun qayta taqsimlashga yo’naltirish maqsadga
muvofiqdir.
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil22 iyuldagi va
2015 yil 3
iyundagi “Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi 163-sonli
Qonuni. Gazeta xalq
so'zi. 2015 yil 4-iyun 1-2-betlar.
2.
“Toshkent” birja bozori ma’lumotlari, 2015 y.
3.
“Qimmаtli qog‘ozlаr bozori turlаrining rivojlаnish tаrixi” Usmonovа X, Toshkent 2006
4.
John С. Hull “Options, futures, & other derivаtives”, Fifth Edition, Prentiсehаll ,
Uppersаddle River, New Jersey, 2005
5.
World Federаtion of Exсhаnges - Stаtistiсs/Monthly
6.
Khakimova, M. Kh. (2021). USING THE “BRAINSTORMING” METHOD IN
TEACHING SOIL SCIENCE AS A FACTOR OF ACHIEVEMENT OF
EFFECTIVENESS. Bulletin of Science and Education , (6-3 (109)), 56-61.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientifijournal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
162
7.
Rakhimov, D., Juliev, M., Agzamova, I., Normatova, N., Ermatova, Y., Begimkulov, D.,
... & Ergasheva, O. (2023). Application of hyperspectral and multispectral datasets for
mineral mapping. In E3S Web of Conferences (Vol. 386). EDP Sciences.
