ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
479
FUTBOLDAGI ASOSIY VA YORDAMCHI MOTORIK XUSUSIYATLARI
Axrorjon Nuriddinov
Osiyo Xalqaro Universiteti
Jismoniy madaniyat kafedra o’qituvchisi
nuriddinovaxrorjonbahodirugli@oxu.uz
https://doi.org/10.5281/zenodo.10992527
Annotatsiya.
Tadqiqotimizning maqsadi - turli o'yin strategiyalarining ta'siriga mos
ravishda, futbolchilarning pozitsiyalariga xos bo'lgan fiziologik, jismoniy va taktik yuklamalarni
aniqlash. Dunyodagi eng ommabop sport turlaridan biri sifatida futbolni keng omma katta qiziqish
bilan kuzatib boradi. Futbolda deyarli har bir yosh toifasidagi insonlar turli maqsadlarda
qatnashadilar. Nima maqsadda bo'lishidan qat'iy nazar, futbolchilar futbolning mavjudligi uchun
yagona elementdir.
Kalit so'zlar:
Futbol, strategiya, o'yinchi yuklamasi, ishlash tahlili, bolalar futboli, asosiy
mashg'ulotlar, kuch, motorika, futbol ko'nikmalar.
BASIC AND AUXILIARY MOTOR CHARACTERISTICS IN FOOTBALL
Abstract.
The purpose of our research is to determine the physiological, physical and
tactical loads specific to the positions of players, in accordance with the influence of different
game strategies. As one of the most popular sports in the world, football is followed with great
interest by the general public. People of almost every age group participate in football for different
purposes. Regardless of the purpose, the players are the only element for the existence of football.
Keywords:
Soccer, strategy, player load, performance analysis, children's soccer, basic
training, strength, motor skills, soccer skills.
ОСНОВНЫЕ И ВСПОМОГАТЕЛЬНЫЕ ДВИГАТЕЛЬНЫЕ
ХАРАКТЕРИСТИКИ В ФУТБОЛЕ.
Аннотация.
Целью нашего исследования является определение физиологических,
физических и тактических нагрузок, специфичных для позиций игроков, в соответствии с
влиянием различных игровых стратегий. Будучи одним из самых популярных видов спорта
в мире, широкая общественность с большим интересом следит за футболом. Люди почти
всех возрастных групп занимаются футболом с разными целями. Независимо от цели,
игроки являются единственным элементом существования футбола.
Ключевые слова:
футбол, стратегия, нагрузка игроков, анализ результатов,
детский футбол, базовая подготовка, сила, двигательные навыки, футбольные навыки.
Kirish
Insonni tashkil etuvchi eng muhim element bu tanadir. Jismoniy tarbiya va sport ham
insoniyat tarixi davomida atroflicha o‘rganilib, tadqiqot markazi bo‘lib kelgan. Sport jismoniy,
aqliy va texnik harakatlarni o'z ichiga oladi. Bu harakat sportchilar va ularni kuzatayotgan
odamlarga estetik, jismoniy, ijtimoiy va ma'naviy hissa qo'shadi. Tarix davomida sport faoliyati
odamlarning e’tiborini o‘ziga tortgan, shuning uchun ham odamlar bu mashg‘ulotlarda faol yoki
passiv ishtirok etganlar. Sport, shuningdek, fiziologiya, anatomiya va psixologiya kabi fan sohalari
bilan birgalikda o'rganiladigan ilmiy hodisadir. Shuning uchun u ilm-fan nuqtai nazaridan olib
borilgan tadqiqotlar tomonidan saqlanadi va rivojlantiriladi. Hozirgi kunda futbol ko'rsatkichlari
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
480
doimiy ravishda takomillashmoqda va ajoyib raqobat muhitini yaratmoqda. Futboldagi natija ko'p
omillarga, jumladan, texnik taktika, psixologik va fiziologik jarayonlarga ham bog'liq. Bundan
tashqari, ba'zi tadqiqotchilar zamonaviy futbolda futbolchilarning jismoniy imkoniyatlari, taktik
va texnik mahorati kundan-kunga ortib borayotganini ta'kidlamoqda.
Futbolning tobora ommalashib borishi bilan birga, bugungi texnologik o'zgarishlar
fiziologik va taktik omillarni sohaga oid testlar va o'lchovlar bilan aniqlashni osonlashtirdi va keng
tarqaldi. Ta'lim fanidagi innovatsiyalar texnologik ishlanmalar bilan uyg'unlashtirildi va o'yinni
turli tomonlardan tahlil qilish ham batafsil, ham soddalashtirildi.
Futboldagi taktik va texnik talablar ko'p qirrali bo'lib, o'yinning fiziologik talablari o'yin
strategiyalarining o'zgarishi va rivojlanishi bilan farqlanadi. Shu munosabat bilan, futbolda
o'yinchining tanaffus va o'yin oxiridagi faoliyatiga ta'sir qiluvchi omillarni o'lchaydigan ko'plab
tadqiqotlar mavjud. Boshqa tadqiqotlar musobaqa davomida ma'lum vaqt oralig'ida ba'zi o'ziga
xos faoliyatlarning fiziologik va jismoniy javoblarini o'rganib chiqdi. Shu sababli, futbolda
maydonda va laboratoriya muhitida o'tkazilgan testlar fiziologik va harakatga xos talablarni
tushunishda katta ahamiyatga ega.
Shu nuqtai nazardan, o‘yin davomidagi o‘yinchilarning yuklamasi, yurak urish tezligi va
anaerob harakatlarini texnologik usullar bilan o‘lchash fiziologik va jismoniy faoliyatni tahlil
qilish imkonini beradi, bu tadqiqotimizning asosiy maqsadlaridan biridir. Bundan tashqari,
o'lchovlar mashg'ulot paytida amalga oshiriladi, bu bizning o'lchovlarimizni osonlashtiradi deb
o'ylangan. Bundan tashqari, ball va qaror qabul qilish momentiga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan
anaerob faolliklarning batafsil tahlili ushbu omillarni tushunishga yordam beradi.
Zamonaviy futbolning tarixiy rivojlanishi
O‘tmishda o‘ynalib kelgan va hozir ham o‘ynalib kelayotgan barcha sport turlari
ichida futbol o‘yinining o‘rni va ahamiyatini inkor etib bo‘lmaydi. Millionlab odamlar -
sportchilar, xodimlar, ish beruvchilar va tomoshabinlar sifatida ushbu o'yinda ishtirok etadilar va
uni bizning davrimizning eng yirik sanoat faoliyatiga aylantirishga hissa qo'shadilar.
Futbol - bu katta o'yin maydonida, ko'p o'yinchilar ishtirokida, o'yin qoidalari bilan
belgilanadigan cheklangan maydonda o'tkaziladigan, urilgan yoki o'tkazib yuborilgan gollarga
qarab natija aniqlanadigan va tananing barcha qismlaridan tashqari o'tkaziladigan sport turi. qo'llar.
Futbol o'yinlari har birida o'n bir o'yinchidan iborat ikki jamoa o'rtasida o'tkaziladi. Zaxira
o'yinchilari texnik guruh bilan birga maydon chetida tayyor turishadi. Futbol o'yinlari maxsus
ishlab chiqilgan sharsimon futbol to'pi bilan o'ynaladi. Ikkala jamoaning maqsadi o'yin qoidasi
doirasida to'pni oyoqlari, boshi va tananing boshqa qismlari bilan urish orqali raqib darvozasi
ustunlari orasidan to'pni uzatishdir. To'p bilan muomala qilish huquqi faqat darvozabonlarga
beriladi, agar ular ma'lum bir hududda bo'lsa. Bu tomosha qilishdan zavqlanadigan sport turi.
Futbol bugungi kunda eng ko'p kuzatiladigan va seviladigan sport turi hisoblanadi.
Futbol tarixi qadimgi davrlarga borib taqaladi va uning boshlanish sanasini aniq belgilash
mumkin emas. Ma'lumki, bu sportning ibtidoiy turi Xitoyda miloddan avvalgi 200-yillarda
o'ynalgan va shunga o'xshash versiyalar qadimgi Yunoniston va Rimda ham bo'lgan. Ma’lumki,
tarix davomida hayvonlarning qovuqlari sport nomi bilan shishirilgan va hatto shu maqsadda har
xil dumaloq shakldagi narsalarni tepish, uloqtirish va bosh bilan urishgan.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
481
Umumiy fikr futbolning asoslarini inglizlar qo'ygan bo'lsa-da, Stemmler ta'kidlashicha,
futbolning ibtidoiy shakli Uzoq Sharqda miloddan avvalgi 2600-2700 yillarda o'ynalgan. Xitoyda
o'ynaladi deb o'ylangan bu o'yin "ts'u kü (Tsu Chu)" deb nomlangan va "oyoq bilan to'p o'ynash"
degan ma'noni anglatadi. O‘shanda faqat armiyadagi askarlarning mudofaa qobiliyatini oshirishga
qaratilgan bu o‘yin besh metr balandlikdagi darvozaga patlar bilan to‘ldirilgan ibtidoiy to‘pni olib
kirishga uringan jamoalar o‘rtasida o‘ynalar edi. Ma'bad hovlilari dala sifatida ishlatilgan va ikkita
jamoa bir-biriga qarama-qarshi bo'lgan. Oddiy qoidalarga ega bu o‘yinda to‘pga qo‘l tegizish
taqiqlangan va to‘pni oyoq yoki bosh bilan urib raqib darvozasiga yo‘llashga harakat qilingan.
Yaponiyada "Kemari" deb nomlangan futbolga o'xshash o'yin VII asrdan boshlab o'ynaladi.
Ushbu o'yin bugungi kunda ham boshqa shaharlar qatori Kyoto va Nara shaharlarida keng
tarqalgan. Yapon Kemari o'yinini Xitoyning Ts'u Kü o'yinidan ajratib turadigan eng muhim
xususiyat shundaki, Kemari o'yinida raqib o'yinchilar bilan jang bo'lmaydi. O'yinning asosiy
maqsadi, agar u erga tushmasa, to'pni raqibdan uzoqroqqa tepishdir.
Futbol ushbu qadimiy tsivilizatsiyalardan bugungi kungacha etib kelgan bo'lsa-da, uning
yaqin tarixdagi birinchi manzili Angliya bo'lgan. Bu erda o'yin qoidalari ochib berildi va uning
hozirgi rivojlanishining poydevori rasman qo'yildi.
Futboldagi texnik mahorotlar va mushaklarning qisqarish turlari va kuch mashqlari
Futbol ko'plab texnik ko'nikmalarni namoyon qilishni talab qiladi. Futbolda texnika eng
qiyin sharoitlarda ham to'pga egalik qilish va to'pdan eng to'g'ri vaqtda muvaffaqiyatli foydalanish
demakdir. Shuningdek, u ko'plab harakatlarni o'zlashtirishni talab qiladigan xatti-harakatlarga
tayyorlikni ifodalaydi. Futbolchining ushbu usullarni bunday sharoitlarda samarali bajarishi uchun
bolalar va yoshlarga asosiy va rivojlanish texnikasini o'rgatish kerak. Bu bolalar professional
darajada futbolda yaxshiroq o'ynashlari va o'zlarini yaxshilashlari uchun zarur.
Asta-sekin ishlab chiqilgan texnika futbolning muhim tarkibiy qismlaridan biri bo'lsa-da,
koordinatsiya va harakat qobiliyatlari bo'lmasa, undan samarali foydalanish mumkin emas.
Boshqacha aytganda, futbolda texnik mahoratni oshirish uchun vosita mahoratini ham
rivojlantirish kerak. Shu nuqtai nazardan, ushbu ko'nikmalarni egallash uchun ikkala ko'nikmani
uzoq vaqt davomida rivojlantiradigan mashg'ulotlarni amalga oshirish juda muhimdir.
Futboldagi texnik ko'nikmalar ikki toifada ko'rib chiqiladi: to'p bilan va to'psiz tana
texnikasi. Mass tana texnikasi qatoriga pas berish, otish va dribling ham kiradi.
Futbolda pas berish, otish va dribling
To'p uzatish - futbolchining o'yin davomida to'pni tegishli tarzda jamoadoshiga uzatishi. U
futbol o'yinining asosini tashkil qiladi va o'yin ustunligining saqlanishini ta'minlaydi. Samarali
bo'lishi uchun uni refleks kabi qilish kerak. Shuning uchun mashg'ulotlarda ko'p o'tish mashqlarini
bajarish muhimdir. Atrof-muhit nazorati va to'pni urish usuli bilan bir qatorda pasning intensivligi,
vaqti va aniqligi ham sifatli uzatma uchun muhim elementlardir.
Dribling texnikasi futboldagi muhim texnikalardan biridir. Ushbu texnikada to'pni
futbolchi maydonning bir chetidan boshqasiga olib o'tadi. Dribling, boshqa texnikalar singari,
vosita mahoratiga, muvofiqlashtirishga va konditsionerlikka bog'liq.
Sportchining to‘p bilan tezlashishi va yo‘nalishini tez o‘zgartirishi dribling mahoratining
elementlari hisoblanadi. Futbol o'yinida sodir bo'ladigan ko'plab harakatlar qisqa muddatli takroriy
yugurish yoki driblingdan iborat. Dribling tezligi futbolning muhim ko'rsatkichidir. Jismoniy kuch
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
482
va konditsionerlik bilan bevosita bog'liq bo'lgan dribling tegishli vaqt va vaziyatda bajarilishi
kerak. Ushbu texnikada to'pga egalik qilish va to'pning intensivligi va yo'nalishini yaxshi sozlash
juda muhimdir.
Futbolda o'yin natijasini belgilovchi to'p bilan bajariladigan eng asosiy ko'nikmalardan biri
bu zarbadir. Otishni aniq va yuqori tezlikda bajarish otish texnikasi mahoratining sifatini ochib
beradi. Qo'llab-quvvatlovchi oyoqning holati, dominant oyoqning faollashishi, harakat tezligi va
oyoqning to'p bilan uchrashish nuqtasi zarbaning aniqligi va tezligiga ijobiy yoki salbiy ta'sir
qiladi.
Futbolda texnik ko'nikmalarning ahamiyati
Har bir sport sohasining texnik mahorat talablari har xil. Lekin qaysi sohada bo'lishidan
qat'i nazar, sportchi yuqori saviyada o'yin ko'rsatishni istasa, texnik mahorat saviyasini oshirishi
kerak. Futbol o'yini sifatini oshiradigan muhim omillardan biri bu futbolchilarning o'zlarining
asosiy mahoratini namoyish eta olishidir. o'yin sharoitida eng aniq va ravon tarzda texnik
ko'nikmalar. Bugungi kunda ko'plab yuqori saviyadagi futbolchilarning aktyorlik sifati bilan
bog'liq muammolarning sababi, ular o'zlarining infratuzilma mashg'ulotlari davomida o'zlarining
aktyorlik sifatini namoyish etishga yordam beradigan etarli texnik va taktik ko'nikmalarni
egallamasliklari bilan bog'liq. Bundan tashqari, vosita mahorati futboldagi texnik ko'nikmalar
bilan birgalikda foydali natijalar beradi.
Futboldagi asosiy va yordamchi motorik xususiyatlari.
Kuch
Motor xususiyati sifatida kuch murakkab tuzilishga ega.
Meuselning fikricha, insonning asosiy xususiyati bo'lgan kuch yordamida massani
harakatga keltirish, qarshilikni yengish va unga mushak kuchi bilan qarshilik ko'rsatish mumkin.
Kuchga ta'sir qiluvchi omillar
Kuchga ta'sir qiluvchi turli omillar mavjud. Bular asabiy nazorat, qisqarishda ishtirok
etadigan mushaklar miqdori, harakatlarning tezligi va soni, fiziologik va anatomik funktsiyalar
kabi omillardir. Nerv nazorati qisqarishda ishtirok etuvchi vosita birliklarining miqdori, vosita
blokining tuzilishi, harakat tezligi va soni kabi omillarga bog'liq. Harakatda ishtirok etuvchi vosita
birliklari miqdori ortishi (motor yig'indisi), katta motor birliklari, ya'ni katta muskullar ishtirok
etishi va qo'zg'alish tezligining (to'lqin yig'indisi) tezlashishi bilan hosil bo'lgan kuch ortadi. Kuch
mashqlarining natijalaridan biri mushakning ko'ndalang kesimini oshirishdir. Bu o'sish
mushaklarning kuchayishi bilan ijobiy bog'liq. Bundan tashqari, mushakning ko'ndalang
kesimining ortishi mushakning qisqarish elementlari sonining ko'payishi bilan ham bog'liq.
Natijada, bu mushak tolalarining o'sishiga olib keladi.
Mushaklarning qisqarish turlari va kuch mashqlari
Yuqori darajadagi sportchilar asosan konsentrik mushaklar faoliyatini o'z ichiga olgan
dinamik mashqlarni bajaradilar. Qolgan qisqarish turlari maxsus kuch ko'nikmalarini rivojlantirish
uchun yordamchi mashqlar sifatida kamroq qo'llaniladi. Ushbu tadqiqotda statik va dinamik deb
ikki guruhga bo'lingan mushaklar qisqarishi turlarining sportchilarning sport ko'rsatkichlariga elita
darajadagi sportchilarga emas, balki bolalarga o'qitishning o'zgaruvchisi sifatida ta'sirini o'rganish
maqsad qilingan.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
483
Kuchning tuzilishini uning ishlash usuli va qisqarish turlariga ko'ra ko'rib chiqsak,
mushaklarning qisqarish turlari odatda dinamik va statik qisqarish sifatida yuzaga keladi, kuch esa
dinamik va statik kuch sifatida aniqlanadi.
Statik kuch: Bu mushaklarning izometrik qisqarishi natijasida hosil bo'lgan kuch.
Izometrik qisqarish: Bu mushaklarning uzunligi va bo'g'in burchagi o'zgarmasdan
kuchaygan kuchlanish bilan statik mushak qisqarishi. Ichki va tashqi qarshiliklar bir-biriga teng.
Izometrik qisqarishlar kuch mashqlarining ko'p qismlarida turli shakllarda paydo bo'lishi
mumkin. Bundan tashqari, bu qisqarish dinamik qisqarishning kutish davrida ham sodir bo'ladi.
Ushbu turdagi qisqarish turli xil qo'shma harakat oralig'ida sodir bo'lishi mumkin bo'lsa-da, ko'plab
pozitsiya (bachadon bo'yni, dorsal, bel) mushaklari ham izometrik qisqarish xususiyatlariga ega.
Statik mashqlar, xususan, yadro stabilizatsiyasi, kuch va ushlash kuchi kabi tadqiqotlarda keng
qo'llanilishi bilan bir qatorda, u jarohatlardan keyin ortiqcha kuch yo'qotilishining oldini olish,
minimallashtirish uchun terapiya uchun ham keng qo'llaniladi. burchak kuchi tengsizliklari va
atrofiyaning oldini olish kengdir.
Izometrik kuch va maksimal kuch qiymatlari o'rtasidagi munosabat juda yuqori. Maksimal
izometrik mashqlarda kuch ortishi submaksimal mashqlarga qaraganda yuqori bo'lganligi sababli,
submaksimal mashqlar asosiy stabilizatsiya mashg'ulotlarida, shuningdek, kuch yo'qotilishini
davolash va oldini olish uchun mashg'ulotlarda qo'llaniladi.
ACSM kuch, gipertrofiya va chidamlilikni yaxshilash uchun qarshilik mashqlari doirasida
izometrik mashqlardan foydalanishni tavsiya qiladi (o'sha erda). Izometrik mashg'ulotlar, agar
to'g'ri texnika bilan amalga oshirilsa, qo'llaniladigan maydonning faqat shu nuqtasi va
qo'llaniladigan burchakning kuchini rivojlantirishga yordam berishi aniqlandi. Ushbu rivojlanish
bu burchakda faollashtirilgan mushak tolalarining kuchayishi va antagonist mushaklarning
inhibisyonu bilan bog'liq. Bu usul tezda kuch beradi. Biroq, mashg'ulotlar to'xtatilganda, bu
kuchning yo'qolishi tez bo'lishi aytilgan. Statik mashqlarda kuchning oshishi harakatlar soni,
harakat davomiyligi, intensivlik va harakat chastotasi kabi mashg'ulot o'zgaruvchilariga bog'liq.
Mashg'ulotlar chastotasini o'rganuvchi tadqiqotlar natijalari haftasiga 3 ta mashq birligi
sifatida bajariladigan izometrik mashqlar kuchning rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatishini
ko'rsatdi.
Dinamik kuch: bu qisqarishning bir turi bo'lib, mushaklar uzunligi o'zgaradi, qarshilik esa
qisqarish davomida doimiy bo'lib qoladi. Mushak uzunligida ikki xil o'zgarish mavjud:
Konsentrik qisqarish: mushak uzunligi qisqaradi. Qo'shish burchagi kamayadi. Ya'ni
konsentrik kuch tashqi qarshilikni yengib chiqadi va ijobiy mexanik ish amalga oshiriladi.
Maksimal kuchni oshirish uchun konsentrik mashg'ulotlar keng tarqalgan.
Eksantrik qisqarish: mushak uzunligi uzunroq bo'ladi. Bu qisqarish kuchi tashqi
qarshilikdan kamroq bo'lgan qisqarishdir. Bajarilgan ish tortishish yo'nalishida bo'lgani uchun
salbiydir. Ushbu turdagi mashqlarda tolaga to'g'ri keladigan og'irlik miqdori ortadi, chunki vosita
birliklari kamroq faol bo'ladi va natijada mushakda ko'proq mikrotraumlar paydo bo'ladi.
Izotonik qisqarishlar qisqarishning har bir bosqichida bu mushakda teng kuchlanishni
yaratmaydi. Strukturaviy ravishda mushak konsentrik qisqarishi bilan uning antagonist mushaklari
ekssentrik qisqaradi va buning natijasida jismoniy mashqlar paytida turli mushak guruhlarida turli
xil qisqarishlar paydo bo'ladi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
484
Motor ish faoliyatini yaxshilashga izotonik mashqlar bilan erishilgan bo'lsa-da, tadqiqotlar
shuni ko'rsatdiki, agar yaxshi davriylik amalga oshirilsa, tayyorlangan dasturlarning ta'siri aniqroq
bo'ladi. Ushbu davr ichida chastota izotonik kuch mashqlari samaradorligiga ta'sir qiluvchi muhim
o'quv o'zgaruvchilardan biridir. Bunday tadqiqotlarda kuchning rivojlanishi uchun optimal
chastota ma'lum bo'lishi kerak; ma'lumki, chastota ortganda kuchning rivojlanishi ham ortadi.
Masalan; ACSM yangi boshlanuvchilar uchun haftada 2-3 marta izotonik kuch mashqlari
chastotasini tavsiya qiladi.
Izokinetik qisqarish: bo'g'in burchagining o'zgarishi doimiy tezlikda sodir bo'ladi va
boshqa qisqarishlardan farqli o'laroq, harakat tezligini nazorat qilish muhimdir. Aytish mumkinki,
barcha burchaklardagi maksimal kuch ishlab chiqarish mushaklarning boshqa qisqarish turlariga
qaraganda yuqori ishlashini ta'minlaydi, chunki eng yuqori vosita birligi harakati sodir bo'ladi.
Izokinetik mashg'ulotlar ushbu trening uchun ishlab chiqarilgan maxsus jihozlar yordamida
amalga oshiriladi. Ushbu jihozlar qimmat bo'lishiga qaramay, ular bir vaqtning o'zida bir nechta
sportchilarning ishlashiga imkon bermagani uchun, ular mashg'ulot vositasi sifatida emas, balki
reabilitatsiya, o'lchash va tadqiqot maqsadlarida qo'llaniladi. Kerakli tezlikda qo'shma harakatlarni
amalga oshirish va sportchini o'rgatish nuqtai nazaridan variantni taqdim etsa-da, u faqat ma'lum
bo'g'inlarni izolyatsiyada ishlashga imkon beradi. Biroq, tarmoqqa xos harakatlar, odatda, ko'p
bo'g'inli funktsional harakatlardan iborat. Shuning uchun bu qurilmalar funksionallik jihatidan mos
emas.
Futbolda kuch mashqlari
Futbolchilarga o'yin davomida qilgan har bir harakatida kuch kerak. Bundan tashqari, ular
bir yil ichida oldingi yillarga nisbatan ko'proq musobaqalarda qatnashganligi va bu
musobaqalarning tezligi yuqori bo'lganligi sababli, ularda jismoniy talablar ko'proq bo'ladi.
Natijada kuchning ahamiyati yanada yaqqol namoyon bo'ladi. Ushbu zarur va kerakli
vosita ko'nikmalarini rivojlantirish uchun futbol mashg'ulotlaridan tashqari, maxsus kuch va
boshqa fazilatlarni rivojlantiruvchi mashqlarni bajarish kerak.
U o'yinchining holati, yoshi, xususiyatlari va taktik tushunchasi kabi parametrlarga ko'ra
o'zgarib tursa-da, futbolda asosiy kuch turlari (maksimal kuch, tezkor kuch, kuchda davomiylik)
kompleks tarzda ishtirok etadi.
Umumiy maqsadi mushak massasini saqlab qolish va o'tish mavsumida (mavsumdan
tashqari) yoki mavsum boshida qo'llash orqali keyingi mashg'ulotlarga moslashishdan iborat
bo'lgan gipertrofiya mashg'ulotlari mashg'ulotning boshida yaqin o'quv bo'limida o'tkazilmasligi
kerak. ish kunidagi raqobatga, chunki u mushaklarning charchoqlarini oshiradi va uning ko'lami
keng bo'lsa, quvvat chiqishiga salbiy ta'sir qiladi.
Futbolda, ayniqsa, pastki ekstremita va magistralda katta ahamiyatga ega bo'lgan maksimal
kuch darajasi va futbolga xos mahorat o'rtasidagi bog'liqlik yuqori. Shu sababli, yuqori saviyali
futbolchilar ushbu turdagi mashg'ulotlarda, ayniqsa konsentrik fazada maksimal mobilizatsiyaga
e'tibor berish orqali sakrash, sprint va chaqqonlik kabi mahoratlarini oshirishlari mumkin. Biroq,
noto'g'ri taxminlarga asoslanib, murabbiylar futbol mashg'ulotlariga maksimal kuch mashqlarini
kiritmaydilar va mashg'ulotlar vaqtlarining cheklanishi, bu mashg'ulotlar sportchilarni
sekinlashtiradi, degan fikr, noma'lum sabablarga ko'ra dasturlarga kiritilmagan. maksimal kuch va
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
485
tezkor kuch o'rtasidagi bog'liqlik va futbolchilarning ommaviy mashg'ulotlardan tashqari
mashg'ulotlarga diqqatini jamlay olmasliklari.
Tez kuch, ya'ni kuch, futbolchilar uchun eng muhim shartli xususiyatlardan biridir.
Futbolda kuchni oshirishga qaratilgan mashg'ulotlar ushbu turdagi mashg'ulotlarning
muhim bosqichi va asabiy moslashuvini tashkil etadi va quvvat chiqishiga bog'liq bo'lgan
harakatlar samaradorligini oshiradi. Kuch mashqlarida harakat tuzilmalarining shoxga xosligiga
e'tibor berish kerak. Kuch mashqlarining yana bir qismi pliometrik mashqlardir. Ushbu
mashg'ulotlar yuqori darajadagi tezkor kuch mashqlarini bajargan ushbu futbolchilarga tezkor
kuch darajasini yanada oshirishga va tezlik va chaqqonlik kabi ko'nikmalarni rivojlantirishga
yordam beradi. Sportchilar bu usuldan sakrash samaradorligini va oyoq kuchini yaxshilash uchun
ham foydalanadilar.
Futbolchilarni tayyorlashning muhim tarkibiy qismlaridan biri bu kuchning uzluksizligi
mashg'ulotlaridir. Musobaqa davomida kuchni saqlab qolish futbolchi uchun muhim shartlardan
biridir. Bundan tashqari, mushaklarning chidamliligi futbolchining harakatlarining kuchi va sifati
bilan bog'liq va jarohatlardan himoya qilishda ham muhimdir. Shu bilan birga, optimal rivojlangan
kuchni saqlab qolish ham magistral va boshqa stabilizator mushaklari uchun juda muhimdir. Bu
mashg'ulotlar mavsum boshiga yaqin futbolchining maxsus kuch mashg'ulotlarida ham, mavsum
davomida mashg'ulot bo'linmalarida ham amalga oshirilishi kerak.
Qisqartirish turlari bo'yicha, izokinetik qisqarishlardan tashqari, futbol o'yini davomida
barcha qisqarish turlari sodir bo'ladi. Shu ma'noda, futbolchi turli bo'g'in burchaklarida va ayniqsa
tez va portlovchi tezlikda barcha qisqarishlar uchun o'qitilishi kerak. Futbolchilar uchun muhim
bo'lgan barcha kuch shakllari eng yuqori darajada emas, balki optimal darajada rivojlanishi kerak.
Ushbu yo'nalishda qo'llaniladigan qisqarish turi, qisqarish kuchi, qisqarish yo'nalishi va
harakat tezligi kabi kuchni rivojlantirish usullari raqobat shartlariga muvofiq fiziologik
moslashuvlarni yaratishi kerak va rejalashtirishga muvofiq amalga oshirilishi kerak. sportchining
xususiyatlari.
Umuman olganda, futbolda qo'llaniladigan kuch mashqlari bilan; sportchining texnikani
xohlagancha qo‘llash va saqlab turish qobiliyati; Futbolchini sakrash, burilish, quvvat ishlab
chiqarish va filial tomonidan talab qilinadigan yugurish tezligi kabi harakatlarni bajarish uchun
jismoniy tayyorgarligini ta'minlash; keyingi yuqori zichlikdagi yuklarga moslashish; Bu agonist,
antagonist, zaif yoki ayniqsa yadro mushaklari kabi kamroq ishlatiladigan mushaklarni
kuchaytirishga qaratilgan. Ba'zi kuch mashqlari asosiy kuch mashqlarini to'ldiradi. Ushbu turdagi
mashqlar asosiy mashg'ulot paytida qo'llanilishidan tashqari, sportchini himoya qilish,
rivojlantirish va davolash maqsadida o'tish mavsumida ham qo'llanilishi mumkin. Bu mashqlar
nerv-mushak nazoratini ta'minlashga qaratilgan qo'shma stabilizatsiya mashqlari, qisqarish turiga
xos mashqlar, muvozanat, propriosepsiya, pliometrik va sportga xos mahorat mashqlarini o'z
ichiga oladi. Biroq, bu barcha ma'lumotlarga qo'shimcha ravishda, e'tiborga olish kerak bo'lgan
yana bir masala bor. Yuqorida sanab o'tilgan kuch mashqlari asosiy sohaga e'tibor bermasdan
amalga oshirilganda, bu sportchining jarohat olish xavfini oshiradi va uning texnik mahoratini
cheklaydi. Shu sababli, deyarli barcha sport tarmoqlari va sportchilarning o'quv dasturlariga
asosiy o'quv amaliyotlarini kiritish foydali bo'ladi, deb o'ylashadi.
Xulosa
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
486
Futbolning tarixiy rivojlanishi, uning zamonaviy futbol tushunchasiga o'tishi va bu
jarayonda paydo bo'lgan shakllanishlarni o'rganishni maqsad qilgan ushbu tadqiqotda futbol
pozitsiyalari, rollari va vazifalari, matn tahlili va skanerlash modeli sifat jihatidan qo'llanilgan.
tadqiqot usuli. Sifatli tadqiqot usuli - bu tabiiy muhitda ma'lum bir hodisani yaxshiroq tushunish
uchun qo'llaniladigan usul. Sifatli tadqiqot odatda raqamli bo'lmagan ma'lumotlar (masalan,
og'zaki ma'lumotlar) asosida inson xatti-harakatlarini o'rganish, tavsiflash va sharhlashga
qaratilgan. Ushbu usul ijtimoiy va sog'liqni saqlash fanlari doirasida hikoyaviy tadqiqotlar, etno-
deskriptiv tadqiqotlar, amaliy tadqiqotlar va fenomenologiya tadqiqotlarida keng qo'llaniladigan
dizaynlarga ega. Ushbu tadqiqot jarayonida ma'lum vaziyatlardagi ma'lumotlardan umumiy
mavzular va qonuniyatlar aniqlandi, vaqtinchalik farazlar o'rnatildi va ularni ishlab chiqish orqali
xulosalar chiqarildi.
REFERENCES
1.
Yarasheva, D. (2024). TYPES AND EFFECTIVENESS OF FITNESS TRAINING.
Modern
Science
and
Research,
3(1),
299–307.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28041
2.
Yarasheva, D. (2024). SUBJECTIVE AND SPORT. Modern Science and Research, 3(1).
Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28960
3.
Yarasheva, D. (2024). SPONSORSHIP RELATIONSHIPS IN SPORTS MARKETING.
Modern
Science
and
Research,
3(2),
337–345.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/29029
4.
Dilnoza, Y. (2023). SUB'YEKTIV VA SPORT.
5.
Dilnoza, Y. (2024). SOG'LOMLASHTIRUVCHI MASHG'ULOTLARNING TURLARI
VA SAMARADORLIGI.
6.
Yarasheva Dilnoza. (2023). SPORTS PEDAGOGY BASED ON PSYCHOMOTOR AND
DEVELOPMENT THEORIES. American Journal Of Social Sciences And Humanity
Research, 3(12), 26–41. https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue12-05
7.
Yarasheva Dilnoza. (2023). PHYSIOLOGICAL REACTIONS TO INTERNAL LOAD
STUDY. American Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 3(12), 47–56.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue12-07
8.
Yarasheva Dilnoza. (2023). SPORTS, CULTURE AND SOCIETY. American Journal Of
Social
Sciences
And
Humanity
Research,
3(11),
152–163.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue11-17
9.
Yarasheva, D. (2024). IN HANDBALL GYMS: SAFE PHYSICAL EXERCISES AND
INJURY PREVENTION. Modern Science and Research, 3(2), 23–32. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/30639
10.
Yarasheva, D. (2024). USE OF HANDBALL INDUSTRY AND TECHNOLOGY. Modern
Science and Research, 3(2), 9–Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-
research/article/view/30575
11.
Yarasheva, D. (2024). THE İMPORTANCE OF ENDURANCE İN HANDBALL.
International Bulletin of Engineering and Technology, 4(3), 73–77. Retrieved from
https://internationalbulletins.com/intjour/index.php/ibet/article/view/1406
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
487
12.
Dilnoza, Y. (2023). GANDBOL MURABBIYLARINING FIKRIGA KO'RA,
SPORTCHILARNING KO'RSATKICHLARIGA PSIXOLOGIK TA'SIR ETUVCHI
OMILLAR. Research and Publications, 1(1), 86-100.
13.
Dilnoza, Y. (2023). FOCUS ON AEROBIC (LI) TYPE OF MOTOR ACTIVITY BASED
ON FITNESS PROGRAMS. American Journal Of Social Sciences And Humanity
Research, 3(11), 81-90.
14.
Yarasheva Dilnoza. (2023). METHODS OF ORGANIZING NON-TRADITIONAL
FITNESS CLASSES. American Journal Of Social Sciences And Humanity Research,
3(11), 61–72. https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue11-09
15.
Yarashova, D. (2023). THE IMPACT OF PLAYING SPORTS IN EARLY CHILDHOOD
ON SOCIAL DEVELOPMENT. Modern Science and Research, 2(10), 230–234. Retrieved
from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/24325
рашева,
Д.
(2023).
СТИЛИ
ОРГАНИЗАЦИИ
НЕТРАДИЦИОННЫХ
ОЗДОРОВИТЕЛЬНЫХ
ЗАНЯТИЙ.
ОБРАЗОВАНИЕ
НАУКА
И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 19(5), 6-10.
17.
Дильноза
Ярашева.
(2023).
ФИТНЕС
КАК
ОЗДОРОВИТЕЛЬНАЯ
ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ. Proceedings of International Conference on Modern Science and
Scientific
Studies,
2(283.
Retrieved
from
https://econferenceseries.com/index.php/icmsss/article/view/1777
18.
Yarasheva, D. (2022). BOLALARDA MASHQ QILISHNING AHAMIYATI.
PEDAGOGS jurnali, 19(1), 139-142.
19.
Yarashova, D. (2023). STRENGTH TRAINING AND STRENGTH TRAINING IN
CHILDREN. Modern Science and Research, 2(9), 211–215. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/24177
20.
Yarasheva Dilnoza Ismail Qizi. (2023). TECHNICAL AND TACTICAL SKILLS IN
SPORTS. American Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 3(10), 105–116.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue10-16
21.
Nuriddinov, A. (2023). Sport sotsiologiyasi: uning o'tmishdan hozirgi kungacha
rivojlanishi va kelajakka umidlari. Research and Publications, 1(1), 74-85.
22.
Nuriddinov, A. (2024). IMPACT OF GLOBALIZATION AND SPORTS. International
Bulletin of Engineering and Technology, 4(3), 78-83.
23.
23.Nuriddinov, A. (2024). A COMPILATION STUDY OF INNOVATION IN SPORT.
Modern Science and Research, 3(2), 346-352.
24.
Nuriddinov, A. (2024). KARL MARX AND THE THOUGHTS OF CLASS THEORY ON
SPORTS CULTURE. Modern Science and Research, 3(1).
25.
Nuriddinov, A. (2024). THE CONNECTION BETWEEN SPORT AND PHILOSOPHY.
Modern Science and Research, 3(1), 308-317.
26.
Nuriddinov, A. (2023). MANAGING THE PROCESS OF TALENT DEVELOPMENT IN
SPORTS ANATASIA. American Journal Of Social Sciences And Humanity Research,
3(11), 121-132.
27.
Nuriddinov, A. (2023). PHYSICAL ACTIVITY, HEALTH AND ENVIRONMENT.
American Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 3(12), 189-200.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
488
28.
Nuriddinov, A. (2023). Use Of Digital Sports Technologies in Sports Television. American
Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 3(11), 208-219.
29.
Nuriddinov, A. (2023). A STUDY OF THE AGGRESSIVE STATUS OF FOOTBALL
FANS. American Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 3(11), 73-80.
30.
Nuriddinov, A. (2023). THE ROLE OF FAIR PLAY IN PHYSICAL EDUCATION.
Modern Science and Research, 2(10), 244-250.
31.
Nuriddinov, A., Sayfiyev, H., & Sirojev, S. (2023). WHY FOOTBALL IS THE FIRST
SPORT THAT COMES TO MIND TODAY. Modern Science and Research, 2(9), 200-203.
32.
Sirojev, S., Nuriddinov, A., & Sayfiyev, H. (2023). THE CONCEPT AND İMPORTANCE
OF SHOOTİNG SPEED İN VOLLEYBALL. Modern Science and Research, 2(9), 187-
191.
33.
Bahodir o‘g‘li, N. A. (2023). YEVROPA MAMLAKATLARIDA YUQORI MALAKALI
FUTBOLCHI VA MURABBIYLARNI TEXNIK TAKTIK HARAKATLARINI TADBIQ
QILISH METODIKASI. THEORY AND ANALYTICAL ASPECTS OF RECENT
RESEARCH, 2(14), 187-189.
34.
Sirojev Shoxrux. (2023). BEHAVIORAL CHARACTERISTICS, PRINCIPLES AND
WORKING METHODS OF COACHES. American Journal Of Social Sciences And
Humanity Research, 3(11), 50–60.
35.
Shoxrux, S. (2023). VOLEYBOLDA OTISH TEZLIGI TUSHUNCHASI VA
AHAMIYATI. Новости образования: исследование в XXI веке, 1(11), 913-917.
36.
Sirojev, S. (2023). THE CONCEPT AND İMPORTANCE OF SHOOTİNG SPEED İN
VOLLEYBALL. Modern Science and Research, 2(9), 187-191.
37.
Sirojev Shoxrux. (2023). THE CONNECTION BETWEEN SPORTS AND LOGIC.
American Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 3(11), 97–106.
38.
Sirojev Shoxrux. (2023). APPLICATIONS OF SPORT PSYCHOLOGY IN THE WORLD.
American Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 3(11), 107–120.
39.
Sirojev, S. (2023). TEACHING ACTIVITIES AND PHILOSOPHY IN PHYSICAL
EDUCATION AND SPORTS. Modern Science and Research, 2(10), 235–243.
40.
Sirojev Shoxrux. (2023). THE IMPORTANCE OF MUTUAL RESPECT AND
KINDNESS IN SPORTS. American Journal Of Social Sciences And Humanity Research,
3(12), 215–225.
41.
Sirojev, S. (2024). EFFECTS OF SOCIAL PHOBIA ON SPORTS. Modern Science and
Research, 3(1), 318–326.
42.
Sirojev Shoxrux. (2023). STUDYING SPORTS PSYCHOLOGY. American Journal Of
Social Sciences And Humanity Research, 3(12), 176–188.
43.
Sirojev, S. (2024). EFFECTS OF WARM-UP AND STRETCHING EXERCISES ON
PROPRIOCEPTION AND BALANCE. Modern Science and Research, 3(2), 353–361.
44.
Fayzullo o’g’li, S. S. (2023). YEVROPA ITTIFOQI VA SPORT. International journal of
scientific researchers, 2(2), 7-16.
45.
Sirojev, S. (2024). SPORTS MASSAGE. International Bulletin of Engineering and
Technology, 4(3), 84-88.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
489
46.
Azamat Orunbayev. (2023). PANDEMIYA DAVRIDA MOBIL SOG’LIQNI SAQLASH
VA FITNES DASTURLARI (PROGRAM). Research Focus International Scientific
Journal, 2(7), 37–42. Retrieved from https://refocus.uz/index.php/1/article/view/414
47.
Azamat Orunbayev. (2023). APPROACHES, BEHAVIORAL CHARACTERISTICS,
PRINCIPLES AND METHODS OF WORK OF COACHES AND MANAGERS IN
SPORTS. American Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 3(11), 133–151.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue11-16
48.
Azamat Orunbayev. (2023). GLOBALIZATION AND SPORTS INDUSTRY. American
Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 3(11), 164–182.
49.
Azamat Orunbayev. (2023). SOCIAL SPORTS MARKETING. American Journal Of
Social
Sciences
And
Humanity
Research,
3(12),
121–134.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue12-17
50.
Azamat Orunbayev. (2023). RECOVERY STRATEGY IN SPORTS. American Journal Of
Social
Sciences
And
Humanity
Research,
3(12),
135–147.
https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume03Issue12-18
