ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
230
ERTA BOLALIK DAVRIDA SPORT BILAN SHUG'ULLANISHNING IJTIMOIY
RIVOJLANISHGA TA'SIRI
Yarashova Dilnoza Ismoil qizi
Osiyo Xalqaro Universiteti Jismoniy Madaniyat kafedrasi o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8418661
Annotatsiya.
Erta bolalik deb ataladigan 0-6 yosh oralig'i o'sish va rivojlanish eng tez
sodir bo'lgan davrlardan biridir. Bu davrda ijtimoiy va hissiy rivojlanish, ayniqsa, til rivojlanishi
va jismoniy rivojlanish ham tezlashadi. Bu davrda rivojlanish sohalarida yuzaga keladigan har
qanday muammolar bolalarning boshqa rivojlanish sohalariga ham, kelajakdagi hayotiga ham
salbiy ta'sir qiladi. Ijtimoiy rivojlanish - bu erta bolalik davrida o'qituvchilar, oilalar va
tadqiqotchilar tomonidan tez-tez ta'kidlangan rivojlanishning asosiy yo'nalishlaridan biri. Buning
asosi shundaki, ijtimoiy rivojlanish ikkala ijtimoiy munosabatlarga ham ta'sir qiladi.
Kalit so'zlar:
Erta bolalik, Sport, Ijtimoiy rivojlanish, Emotsional rivojlanish, Hissiy
ko'nikma, Jismoniy rivojlanish, Sport faoliyati.
THE İMPACT OF PLAYİNG SPORTS İN EARLY CHİLDHOOD ON SOCİAL
DEVELOPMENT
Abstract.
The age range of 0-6 years, called early childhood, is one of the periods when
growth and development occur most rapidly. Social and emotional development also accelerates
during this period, especially language development and physical development. Any problems that
arise in the areas of development during this period negatively affect both other areas of
development and the future life of children. Social development is one of the main areas of
development that are often highlighted by teachers, families and researchers in early childhood.
The basis of this is that social development affects both social relationships.
Keywords:
early childhood, Sports, Social Development, emotional development,
emotional skills, physical development, sports activities.
ВЛИЯНИЕ ЗАНЯТИЙ СПОРТОМ В РАННЕМ ДЕТСТВЕ НА СОЦИАЛЬНОЕ
РАЗВИТИЕ
Аннотация.
Период от 0 до 6 лет, называемый ранним детством, является одним
из периодов, когда рост и развитие происходят быстрее всего. В этот период также
ускоряется социальное и эмоциональное развитие, особенно языковое развитие и
физическое развитие. Любые проблемы, возникающие в сферах развития в этот период,
негативно сказываются как на других сферах развития детей, так и на их дальнейшей
жизни. Социальное развитие-одна из основных областей развития, на которую часто
обращают внимание учителя, семьи и исследователи в раннем детстве. Основа этого в
том, что социальное развитие влияет на оба социальных отношения.
Ключевые слова:
раннее детство, Спорт, социальное развитие, эмоциональное
развитие, эмоциональные навыки, физическое развитие, спортивная активность.
Kirish
Rivojlanish bosqichlari doirasida 2-6 yosh chaqaloqlikdan bolalikgacha bo'lgan davrdir.
Bu jarayonda bolaning ota-onasidan mustaqil shaxs bo'lish haqidagi dastlabki g'oyalari asta-sekin
paydo bo'la boshlaydi. Bu holat bolani vaqt o'tishi bilan mustaqil bo'lishga undaydi. Bu
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
231
rivojlanishlar bilan bir qatorda, asosiy munosabatlarning asosi ham shu davrda shakllanadi. Bu
davr chaqaloqlik yoki erta bolalik deb ham ataladi.
Bola ijtimoiy hayotga mos keladigan xulq-atvorni yoshligida o'rganadi va bu o'rganish
chuqur singib ketadi va osonlikcha o'chirilmaydi. Biz kundalik hayotda odat sifatida ta’riflagan
ko‘plab xarakter sifatlarining infratuzilmasi bolalik davrida oila orqali shakllanadi. Bu yerda bola
nafaqat odamlar bilan, balki narsalar bilan ham aloqalarining asosini tashkil qiladi. Uyatchanlik,
xushmuomalalik, ehtiyotkorlik, ozodalik, ozodalik, tartibsizlik, saxovatpeshalik, baxillik kabi
xulq-atvorni egallash bolalik davridagi tarbiya bilan bog‘liq. Shu nuqtai nazardan, erta bolalik
davridagi rivojlanish
Qo'llab-quvvatlashda ta'lim muhim rol o'ynaydi Bugungi kunda maktabgacha ta'lim
muassasalarida erta yoshdagi rivojlanishni qo'llab-quvvatlashga qaratilgan ta'lim amalga
oshirilmoqda.Maktabgacha ta'lim muassasalarining muhim majburiyatlaridan biri bolaning hissiy
rivojlanishiga hissa qo'shishdir. Emotsional rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash bolaga kundalik
hayotda insoniy munosabatlar uchun muhim bo‘lgan hissiy ko‘nikmalarni singdirish orqali
jamiyatda ijtimoiy mavjudot sifatida o‘z o‘rnini egallash imkonini beradi. Shu nuqtai nazardan,
hissiy qobiliyatlar ijtimoiy rivojlanishda muhim mavqega ega. Chunki bolaning hissiy qobiliyatini
rivojlantirish orqali ko‘plab ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish va xulq-atvor muammolarining
oldini olish mumkin. Hissiy ko'nikmalarni egallashdagi kamchiliklar, ayniqsa, boshlang'ich va
o'rta bolalarda uchraydigan xatti-harakatlar muammolarida samarali bo'ladi. Maktabgacha
yoshdagi bolalarda hissiy ko'nikmalarni shakllantirish va keyingi davrlarda hissiy ko'nikmalarni
o'rgatish bolaning o'quv hayoti va ijtimoiylashuviga yordam beradi.
Ijtimoiy o'zaro munosabatlar zamonaviy ijtimoiy tuzilmada muhim o'rin tutadi. Chunki
odamlar hayotining muhim qismini boshqa shaxslar bilan muloqotda o'tkazadilar. Shu sababli,
yuqori darajadagi ijtimoiy ko'nikmalarga ega bo'lgan odamlar ijtimoiy hayotda boshqa shaxslar
bilan osonroq muloqot qilishlari aytiladi. Keyinchalik hayotda boshqa shaxslar bilan yaxshi
ijtimoiy munosabatlar. Ijtimoiy rivojlanish darajasi past bo'lgan bolalar keyingi yoshda ijtimoiy
moslashuv muammolarini boshdan kechirishlari sababli, erta bolalik davridagi bolalarning
ijtimoiy ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradigan tadbirlarda ishtirok etishlari juda
muhimdir. Bu davrda bolalarning ijtimoiy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashda sport
mashg‘ulotlarida ishtirok etish muhim o‘rin tutadi. Ushbu tadqiqot erta bolalik davrida sport
mashg'ulotlarida ishtirok etishning ijtimoiy ko'nikmalarni rivojlantirishga ta'sirini baholashga
qaratilgan.
Bolalik davrida olingan ijtimoiy ko'nikmalar bolalarning ko'nikmalarini rivojlantirishda
muhim rol o'ynaydi. Bundan tashqari, bolalik davrida egallangan ijtimoiy ko‘nikmalar insonning
voyaga yetganda jamiyatga moslashish jarayoniga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.Adabiyotdagi
ma’lumotlarga baho berilganda, erta bolalik davrida ijtimoiy rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash
ijtimoiy ko‘nikmalarni egallash va rivojlantirish nuqtai nazaridan muhim masala hisoblanadi. Shu
sababli, keyingi yillarda maktabgacha ta'lim dasturlari bilan bir qatorda, erta yoshdagi ijtimoiy
rivojlanishni qo'llab-quvvatlovchi tadbirlarga ham e'tibor qaratilmoqda. Ma’lumki, ijtimoiy
taraqqiyotni qo‘llab-quvvatlash maqsadida qo‘llaniladigan tadbirlar orasida sport faoliyati muhim
o‘rin tutadi. Ushbu tadqiqot erta bolalik davrida sport bilan shug'ullanishning ijtimoiy
rivojlanishga ta'sirini baholashga qaratilgan.
Erta bolalik
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
232
Erkak bolaligining rivojlanish bosqichlarida bolalarning tana vazni va bo'yining o'sishi
kuzatiladi va ularning aqliy tuzilishining rivojlanishi diqqatga sazovordir. Odamlarning tana vazni
va bo'yi kabi miqdoriy xususiyatlarining o'sishi "o'sish" deb ataladi. Shaxslarning tashqi
qiyofasidagi bunday o'sish bilan birga, ularning ichki tuzilishining o'sishi ham o'sish doirasida
ko'rib chiqiladi. Urug'lanishdan to o'limgacha tirik mavjudotlar boshdan kechiradigan hissiy,
ijtimoiy, aqliy va jismoniy o'zgarishlar "rivojlanish" deb ataladi.
Jismoniy rivojlanish erta bolalik davrida tez rivojlanadigan sohalardan biridir. 0-2 yosh
oralig'ini qamrab oluvchi go'daklik davri ko'plab asosiy jismoniy ko'nikmalarga ega bo'ladigan
bosqichdir. Bu davrda chaqaloqlar ham jismoniy jihatdan tez rivojlanadi, ham harakat qobiliyatlari
sezilarli darajada oshadi. Bu yoshdan boshlab, balog'atga etgunga qadar yillik bo'y o'sishi har yili
taxminan 5,08 sm ni tashkil qiladi. Og'irligi har yili o'rtacha 2270 grammga oshadi. Bu davrda
bola maktabgacha yoshdagi boshlang‘ich ko‘nikmalardan tortib, boshlang‘ich sinflarda sport
ko‘nikmalarigacha keng ko‘lamli harakat qobiliyatlarini egallaydi va rivojlantiradi. Asosiy
jismoniy ko'nikmalarni o'zlashtira olmaydigan bolalar murakkabroq harakatlarni o'rganishda
tiyilish va istaksiz yondashuvni namoyon etadilar. “Sport malakasi toʻsigʻi” deb taʼriflangan bu
holat yuzaga kelmasdan oldin, uni oldini olish uchun dumalab olish, sudrab yurish, ushlash,
uloqtirish, sakrash, yugurish va sakrash kabi asosiy harakat namunalarini bolalarga qiziqarli tarzda
oʻrgatish kerak. maktabgacha yoshdagi shakllar va o'yinlar, ular harakatlarda professionallashtirish
bosqichiga kirishga tayyor va jihozlangan bo'lishi kerak.
Erta bolalik - bu hissiy rivojlanish tez bo'lgan davr. 0-1 yosh guruhidagi chaqaloqlarda
idning hozirgi fiziologik ehtiyojlarini qondirish ham psixologik ehtiyojlarni qondirishni
ta'minlaydi. Onalik mehri va himoyasi kabi psixologik stimullar chaqaloqning ishonch hissini
rivojlantirishga yordam beradi. Bu davrda o'zini xavfsiz his qilmaydigan chaqaloqlar kelajakda
tajovuzkorlik, shubha, his-tuyg'u va patologiyaga yo'l ochadi. Shu nuqtai nazardan, bolalarning
kelajakka ishonch tuyg'usi yuqori bo'lgan shaxs bo'lib qolishi bevosita ushbu davrda his qiladigan
ishonch hissi bilan bog'liq. Eriksonning fikricha, bu jarayonda onalarning chaqalog‘iga bo‘lgan
munosabati farzandlarining kelajakda muvaffaqiyatli yoki omadsiz hayot kechirishida muhim
omil hisoblanadi. 4-6 yoshda bolalarda tadbirkor shaxs modeli paydo bo'ladi. Garchi bu jarayonda
bolalarning tadbirkor bo'lib qolishi ularning shaxsi rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatsa-da, sezilarli
tadbirkorlik tuyg'usi jiddiy shafqatsizlik tuyg'usining rivojlanishiga yo'l ochadi. Bu davrda ota-
onalar bolalarning hissiy sotsializatsiyasi jarayonida birinchi va eng muhim yo'l-yo'riqdir. Ayniqsa,
erta bolalik davrida ota-onalar bolalarning ijtimoiy va hissiy kompetentsiyaga ega bo'lishiga
yordam berishda muhim rol o'ynaydi.
Erta bolalik davrida tez rivojlanish kuzatiladigan rivojlanishning yana bir sohasi -bu til
rivojlanishi. 1,5 yoshli bolalar ot va fe'llarni birinchi so'z sifatida o'rganadilar. Bu so‘zlar bilan
qisqa va sodda gaplar tuzadilar. 2-3 yoshdan so‘ng qo‘shma so‘zlarni ishlata boshlaydi, 5-6
yoshdan so‘ng esa bolalar har xil gaplarni to‘liq bajara oladilar.Maktabgacha ta’lim davrida
rivojlanayotgan til rivojlanishi shaxsda ijobiy farq yaratadi. Kelajak.
Ijtimoiy rivojlanish erta bolalik davrida ham juda tez sodir bo'ladi. 4-6 yoshdan
boshlanadigan maktabgacha ta'lim jarayoni bolalarning ijtimoiy ko'nikmalarini rivojlantirish
uchun muhim davr hisoblanadi. Bu jarayonda bola atrofdagi odamlar bilan osonroq muloqot qila
boshlaydi va o'zlashtirgan ijtimoiy ko'nikmalaridan ijtimoiylashuv maqsadida foydalana oladi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
233
Bu davrda oila instituti ijtimoiy taraqqiyotni ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Bolalarning
ijtimoiy rivojlanishiga oiladan keyin ta’sir etuvchi muhim omillardan biri do‘st omili ekanligi
ta’kidlangan. Do'stlar doirasidagi ijtimoiy rivojlanishga eng ko'p ta'sir ko'rsatadigan guruhlardan
qo'shnilar va qarindoshlarning bolalari. Bolalar kelajakda o'z ta'lim hayotiga kirganlarida,
maktabdagi do'stlik va mavjud do'stlarning ijtimoiy xususiyatlari bolaning ijtimoiy ko'nikmasining
rivojlanishiga ijobiy yoki salbiy ta'sir qiladi.
Sport va ijtimoiy rivojlanish o'rtasidagi aloqa
Sport faoliyati inson hayotiga turli yo'llar bilan kiradi, ularni to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita
bog'laydi va doimo tirik qolishga muvaffaq bo'lgan faoliyatdir. Aholining e’tiborini doimo o‘ziga
tortgan sport faoliyati ham ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishga mas’uldir. Sport muhitida
shaxslarning fikrlari, xulq-atvori, qarashlari va e’tiqodlari bilan bog‘liq timsollarning mavjudligi
sportning ijtimoiy jihatga ega ekanligini ochib beradi.
Bu fazilatlarga ega sport insonlarning ijtimoiylashuviga yordam beradigan muhim
vositadir. Shu nuqtai nazardan, bolalikdan boshlab to'g'ri tashkil etilgan sport mashg'ulotlari
ko'plab ijtimoiy ko'nikmalarni egallashga yordam berishi ta'kidlanadi.Sport bilan
shug'ullanishning ijtimoiy afzalliklari quyidagilardan iborat;
Jamoaviy sport turlari bilan shug'ullanadigan odamlar boshqa odamlar bilan muloqotda
bo'ladilar, chunki ular jamoa bo'lib sport bilan shug'ullanadilar. Bu odamning boshqa shaxslar bilan
hamkorlikda ishlash hissini yaxshilaydi.
Sport mashg'ulotlarida muntazam qatnashish odamlarning xarakter tuzilmalarini
shakllantirishga yordam beradi.
Shaxsning intizomni idrok etishi individual sport turlari bilan shug'ullanish bilan
yaxshilanadi.
Xavfli mashqlarda qatnashish bilan insonning jasorati ortadi.
Jismoniy tarbiya va sport darslarida bajariladigan harakatlar ma’lum erkinlik bilan, hech
qanday majburlashsiz bajariladi. Bu o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasidagi muloqotning kuchayishiga,
o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Raqib bilan jismoniy aloqa tez-tez uchraydigan sport sohalariga qiziqqan sportchilarda
muloqot qobiliyatlari rivojlanadi.
Sport mashg‘ulotlarida qatnashish orqali odamlarning tajovuzkor instinktlari tabiiy
ravishda namoyon bo‘ladi. Bu holat insonning ijtimoiy rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
Mavzu bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar
Erta bolalik davrida sport bilan shug'ullanish ijtimoiy rivojlanishga ijobiy ta'sir ko'rsatishi
ma'lum bo'lsa-da, adabiyotda turli tadqiqotchilar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar natijalari
ham erta bolalik davrida sport bilan shug'ullanish psixologik va ijtimoiy rivojlanishni qo'llab-
quvvatlashini ko'rsatadi.
Rivojlanishga ta'sirini tekshirib ko'ring, tadqiqotda ishtirok etayotgan bolalar ikki guruhga
bo'lingan: eksperimental va nazorat guruhlari, eksperimental guruhdagi bolalar 12 haftalik harakat
mashg'ulotlarida ishtirok etishdi va bu jarayon davomida nazorat guruhidagi bolalar har qanday
jismoniy faoliyatga kiritilgan. Tadqiqot yakunida eksperimental guruhdagi bolalarda nazorat
guruhidagi bolalarga nisbatan ijtimoiy moslashuv rivojlanishi yuqori ekanligi aniqlandi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
234
Xulosa va tavsiyalar
Erta bolalik davrida sport bilan shug'ullanish ijtimoiy rivojlanishni qo'llab-quvvatlaydi.
Adabiyotlarda ushbu mavzu bo'yicha tadqiqotlar odatda eksperimental va nazorat guruhlari bilan
olib borilgan va sport bilan shug'ullanadigan bolalarda ijtimoiy rivojlanish yuqori ekanligi
aniqlangan. Shu o'rinda aytish mumkinki, erta bolalik davridagi shaxslar maktabda ham,
maktabdan tashqarida ham sport mashg'ulotlarida qatnashish uchun zarur choralarni ko'rishlari
kerak.
REFERENCES
1.
Siyez, D.M. (2017). Fiziksel Gelişim. Alim Kaya (Ed.). Eğitim Psikolojisi İçinde (ss. 42-
56). Ankara: Pegem Akademi
2.
Prohl, Robert (2006): Grundriss der Sportpädagogik. 2. stark überarbeitete Auflage.
Wiebelsheim: Limpert Verlag, s.243-245.
3.
Rohkohl,
S.
(2017).
Ab
wann
sollten
Kinder
Sport
machen?
https://www.dak.de/dak/gesundheit/ ab-wann-sport-fuer-kinder-1655304.html. Erişim
Tarihi: 09.08.2017
4.
Saleschke, C. (2017). Kinder in Bewegung: Warum Sport so wichtig ist.
www.netmoms.de/magazin/ kinder/sport-fuer-kinder/kinder-in-bewegung-warum-sport-
so-wichtig-ist. Erişim Tarihi: 11.04.2018.
5.
Trost S.G., Pate R.R., Ward D.S. et al. (1999): Correlates of objectively measured physical
activity in preadolescent youth. 17: 120–126
6.
Schwarz, Rolf (2014): Frühe Bewegungserziehung. München: Ernst Reinhardt Verlag
7.
Zahner, L., TW-Team. (2013). Bedeutung von Sport und Bewegung für die Entwicklung
von Kindern und Jugendlichen. Institut für Sport und Sportwissenschaften, Universität
Basel.
