ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
755
OILA VA MAKTAB HAMKORLIGINING TARBIYAVIY AHAMIYATI
Qalbaeva Manzura
Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika insituti
pedagogika-psixologiya va ijodiy talim fakulteti
Pedagogika yónalishi 2-kurs talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17760696
Annotatsiya.
Ushbu maqolada oila va maktab o‘rtasidagi samarali hamkorlikning
tarbiyaviy ahamiyati, uning pedagogik jarayonga ta’siri va o‘quvchilarning shaxsiy
rivojlanishidagi roli yoritiladi. Maqolada oilaning tarbiyaviy omillari, maktabdagi pedagogik
yondashuvlar va ularning uyg‘unlashuvi asosida ijobiy xulq-atvor, emotsional barqarorlik va
ijtimoiy moslashuvni shakllantirishning ahamiyati tahlil qilinadi. Shuningdek, O‘zbekiston
maktablarida oila va maktab hamkorligini mustahkamlash bo‘yicha amaliy tavsiyalar beriladi.
Kalit so‘zlar:
oila, maktab, hamkorlik, tarbiya, pedagogik jarayon, ijtimoiy moslashuv,
shaxsiy rivojlanish, emotsional barqarorlik.
ВОСПИТАТЕЛЬНОЕ ЗНАЧЕНИЕ СОТРУДНИЧЕСТВА СЕМЬИ И
ШКОЛЫ
Аннотация
. В данной статье рассматривается воспитательное значение
эффективного сотрудничества семьи и школы, его влияние на педагогический процесс и
роль в личностном развитии учащихся. Анализируются воспитательные факторы семьи,
педагогические подходы в школе и их взаимодействие для формирования положительного
поведения, эмоциональной стабильности и социальной адаптации. Также даются
практические рекомендации по укреплению сотрудничества семьи и школы в
образовательных учреждениях Узбекистана.
Ключевые слова
: семья, школа, сотрудничество, воспитание, педагогический
процесс, социальная адаптация, личностное развитие, эмоциональная стабильность.
THE EDUCATIONAL SIGNIFICANCE OF FAMILY AND SCHOOL
COLLABORATION
Abstract.
This article explores the educational significance of effective collaboration
between family and school, its impact on the pedagogical process, and its role in students’
personal development. The study analyzes family educational factors, school pedagogical
approaches, and their interaction in shaping positive behavior, emotional stability, and social
adaptation. Practical recommendations for strengthening family-school collaboration in
educational institutions of Uzbekistan are also provided.
Keywords
: family, school, collaboration, education, pedagogical process, social
adaptation, personal development, emotional stability.
Ta’lim jarayonining samarali bo‘lishi, o‘quvchilarning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishi
ko‘p jihatdan oila va maktab hamkorligiga bog‘liq. Oila – bolaning birinchi tarbiyaviy muhitidir,
u yerda asosiy ijtimoiy, axloqiy va emotsional ko‘nikmalar shakllanadi. Maktab esa bu
ko‘nikmalarni mustahkamlash, bilim va ma’naviy-axloqiy tarbiya berish, shaxsni jamiyatga
moslashtirish vazifasini bajaradi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
756
Shu sababli oilaning pedagogik faoliyatga jalb qilinishi va maktab bilan uyg‘un ishlashi
o‘quvchining ijobiy xulq-atvori, emotsional barqarorligi va ijtimoiy moslashuvini ta’minlashda
muhim rol o‘ynaydi.
Oila va maktab hamkorligi nafaqat pedagogik jarayonning samaradorligini oshiradi, balki
ota-onaning tarbiyaviy mas’uliyatini kuchaytiradi, o‘quvchining qobiliyatlari va iqtidorlarini
rivojlantirishga yordam beradi. Maktab psixologlari va o‘qituvchilar oilaning tarbiyaviy
uslublarini, bolalarning xulq-atvorini va emotsional holatini hisobga olgan holda shaxsga
yo‘naltirilgan ta’lim tizimini yaratishlari mumkin.
Shuningdek, zamonaviy O‘zbekiston ta’lim tizimida oilaning maktab hayotiga jalb
qilinishi, ota-onalar kengashi, sinf rahbariyati va psixologlar bilan uzviy hamkorlik orqali bolalar
tarbiyasini mustahkamlash amaliyoti kengaymoqda. Bu esa pedagogik jarayonda ijobiy muhit
yaratadi, konflikt holatlarini kamaytiradi va o‘quvchilarning jamiyatga moslashuvini
yaxshilaydi.
1. Tadqiqotning maqsadi va vazifalari
Tadqiqotning maqsadi – oila va maktab hamkorligining o‘quvchilarning shaxsiy va
ijtimoiy rivojlanishiga ta’sirini aniqlash va samarali pedagogik strategiyalarni ishlab chiqish.
Vazifalari:
Ota-ona va maktab pedagoglari o‘rtasidagi hamkorlik darajasini aniqlash;
Hamkorlik natijasida o‘quvchilarning xulq-atvori, ijtimoiy moslashuvi va emotsional
barqarorligini baholash;
Oila va maktab hamkorligini mustahkamlash bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqish.
2. Tadqiqot obyekti va predmeti
Obyekt: O‘zbekistondagi umumta’lim maktablarida o‘quvchilarning tarbiyaviy jarayoni.
Predmet: Oila va maktab hamkorligining tarbiyaviy ta’siri, pedagogik jarayonga ta’siri va
o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga ko‘rsatadigan ijobiy ta’siri.
3. Tadqiqot metodlari
Tadqiqotda quyidagi metodlar qo‘llanildi:
So‘rovnomalar – ota-onalar va o‘qituvchilar bilan intervyu va anketalar orqali
hamkorlikni baholash;
Kuzatuv – sinf va maktab hayotidagi o‘quvchilarning xulq-atvori va faoliyatini kuzatish;
Statistik tahlil – to‘plangan ma’lumotlarni matematik va grafik usullar yordamida tahlil
qilish;
Amaliy metodlar – seminarlar, treninglar va ota-ona yig‘ilishlari natijalarini o‘rganish.
4. Tadqiqot natijalari
Ota-onalar va maktab pedagoglari o‘rtasida muntazam muloqot bo‘lgan hollarda
o‘quvchilarda ijobiy xulq-atvor, emotsional barqarorlik va ijtimoiy moslashuv sezilarli darajada
yuqori;
Hamkorlik yetarlicha bo‘lmagan hollarda, o‘quvchilarda shaxsiy rivojlanish va ijtimoiy
ko‘nikmalar sustroq;
Milliy qadriyatlar va oilaviy an’analarni hisobga olgan tadbirlar samaradorligini oshiradi;
Onlayn platformalar va elektron kundaliklar yordamida ota-ona-maktab aloqasi yanada
tezkor va samarali bo‘lmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
757
5. Tadqiqot xulosasi
Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, oila va maktab o‘rtasidagi uzviy hamkorlik o‘quvchilarning
shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishiga sezilarli ta’sir qiladi. Ota-onalar va pedagoglar faol ishtirok
etadigan hamkorlik tizimi o‘quvchilarda mas’uliyat, o‘zini anglash, ijtimoiy ko‘nikmalar va
xulq-atvor barqarorligini shakllantirishga yordam beradi.
Mazkur maqola oila va maktab hamkorligining tarbiyaviy ahamiyatini, pedagogik
jarayonga ta’sirini va O‘zbekiston maktablaridagi amaliy tajribalarni tahlil qilishga qaratilgan.
1. Oila va maktab hamkorligining nazariy asoslari
Oila va maktab hamkorligi pedagogik psixologiyada shaxsni rivojlantirishning muhim
omili hisoblanadi. Oila bolaning birinchi tarbiyaviy muhitidir, unda asosiy axloqiy qadriyatlar,
ijtimoiy ko‘nikmalar va emotsional barqarorlik shakllanadi. Maktab esa bu ko‘nikmalarni
mustahkamlash, bilim va ma’naviy-axloqiy tarbiya berish, shaxsni jamiyatga moslashtirish
vazifasini bajaradi.
Pedagogik nazariya bo‘yicha samarali hamkorlik quyidagi printsiplarga asoslanadi:
Uzviylik: oila va maktab bir xil tarbiyaviy maqsadlarni ko‘zlaydi.
Mutanosiblik: tarbiyaviy ta’sirlar bir-birini to‘ldiradi.
Doimiylik: muloqot va hamkorlik doimiy bo‘lishi lozim.
Individual yondashuv: har bir o‘quvchi va oila xususiyatlarini hisobga olish.
Oila va maktab hamkorligi ikki asosiy yo‘nalishda amalga oshiriladi: pedagogik va
psixologik. Pedagogik yo‘nalish ota-onalarni tarbiyaviy jarayonga jalb qilish, uy vazifalari,
o‘quv mashg‘ulotlariga yordam ko‘rsatish, maktab tadbirlarida faol ishtirok etish orqali amalga
oshadi. Psixologik yo‘nalish esa o‘quvchining emotsional barqarorligi, ijtimoiy moslashuvi va
o‘zini anglashini rivojlantirishga qaratilgan.
2. Tarbiyaviy ahamiyati
Oila va maktab hamkorligi quyidagi tarbiyaviy natijalarga olib keladi:
Ijobiy xulq-atvor shakllanishi: o‘quvchilar me’yor va qoidalarga rioya qilishni o‘rganadi.
Emotsional barqarorlik: uy va maktabdagi moslashuv orqali stress va konflikt holatlari
kamayadi.
Ijtimoiy moslashuv: o‘quvchilar sinfdagi va maktabdagi ijtimoiy muhitga tez moslashadi,
do‘stona va hamkorlik ruhini rivojlantiradi.
Shaxsiy rivojlanish: bolaning qobiliyatlari va iqtidorlari rivojlanadi, o‘zini anglash
qobiliyati oshadi.
Ota-onalar va maktab pedagoglari o‘rtasidagi uzviy hamkorlik, shuningdek, maktab
psixologlari tomonidan tashkil etilgan oilaviy maslahatlar orqali samarali amalga oshadi.
3. Oila va maktab o‘rtasidagi samarali muloqot mexanizmlari
Samarali hamkorlik mexanizmlari quyidagilardan iborat:
Ota-onalar yig‘ilishi va seminarlar: pedagogik bilimlarni oshirish, tarbiyaviy masalalarni
muhokama qilish.
Individual maslahatlar: o‘quvchi xulq-atvorini aniqlash va ota-onaga tavsiyalar berish.
Sinf rahbariyati va psixolog bilan uchburchak tizimi: ota-ona – o‘qituvchi – psixolog
uzviy hamkorlik qiladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
758
Maxsus tadbirlar va treninglar: oilaviy va maktab tadbirlarini birlashtirish orqali ijtimoiy
moslashuvni rivojlantirish.
4. O‘zbekiston tajribasi
O‘zbekiston maktablarida oila va maktab hamkorligi rivojlanishi quyidagi yo‘nalishlarda
amalga oshiriladi:
Ota-onalar kengashi faoliyati: sinf va maktab darajasida tarbiyaviy ishlarni rejalashtirish.
Psixologik xizmatlar: o‘quvchilarning emotsional va ijtimoiy holatini kuzatish,
korrektsion ishlarni olib borish.
Milliy qadriyatlarni inobatga olgan tadbirlar: an’anaviy va milliy qadriyatlar asosida
tarbiyaviy faoliyat.
Muloqot va seminarlar: ota-onalarni pedagogik bilimlar bilan tanishtirish va tarbiyaviy
vazifalarni birlashtirish.
Natijada, oila va maktabning birgalikdagi faoliyati o‘quvchilarni ijtimoiy va shaxsiy
rivojlanishga tayyorlaydi, tarbiyaviy muhitni mustahkamlaydi va konfliktlarni kamaytiradi.
Xulosa va Takliflar
Oila va maktab hamkorligi pedagogik jarayonning samaradorligini oshirish,
o‘quvchilarning ijtimoiy, emotsional va shaxsiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatish bo‘yicha
asosiy omil hisoblanadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ota-onalar va maktab pedagoglari
o‘rtasidagi uzviy hamkorlik o‘quvchilarda ijobiy xulq-atvor, o‘zini anglash, emotsional
barqarorlik, ijtimoiy moslashuv va mas’uliyat hissini shakllantirishga yordam beradi. Shu bilan
birga, bolalarning qobiliyatlari va iqtidorlarini rivojlantirish hamda konfliktlarni kamaytirish
imkoniyatlarini yaratadi.
Kengaytirilgan tavsiyalar:
Doimiy va tizimli muloqot: Ota-onalar bilan muntazam yig‘ilishlar, individual
maslahatlar, seminarlar va treninglar orqali pedagogik jarayonda uzviy hamkorlikni
mustahkamlash.
Sinf rahbariyati va psixolog bilan uchburchak tizimi: O‘quvchi, o‘qituvchi va ota-ona
o‘rtasidagi uzviy aloqani kuchaytirish, ijtimoiy moslashuvni kuzatish va kerakli pedagogik
yordam ko‘rsatish.
Milliy va madaniy qadriyatlarni inobatga olish: Tarbiyaviy ishlarni milliy an’ana va
qadriyatlar asosida tashkil etish, bolalarning madaniy identifikatsiyasini mustahkamlash.
Pedagogik va psixologik kompetensiyani oshirish: O‘qituvchilar va ota-onalarni
pedagogik bilimlar, psixologik maslahatlar va konfliktlarni hal qilish usullari bilan ta’minlash.
Maxsus tadbirlar va treninglar: Oilaviy va maktab tadbirlarini birlashtirish orqali
o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirish va shaxsiy qobiliyatlarini oshirish.
Monitoring va baholash tizimi: Oila va maktab hamkorligi samaradorligini doimiy
kuzatish, o‘quvchilarning emotsional va ijtimoiy rivojlanishini baholash hamda pedagogik
tavsiyalarni yangilab borish.
Innovatsion texnologiyalarni joriy etish: Onlayn platformalar, elektron kundaliklar va
ijtimoiy tarmoqlar orqali ota-onalar bilan samarali muloqot va bilim almashishni ta’minlash.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
759
Shunday qilib, oila va maktabning uzviy va samarali hamkorligi o‘quvchilarning shaxsiy
va ijtimoiy rivojlanishiga, pedagogik jarayonning sifatini oshirishga, shuningdek, maktab
muhitida barqaror va ijobiy tarbiyaviy muhit yaratishga xizmat qiladi.
Adabiyotlar
1.
Abdurahmonov, X. (2018). Oila va maktab hamkorligi pedagogik tizimda. Toshkent:
O‘zbekiston Pedagogika Universiteti.
2.
Islomova, G. (2020). Ota-ona va maktabning uzviy aloqasi. Toshkent: Fan va
Texnologiya.
3.
Karimov, T. (2019). Ta’limda oilaviy hamkorlik: nazariya va amaliyot. Samarqand:
Samarqand Davlat Universiteti Nashriyoti.
4.
Rakhimov, A. (2021). Pedagogik psixologiya va tarbiya tizimi. Toshkent: O‘qituvchi.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi (2020). Maktab va ota-ona hamkorligi
bo‘yicha metodik qo‘llanma. Toshkent: Xalq Ta’limi Nashriyoti.
6.
Sultonova, D. (2019). Pedagogik jarayonda ota-ona hamkorligi. Toshkent: Fan va
Ma’rifat.
