45
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
YANGI O'ZBEKISTON TASVIRIY SAN'ATI: TRANSFORMATSIYA VA MILLIY
QADRIYATLAR SINTEZI
Rahimova Mubina Farxod qizi
9 - o'rta maktab 11 - D sinf o'quvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17517456
Annotatsiya.
Ushbu maqola mustaqillik davridan buyon, ayniqsa 2016-2024-yillar
oralig'ida O'zbekiston tasviriy san'atida yuz bergan fundamental o'zgarishlarni tadqiq etadi.
Tadqiqot davlat siyosati, iqtisodiy islohotlar va globallashuv jarayonlarining milliy san'at
diskursiga ta'sirini adabiyotlar tahlili orqali ko'rib chiqadi. Natijalar shuni ko'rsatadiki, "Yangi
O'zbekiston" konsepsiyasi san'at sohasida ham keng qamrovli modernizatsiya, xalqaro
integratsiya va milliy-ma'naviy qadriyatlarni saqlash yo'nalishlarini birlashtirgan holda
namoyon bo'lmoqda.
Kalit so'zlar:
Yangi O'zbekiston, tasviriy san'at, milliy identifikatsiya, zamonaviy san'at,
madaniy siyosat, san'at transformatsiyasi, O'zbekiston rassomligi.
Abstract.
This article examines the fundamental changes that have occurred in the visual
arts of Uzbekistan since independence, especially between 2016 and 2024. The study examines
the impact of state policy, economic reforms, and globalization processes on the national artistic
discourse through a literature analysis. The results show that the concept of "New Uzbekistan" is
also manifested in the field of art, combining the directions of comprehensive modernization,
international integration, and preservation of national and spiritual values.
Keywords:
New Uzbekistan, visual arts, national identity, contemporary art, cultural
policy, artistic transformation, Uzbek painting.
Аннотация.
В статье рассматриваются фундаментальные изменения,
произошедшие в изобразительном искусстве Узбекистана с момента обретения
независимости, особенно в период с 2016 по 2024 год. В исследовании посредством
анализа
литературы
рассматривается
влияние
государственной
политики,
экономических реформ и процессов глобализации на национальный художественный
дискурс. Результаты показывают, что концепция «Нового Узбекистана» проявляется и в
сфере искусства, объединяя в себе направления комплексной модернизации,
международной интеграции и сохранения национальных и духовных ценностей.
Ключевые слова:
Новый Узбекистан, изобразительное искусство, национальная
идентичность, современное искусство, культурная политика, художественная
трансформация, узбекская живопись.
KIRISH
Yigirma birinchi asrning ikkinchi o'n yilligida O'zbekiston jamiyati, iqtisodiyoti va
madaniyatida sezilarli transformatsion jarayonlar boshlandi. 2016-yildan boshlab amalga
oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar "Yangi O'zbekiston" konsepsiyasi doirasida tasviriy
san'at sohasida ham o'ziga xos qayta tug'ilish davrini keltirib chiqardi [1]. Bu davr nafaqat
instituttsional o'zgarishlar, balki madaniy paradigmaning o'zgarishi, san'at bozorining rivojlanishi
va xalqaro san'at makoniga integratsiya jarayonlari bilan xarakterlanadi [2]. O'zbekiston tasviriy
san'ati tarixan boy an'analarga ega bo'lib, miniatura san'ati, zardo'zlik va me'morchilik
bezaklaridan tortib, sovet davri realizmi va mustaqillik yillaridagi milliy uygonish
harakatlarigacha keng spektrni qamrab oladi [3]. Hozirgi bosqichda esa san'atkorlar milliy
identifikatsiya, global san'at tendentsiyalari va bozor iqtisodiyoti talablari o'rtasida yangi
46
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
muvozanatni topish jarayonida faoliyat yuritmoqdalar. Tadqiqotning dolzarbligi zamonaviy
O'zbekiston tasviriy san'atini shaping qiluvchi ijtimoiy-madaniy, iqtisodiy va siyosiy omillarni
tizimli tahlil qilish zaruratidan kelib chiqadi. Maqolaning maqsadi "Yangi O'zbekiston"
sharoitida tasviriy san'at transformatsiyasining asosiy yo'nalishlarini aniqlash, milliy va global
diskurslar kesishmasida yuzaga kelayotgan yangi estetik paradigmalarni tahlil qilish va kelgusi
rivojlanish istiqbollarini baholashdan iboratdir.
METODOLOGIYA VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Ushbu tadqiqotda asosan ikkilamchi manbalarni tahlil qilish metodologiyasi qo'llanilgan
bo'lib, mavzuga oid ilmiy maqolalar, monografiyalar, rasmiy hujjatlar va kataloglar tizimli
ravishda o'rganildi. Adabiyotlar tahlili davlat madaniy siyosati, san'atshunoslik tadqiqotlari va
san'at bozori dinamikasiga bag'ishlangan manbalarni qamrab oldi. O'zbek, rus va xorijiy
manbalardan kompleks foydalanish orqali muammoning ko'p qirrali tahlili amalga oshirildi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmon va qarorlari, ayniqsa madaniyat va san'atni
qo'llab-quvvatlashga qaratilgan hujjatlar, davlat siyosatining ustuvor yo'nalishlarini aniqlashda
muhim rol o'ynadi [4]. Karimov va Azizova tomonidan olib borilgan tadqiqot mustaqillik
yillarida o'zbek tasviriy san'atining milliy-ma'naviy asoslarini mustahkamlash jarayonlarini
ko'rsatib berdi [5]. Ularning fikricha, sovet davridan so'ng san'atkorlar o'z milliy ildizlariga
qaytish, an'anaviy motivlar va zamonaviy texnikalarni sintez qilish yo'lini tanladilar. Bu jarayon
nafaqat estetik, balki ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga ega bo'lib, milliy identifikatsiyani
mustahkamlash vositasi sifatida namoyon bo'ldi. Rashidova zamonaviy o'zbek rassomligi
diskursida gender muammolari va ayol rassomlarning o'rnini tahlil qilgan tadqiqotida yangi
avlod san'atkorlarining mavzular va uslublar tanlashida ko'proq erkinlik va eksperimentallashish
tendentsiyasini qayd etdi [6]. Bu esa jamiyatdagi liberallashuv jarayonlarining tasviriy san'atga
ham ta'sir ko'rsatayotganidan dalolat beradi.
Xalqaro kontekstda O'zbekiston san'ati haqida tadqiqotlar olib borgan Keller Markaziy
Osiyo davlatlarida sovet merosi va milliy identifikatsiya o'rtasidagi murakkab munosabatlarni
ko'rsatib berdi [7]. Uning fikricha, postsovet makonidagi san'at nafaqat o'tmishdan qutilish, balki
uni qayta sharhlash va zamonaviy kontekstga moslashtirishni talab qiladi. Bu jarayon
O'zbekistonda ham kuzatilmoqda, bu yerda rassomlar sovet realizmi texnikalarini saqlab qolgan
holda, mavzu va mazmun jihatidan milliy qadriyatlarga yo'naltirilgan asarlar yaratmoqdalar.
Mamadjanova tomonidan nashr etilgan monografiya O'zbekiston san'at institutlarining
islohi va zamonaviy menejment tamoyillarini joriy etish jarayonlarini batafsil yoritdi [8]. Muallif
ta'kidlashicha, muzeylar, galereyalar va san'at maktablarining modernizatsiyasi, xalqaro
standartlarga muvofiqlashtirish "Yangi O'zbekiston" strategiyasining muhim tarkibiy qismi
hisoblanadi. Bu o'z navbatida san'at bozorining rivojlanishiga, kollektsionerizm madaniyatining
shakllanishiga va yoshlar uchun san'at ta'limining sifatini oshirishga yordam bermoqda.
Ekonomik omillar bilan bog'liq holda Ergashev va Yusupov (2020) O'zbekistonda san'at
bozorining rivojlanishi va investitsion potentsialni o'rgandilar [9]. Ularning tahlili shuni
ko'rsatdiki, iqtisodiy islohotlar va turizm sohasining rivojlanishi mahalliy san'atga bo'lgan
qiziqishni oshirdi, bu esa san'atkorlar uchun yangi iqtisodiy imkoniyatlar yaratdi.
Kritik nuqtai nazardan Abdullayev zamonaviy o'zbek san'atining kommertsializatsiya va
milliy qadriyatlarni saqlab qolish o'rtasidagi ziddiyatni muhokama qildi [10]. Uning fikricha,
bozor iqtisodiyotiga o'tish san'atkorlarni bir tomondan iqtisodiy mustaqillikka erishishga imkon
bersa, ikkinchi tomondan bozor talablariga bo'ysunish xavfini keltirib chiqarmoqda. Shu bilan
birga, muallif ta'kidlaydiki, bu jarayon san'at diskursini boy qiladi va turli estetik
47
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
yondashuvlarning parallel mavjudligiga imkon beradi. Adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatadiki,
"Yangi O'zbekiston" konsepsiyasi tasviriy san'at sohasida bir necha muhim o'zgarishlarga olib
keldi: davlat tomonidan san'atni maqsadli qo'llab-quvvatlash dasturlarining kengayishi, xalqaro
san'at tadbirlarida O'zbekiston ishtirokining kuchayishi, san'at ta'limi tizimining modernizatsiyasi
va san'at bozorining bosqichma-bosqich rivojlanishi. Biroq, mavjud tadqiqotlar asosan tarixiy
jarayonlar va instituttsional o'zgarishlarga e'tibor qaratgan, estetik paradigmalar transformatsiyasi
va san'atkorlarning kreativ strategiyalari chuqurroq tahlilni talab qiladi.
NATIJALAR VA MUHOKAMA
Adabiyotlar tahlili va mavjud ma'lumotlarni sintez qilish asosida "Yangi O'zbekiston"
sharoitida tasviriy san'atning bir necha muhim transformatsion yo'nalishlari aniqlanadi.
Birinchidan, milliy identifikatsiya va zamonaviy estetikaning sintezi ko'rinishi ortmoqda.
Zamonaviy o'zbek rassomlar an'anaviy motivlar, ornamentlar va milliy liboslarni
postmodern texnikalar, abstrakt ifodalash usullari va konseptual yondashuvlar bilan birlashtirib,
yangi vizual til yaratmoqdalar. Bu sintez nafaqat nostalgiк qaytish emas, balki milliy madaniy
kodlarni global san'at kontekstida qayta talqin qilish jarayonidir. Ikkinchidan, san'at
institutlarining modernizatsiyasi san'atkorlar uchun ko'proq imkoniyatlar yaratmoqda.
Respublikada zamonaviy galereyalar ochilyapti, xalqaro biennallar va san'at festivallarida
o'zbek san'atkоrlari faol ishtirok etmoqdalar, bu esa ularga global san'at jamoasi bilan bevosita
muloqot qilish, tajriba almashish va o'z ishlarini kengroq auditoriyaga taqdim etish imkonini
bermoqda. Davlat tomonidan grant va stipendiya dasturlarining joriy etilishi yoshlar uchun
professional rivojlanish yo'llarini kengaytirmoqda.
Uchinchidan, raqamli texnologiyalar va zamonaviy media san'atga kirishi O'zbekiston
tasviriy san'atiga yangi o'lchov qo'shmoqda. Video-art, installyatsiya va raqamli grafika kabi
zamonaviy formatlar an'anaviy rasm va haykaltaroshlik bilan yonma-yon rivojlanmoqda. Bu ko'p
formatlilik san'at maydоnini demokratlashtiradi va turli auditoriya ehtiyojlariga javob berishga
imkon beradi. To'rtinchidan, san'at bozorining rivojlanishi bilan bog'liq holda, san'atkorlar o'z
asarlarini nafaqat madaniy missiya, balki iqtisodiy faoliyat sifatida ham ko'rib chiqishga o'rganib
bormoqdalar. Bu professional san'at menejerlari, kuratorlar va san'at dealerlari kasbining
shakllanishiga olib kelmoqda. Galereya biznesi, onlayn san'at platformalari va аutsionlar
O'zbekistonda asta-sekin rivojlanib, san'at ekosistemini to'ldirmoqda. Biroq, bu jarayon bir qator
qiyinchiliklarni ham keltirib chiqarmoqda: san'atni kommertsializatsiya qilish, bozor talablariga
bo'ysunish va badiiy qadriyatlarni saqlab qolish o'rtasidagi muvozanat masalasi muhim muammо
bo'lib qolmoqda.
Beshinchidan, yoshlar avlodi va ularning kreativ yondashuvlari san'at diskursini
transformatsiya qilmoqda. Yevropa va Osiyo san'at akademiyalarida ta'lim olgan, global san'at
tendentsiyalaridan xabardor bo'lgan yoshlar o'zbek san'ati uslubiy va tematik jihatdan
boyitmoqdalar. Ular ekologiya, gender tenglik, urbanizatsiya va globallashuv kabi universal
mavzularni milliy kontekstda qayta o'ylab, multikultural dialogni rivojlantirishga hissa
qo'shmoqdalar. Oltinchidan, "Yangi O'zbekiston" konsepsiyasi san'at orqali davlat brendini
yaratish strategiyasini ham o'z ichiga oladi. Respublika o'z boy madaniy merosini global
darajada ilgari surish maqsadida tasviriy san'atni yumshoq kuch instrumenti sifatida faol
ishlatmoqda.
Xalqaro ko'rgazmalar, madaniy almashinuv dasturlari va san'at residentsiyalari
O'zbekistonning zamonaviy, ochiq va kreativ mamlakat imidjini shakllantirish vositasiga aylandi.
48
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Shuningdek, milliy qadriyatlar va ma'naviyat masalalari hamon san'at diskursining
markazida qolmoqda. Davlat va jamiyat san'atdan milliy g'oya va qadriyatlarni targ'ib qilishni
kutmoqda, bu esa san'atkorlar uchun ma'lum cheklovlar yaratadi. Biroq ko'pchilik san'atkorlar bu
vazifani emas, balki o'z milliy identifikatsiyasini ifodalash imkoniyati sifatida qabul qilmoqdalar.
XULOSA
"Yangi O'zbekiston" konsepsiyasi doirasida amalga oshirilayotgan keng qamrovli
islohotlar tasviriy san'at sohasida ham sezilarli transformatsiyaga olib keldi. Tadqiqot natijalari
shuni ko'rsatadiki, zamonaviy o'zbek tasviriy san'ati milliy identifikatsiya, an'anaviy qadriyatlar
va zamonaviy global tendentsiyalar o'rtasida yangi muvozanat yaratish jarayonida
rivojlanmoqda.
Davlat tomonidan san'atni maqsadli qo'llab-quvvatlash, instituttsional modernizatsiya,
xalqaro integratsiya va san'at bozorining bosqichma-bosqich shakllanishi bu jarayonning muhim
tarkibiy qismlari hisoblanadi. San'atkorlar an'anaviy motiv va texnikalarni zamonaviy estetik
yondashuvlar bilan sintez qilish orqali o'ziga xos kreativ til yaratmoqdalar, bu esa o'zbek
san'atiga global san'at makonida o'ziga xos o'rin egallashga yordam bermoqda. Shu bilan birga,
san'atni kommertsializatsiya qilish, bozor talablariga moslashish va badiiy-estetik qadriyatlarni
saqlab qolish o'rtasidagi muvozanat muammosi dolzarbligini saqlamoqda. Raqamli
texnologiyalarning rivojlanishi va yoshlar avlodining global san'at kontekstidan xabardorligi
kelgusida O'zbekiston tasviriy san'atini yanada boy va ko'p qirrali qilishi kutilmoqda.
Kelajakdagi tadqiqotlar uchun tavsiya etiladigan yo'nalishlar: konkret san'atkorlar va
san'at guruhlarining kreativ strategiyalarini chuqurroq tahlil qilish, gender va avlodlar o'rtasidagi
farqlarni o'rganish, san'at bozorining iqtisodiy mexanizmlarini batafsil tadqiq etish va global
san'at makonida O'zbekiston san'atining qabul qilinishini tahlil qilishdan iborat. "Yangi
O'zbekiston" tasviriy san'ati - bu an'ana va innovatsiya, milliylik va universallik o'rtasidagi
doimiy dialоg jarayoni bo'lib, u o'zbek jamiyatining ijtimoiy-madaniy transformatsiyasini vizual
tilga tarjima qiladi.
ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Mirziyoyev, S. (2017).
Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir
rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak
. Toshkent: O'zbekiston.
2.
Khalikova, N. (2021). Contemporary art in Uzbekistan: Between tradition and
globalization.
Central Asian Survey
, 40(2), 234-251.
3.
Pugachenkova, G. A. & Rempel, L. I. (1982).
Istoria iskusstv Uzbekistana
. Moskva:
Iskusstvo.
4.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining “Diniy-maʼrifiy soha faoliyatini tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi farmoni, 16.04.2018 yildagi PF-5416-son,
5.
Karimov, B. & Azizova, D. (2020). Milliy qadriyatlar va mustaqillik davri O'zbekiston
tasviriy san'ati.
San'atshunoslik
, 3(15), 45-58.
6.
Rashidova, M. (2019). Gender discourse in contemporary Uzbek visual arts.
Asian Art
Journal
, 12(4), 78-92.
7.
Keller, S. (2018). Reframing Soviet legacies: Contemporary art in Central Asia.
Art
Journal
, 77(1), 56-71.
8.
Mamadjanova, S. (2021).
Muzeylarda zamonaviy menejment: O'zbekiston tajribasi
.
Toshkent: San'at nashriyoti.
49
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
9.
Ergashev, I. & Yusupov, A. (2020). Economic aspects of art market development in
Uzbekistan.
Journal of Cultural Economics
, 18(3), 156-174.
10.
Abdullayev, F. (2022). Kommertsializatsiya va milliy qadriyatlar: zamonaviy o'zbek
san'atida ziddiyat yoki sintez?
Madaniyat va jamiyat
, 5(28), 112-126.
