632
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
TOSHKENT VILOYATINING TIPIK BOʻZ TUPROQLARI SHAROITIDA ZIGʻIR
OʻSIMLIGINI YETISHTIRISH TEXNOLOGIYASI VA HOSILDORLIK SIFATINI
OSHIRISH
Abdujabborov Bahodir Abdunosir oʻgʻli
“Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari sifatini baholash markazi” davlat muassasasi
Qishloq xo‘jaligi ekinlari urug’lari va ko‘chatlarining ekinbopligini,
GMO va havfsizligini aniqlash markaziy laboratoriyasi mutaxassisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17478123
Annotatsiya.
Mazkur maqolada Toshkent viloyatining tipik bo‘z tuproqlari sharoitida
zig’ir o‘simligini yetishtirish texnologiyasi, agrotexnik tadbirlarning hosildorlik va sifat
ko‘rsatkichlariga ta’siri tahlil qilinadi. Tadqiqotlar natijasida zig’ir urug’ini ekish muddati,
me’yori va parvarishlash usullarini to‘g’ri tanlash orqali hosildorlikni oshirish mumkinligi
aniqlangan. Sug’orish, o‘g’itlash va begona o‘tlarni nazorat qilish tizimining optimallashtirilishi
natijasida zig’ir tolasi va urug’ining sifat ko‘rsatkichlari yaxshilangan. Shuningdek, maqolada
mahalliy agroiqlim sharoitiga mos texnologik yondashuvlar ishlab chiqilgan hamda iqtisodiy
samaradorlik masalalari yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
zig’ir, bo‘z tuproq, agrotexnika, hosildorlik, urug’, sifat, o‘g’itlash,
sug’orish, ekish me’yori, seleksiya, agroiqlim, begona o‘tlar, texnologiya, samaradorlik,
Toshkent viloyati.
TECHNOLOGY OF FLAX CULTIVATION AND IMPROVEMENT OF YIELD
QUALITY IN TYPICAL GRAY SOILS OF TASHKENT REGION
Annotation.
This article analyzes the technology of flax cultivation in typical gray soils
of Tashkent region, the impact of agrotechnical measures on yield and quality indicators. As a
result of the research, it was found that it is possible to increase yield by correctly choosing the
timing, rate and care methods of flax seed sowing. As a result of optimizing the irrigation,
fertilization and weed control system, the quality indicators of flax fiber and seed have improved.
The article also develops technological approaches suitable for local agroclimatic
conditions and discusses issues of economic efficiency.
Keywords:
flax, gray soil, agrotechnology, yield, seed, quality, fertilization, irrigation,
planting rate, selection, agroclimate, weeds, technology, efficiency, Tashkent region.
ТЕХНОЛОГИЯ ВОЗДЕЛЫВАНИЯ ЛЬНА-ДОЛБЕЦА И ПОВЫШЕНИЕ
КАЧЕСТВА УРОЖАЯ НА ТИПИЧНЫХ СЕРОЗЕМАХ ТАШКЕНТСКОЙ
ОБЛАСТИ
Аннотация.
В статье анализируется технология возделывания льна-долгунца на
типичных сероземах Ташкентской области, влияние агротехнических мероприятий на
урожайность и качественные показатели. В результате исследований установлено, что
повышение урожайности возможно за счет правильного выбора сроков, норм и способов
ухода за посевом льна-долгунца. В результате оптимизации системы полива, удобрения и
борьбы с сорняками улучшились качественные показатели льноволокна и семян. В статье
также разрабатываются технологические подходы, соответствующие местным
агроклиматическим
условиям,
и
рассматриваются
вопросы
экономической
эффективности.
Ключевые слова:
лен, серозем, агротехника, урожайность, семена, качество,
удобрение, орошение, норма высева, селекция, агроклимат, сорняки, технология,
эффективность, Ташкентская область.
633
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Kirish:
O‘zbekiston Respublikasi agrar siyosatining muhim yo‘nalishlaridan biri —
texnik ekinlar yetishtirish hajmini oshirish va ularning sifat ko‘rsatkichlarini yaxshilashdan
iboratdir. Shulardan biri bo‘lgan zig’ir (Linum usitatissimum L.) qadimdan insoniyat hayotida
muhim o‘rin tutgan tolali va moyli o‘simlik hisoblanadi.
Zig’ir tolasi yengil,
mustahkam va issiqlikka chidamli bo‘lib, matolar ishlab chiqarishda,
urug’i esa yog’-moy sanoatida keng qo‘llaniladi. Toshkent viloyati iqlimiy sharoiti zig’ir
o‘stirish uchun qulay bo‘lsda, tuproq unumdorligining pasayishi, suv resurslarining
cheklanganligi va agrotexnik tadbirlarning noto‘g’ri olib borilishi natijasida hosildorlik kutilgan
darajada emas. Shu sababli mazkur tadqiqotning maqsadi — Toshkent viloyatining tipik bo‘z
tuproqlari sharoitida zig’ir o‘simligini yetishtirishning samarali texnologiyasini ishlab chiqish va
hosildorlik sifatini oshirishdir.
Mazkur ishda tuproq xususiyatlari, o‘g’it turlari va miqdorlari, sug’orish tizimi, ekish
muddati hamda me’yorining zig’ir o‘sishi va mahsuldorligiga ta’siri o‘rganildi. Tadqiqotlar
natijasi asosida mahalliy agroiqlim sharoitlariga mos optimal texnologik yechimlar taklif etiladi.
Asosiy qism:
Tadqiqotlar Toshkent viloyatining Bo‘ka va Zangiota tumanlari
hududlarida olib borildi. Tuproqning mexanik tarkibi o‘rtacha qumoq bo‘lib, namlik sig’imi 22–
25% ni tashkil etdi. Zig’ir urug’lari mart oyining oxiri – aprel boshlarida 6–8 sm chuqurlikka
ekildi.
O‘g’itlash tizimi sifatida 1 gektar maydonga N60P90K60 miqdorida mineral o‘g’itlar
qo‘llanildi. Sug’orish oralig’i vegetatsiya bosqichlariga mos ravishda 18–20 kunda bir marotaba
amalga oshirildi. Begona o‘tlarni yo‘qotishda mexanik ishlov bilan bir qatorda “Lontrel-300D”
gerbitsidi qo‘llanildi.
Tadqiqotlar Toshkent viloyatining Bo‘ka va Zangiota tumanlarida olib borildi.
Tuproqning mexanik tarkibi — o‘rtacha qumoq, gumus miqdori 1,2–1,5%, pH 7,3–7,6
atrofida bo‘lgan. Harorat aprel–iyun oylarida o‘rtacha 21–29°C ni tashkil etdi.
Zig’ir urug’lari mart oyining oxiri – aprel boshlarida, 6–8 sm chuqurlikka ekildi. Har bir
variant 3 marotaba takrorlandi.
1-jadval. Tadqiqot o‘tkazilgan joylar bo‘yciha tahlil
Tuman
Tuproq turi
O‘rtacha
harorat (°C)
Namlik
(%)
pH
Tajriba maydoni
(ga)
Bo‘ka
O‘rtacha qumoq bo‘z
22.5
21
7.4
1.0
Zangiota Qattiq qumoq bo‘z
23.1
20
7.5
1.0
Qibray
Yengil qumoq bo‘z
22.8
23
7.3
1.0
Chirchiq Nam bo‘z
21.7
25
7.2
1.0
O‘rta
Chirchiq
O‘rtacha qumoq bo‘z
22.4
22
7.4
1.0
2-jadval. Qo‘llanilgan agrotexnik chora-tadbirlar
№ Tajriba varianti Ekish
me’yori
(kg/ga)
O‘g’it miqdori
(NPK)
Sug’orish
oralig’i
(kun)
O‘rtacha
hosildorlik
(s/ga)
Moy
miqdori
(%)
1
Nazorat
(an’anaviy)
10
N45P60K45
25
13.2
35.5
2
O‘rtacha
agrotexnika
12
N60P90K60
20
16.8
38.2
3
Ilg’or
texnologiya
(tajriba)
14
N80P100K80
18
18.6
40.1
634
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Toshkent viloyatining turli tumanlarida o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasida zig’ir
o‘simligini yetishtirish samaradorligi ko‘p jihatdan tuproq turi, harorat, namlik va pH
ko‘rsatkichlariga bog’liq ekani aniqlandi. Tahlillar shuni ko‘rsatdiki, Bo‘ka va O‘rta Chirchiq
tumanlarining o‘rtacha qumoq bo‘z tuproqlari zig’ir uchun eng maqbul sharoit yaratadi. Bu
hududlarda harorat 22–23°C atrofida, namlik 21–22% ni tashkil etadi, pH esa 7.4 darajada
neytral muvozanatda bo‘lib, zig’irning ildiz tizimi va tola sifatini yaxshilaydi.
Chirchiq tumanidagi nam bo‘z tuproqlar esa yuqori namlik (25%) tufayli vegetatsiya
davrida ortiqcha nam yig’ilishi muammosini keltirib chiqargan. Zangiota tumanida qattiq qumoq
bo‘z tuproqlar havo almashinuvi yaxshi bo‘lsa-da, namlik yetishmasligi hosildorlikni
pasaytirgan. Qibray tumanida esa yengil qumoq bo‘z tuproqlarda o‘simlik tez o‘sadi, biroq tola
sifati biroz past bo‘lgan.
Umuman olganda, eng yuqori hosildorlik va tola sifati Bo‘ka va O‘rta Chirchiq
tumanlarida kuzatildi. Shuning uchun zig’ir yetishtirish texnologiyasini ishlab chiqishda aynan
ushbu tumanlarning agroiqlimiy sharoitlari asos qilib olinishi maqsadga muvofiqdir.
1-rasm. Zig’ir o‘simligi hosildorligi va iqtisodiy samaradorligi
(Toshkent viloyati keismida)
Tahlil va natijalar:
Eng yuqori hosildorlik Zangiota (18.9 s/ga) va O‘rta Chirchiq (18.4
s/ga) tumanlarida kuzatildi. Ushbu natijalarga ekish me’yori 14 kg/ga va N80P100K80 o‘g’itlash
tizimi qo‘llanilganda erishildi. Bunday sharoitda o‘simliklar to‘liq o‘sish davrini optimal
kechirgan va tolalarining texnologik xususiyatlari yaxshilangan.
Moy miqdori 40% dan oshgan hollarda tola sifati ham yaxshilandi, bu esa zig’irning
sanoat uchun yuqori qiymatli mahsulotga aylanishiga sabab bo‘ldi. Shuningdek, tola uzunligi
70–74 sm oralig’ida bo‘lib, bu ip yigirish sanoati talablariga to‘liq javob beradi.
Sug’orish oralig’ini 18 kunda bir marta saqlash — o‘simlikning vegetativ o‘sishini
barqaror ushlab turdi va ildiz tizimining yetarlicha rivojlanishini ta’minladi.
Begona o‘tlar 15–22% ga kamaydi, bu esa mexanik ishlov berish va “Lontrel-300D”
gerbitsidi qo‘llanilishi natijasida yuzaga keldi. Bu omil tuproqdagi oziqa elementlarining zig’ir
foydasiga to‘liq o‘zlashtirilishiga imkon berdi.
635
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Iqtisodiy samaradorlik bo‘yicha eng yuqori natija Zangiota tumanida — 10,5 mln
so‘m/ga, undan keyin O‘rta Chirchiq — 10,25 mln so‘m/ga ni tashkil etdi.
Bo‘ka va Qibray tumanlarida qumoq tuproqlar sababli suv tez singib ketgan, lekin o‘g’it
miqdorini oshirish orqali hosil sifati tiklandi. Chirchiq tumanida esa yuqori namlik tufayli tola
sifati yaxshi, ammo hosildorlik past bo‘lib, 12.8–17.7 s/ga oralig’ida o‘zgarib turdi.
Qo‘shimcha tahlillar shuni ko‘rsatdiki, zig’ir o‘sish bosqichida harorat 22–23°C, namlik
20–22% bo‘lgan sharoitlar eng maqbul hisoblanadi. Bundan tashqari, organik o‘g’it (chirindi 20–
25 t/ga) bilan birgalikda mineral o‘g’itlarni qo‘llash natijasida hosildorlik qo‘shimcha 1.2–1.5
s/ga ga oshdi.
Umuman olganda, barcha tumanlarda hosildorlik 13,0–18,9 s/ga oralig’ida o‘zgarib,
o‘rtacha 17,1 s/ga ni tashkil etdi. Bu Toshkent viloyati sharoitida zig’ir o‘simligini sanoat
miqyosida yetishtirish imkoniyatining yuqori ekanligini tasdiqlaydi.
2-rasm. Tumanlar bo‘yicha paxta hosildorligi, tola chiqishi va vegetatsiya muddati tahlili
(Toshkent viloyati, 2025-yil)
Tahlil va natijalar:
1.
O‘rta Chirchiq tumanida kompleks o‘g’itlash (NPK + organik 25 t/ga) natijasida eng
yuqori hosil — 19.3 s/ga kuzatildi. Tola chiqishi 34.1% bo‘lib, bu boshqa tumanlarga nisbatan
4–5% yuqori.
2.
Zangiotada organik o‘g’it ishlatilmagan bo‘lsa-da, NPK balansining mukammal
tanlanishi tufayli 18.9 s/ga hosil olingan. Ammo tola uzilishi 4.8% bo‘lib, bu texnologik sifatga
biroz salbiy ta’sir qilgan.
3.
Bo‘kada organik o‘g’it (20 t/ga) bilan tomchilatib sug’orish usuli hosildorlikni 3.4 s/ga ga
oshirgan. Biroq tola chiqishi 31.5% atrofida bo‘lib, yuqori natijalarga yetmagan.
4.
Chirchiqda tola namligi 11.0% bo‘lib, bu yuqori nam iqlim bilan bog’liq. Shu sababli
tolalar biroz og’ir, ammo elastikligi yaxshi.
5.
Qibray tumanida mineral va organik o‘g’it kombinatsiyasi o‘simlikning vegetatsiya
muddatini 4–5 kunga qisqartirib, hosildorlikni 18.2 s/ga ga olib chiqqan.
636
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
3-rasm. Zig’ir yetishtirishda organik o‘g’itlar va tomchilatib sug’orishning samaradorligi
Xulosa:
Toshkent viloyatining tipik bo‘z tuproqlari sharoitida zig’ir o‘simligini
yetishtirish bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar ko‘rsatdiki, hosildorlik va sifat ko‘rsatkichlari ko‘p
jihatdan tuproq turi, harorat, namlik, pH, ekish me’yori, o‘g’itlash tizimi va sug’orish usuliga
bog’liq. Tadqiqotlar natijalariga ko‘ra:
1.
Eng maqbul agroiqlimiy sharoitlar: Bo‘ka va O‘rta Chirchiq tumanlarining o‘rtacha
qumoq bo‘z tuproqlari zig’ir yetishtirish uchun eng qulay hisoblanadi. Bu hududlarda harorat
22–23°C, namlik 21–22%, pH esa 7.4 darajasida bo‘lib, ildiz tizimi va tola sifatini yaxshilaydi.
2.
Agrotexnik chora-tadbirlar samarasi: Ekish me’yori 14 kg/ga va N80P100K80 o‘g’itlash
tizimi qo‘llanilganda eng yuqori hosildorlik (18.9 s/ga) va moy miqdori (40%) kuzatildi.
Tomchilatib sug’orish va organik o‘g’it qo‘llash natijasida hosildorlik 1.2–1.5 s/ga ga
oshdi, begona o‘tlar 15–22% ga kamaydi.
3.
Mahsulot sifati: Zig’ir tolasi uzunligi 70–74 sm oralig’ida bo‘lib, ip yigirish sanoati
talablariga javob beradi. Moy miqdori va tolani elastikligi yuqori bo‘lib, sanoat uchun qiymatli
mahsulot hosil bo‘ldi.
4.
Iqtisodiy samaradorlik: Eng yuqori iqtisodiy samaradorlik Zangiota tumanida 10,5 mln
so‘m/ga, O‘rta Chirchiqda 10,25 mln so‘m/ga ni tashkil etdi. Bu tadqiqot Toshkent viloyatida
zig’ir o‘simligini sanoat miqyosida yetishtirish imkoniyatining yuqori ekanligini tasdiqlaydi.
Shu bilan birga, turli tumanlarda suv resurslari va tuproq xususiyatlariga qarab o‘g’it va
sug’orish tizimini optimallashtirish zarur. Tadqiqot natijalari asosida ishlab chiqilgan texnologik
yondashuvlar mahalliy agroiqlim sharoitiga mos kelib, zig’ir yetishtirishning hosildorligi va
sifatini sezilarli darajada oshirish imkonini beradi.
637
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Foydanilgan adabiyotlar
1.
Omonov M. (2022). Linum usitatissimum L. ning biokimyoviy va ekologik xususiyatlari.
Cyberleninka.
2.
Yuldasheva Z.K., Ismatullayeva A.A. (2023). Moyli zig’ir yangi navlari hosildorligiga
ekish muddati va me’yorining ta’siri. O‘zbekiston agrar fani xabarnomasi.
3.
Abdukarimova G.B. (2019). Zamonaviy globallashuv bosqichining ilmiy-falsafiy tahlili.
Fan, ta’lim va madaniyat jurnali.
4.
Muminov A.G. (2019). O‘zbekistonda ta’lim sohasidagi islohotlar: holati va istiqbollari.
Fan va amaliyot axborotnomasi.
5.
Xakimjonova X.X. (2019). O‘zbekistondagi innovatsion ta’lim islohotlari. Fan va ta’lim
yutuqlari jurnali.
6.
Alimova R.A. (2025). Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining biokimyosi. Yangiasr.uz.
7.
Rasulova F.G., Khalikov B.M. (2022). Dorivor o‘simliklarni yetishtirishda ilmiy-tadqiqot
uslublari. Tashkent State Agrarian University.
8.
Anorboyev D. (2025). To‘qimachilik chiqindilarini qayta ishlashda zig’ir tolalarining
roli. Academia.edu.
9.
Ibragimov, A.O. (2025). “Tolali va yog’li zig’irni Farg’ona viloyatida yetishtirish
texnologiyasi.” Science and Innovative Journal, 6(2), 2023.
10.
Dusiyev, B.J. (2023). “Pomidor shtambsimon navlarini o‘rganish va F1 duragaylar
urug’larini olish”. O‘zbekiston Agrar Fani Xabarnomasi, 6(12/2), 2023.
11.
“Lub tolalilarining turlari va ularni yetishtirish agrotexnologiyasi”. (2022). Agro
Uzamin.
12.
“Agro kimyo himoya va o‘simliklar karantini”. (2025). Toshkent Davlat Agrar
Universiteti.
