Oktabr, 2025-Yil
441
RAQAMLI IQTISODIYOT VA UNING RIVOJLANISHI: RAQAMLI
TEXNOLOGIYALAR, E-TIJORAT VA ULARNING IQTISODIYOTGA TA'SIRI
Boirova Nargiza Shuhrat qizi
Toshkent arxitektura-qurilish universiteti
Iqtisodiyot yo'nalishi 4-bosqich talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17488283
Annotatsiya.
Maqolada raqamli iqtisodiyotning mamlakat iqtisodiy tizimlarining
rivojlanishida tutgan o‘rni bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqotlar natijalari aks ettirilgan. Shuningdek,
sanoatni raqamlashtirish, elektron tijorat sohalarining mamlakat taraqqiyotidagi ahamiyati
haqida fikrlar hamda aloqa, axborotlashtirish va axborot iqtisodiyoti bo‘yicha statistik tahlil
natijalari keltirilgan.
Kalit so'zlar:
raqamli iqtisodiyot, tizim, raqamlashtirish, sanoat, elektron tijorat, ishlab
chiqarish, raqamli boshqaruv.
Kirish
Raqamli iqtisodiyot yangi rivojlanishga asoslangan tushunchalar, yangi texnologiyalar
tomonidan boshqariladigan, axborot tarmoqlari va platformalarini qo'llashga tayanadi hamda
zamonaviy iqtisodiy tizimni qurishning muhim poydevori sifatida yuqori sifatli va barqaror
rivojlanishni maqsad qiladi. Raqamlashtirish iqtisodiyotdagi ishlab chiqarish jarayonlari va
faoliyatining aksariyat qismiga ta'sir qiladi. Raqamli iqtisodiyot jadal rivojlanayotgan davrda
uning ahamiyati iqtisodiy va ijtimoiy sohalar bilan chuqur integratsiyalashuv, raqamli
transformatsiyani rag'batlantirish va doimiy ravishda yangi texnologiyalar, yangi modellar va
yangi sanoat jarayonlarini joriy etishda namoyon bo'lmoqda.
Raqamlashtirish zamonaviy iqtisodiy taraqqiyotning obyektiv namunasiga aylanib
bormoqda. Raqamlashtirish iqtisodiyotdagi aksariyat ishlab chiqarish jarayonlari va faoliyatlarga
ta'sir ko'rsatadi.
Shu bilan birga, tadqiqotlarda iqtisodiyotni raqamlashtirish jarayonlarining iqtisodiy o'sish
va ijtimoiy farovonlik darajasiga ta'siri yetarlicha tahlil qilinmayapti. Raqamli globallashuv
tovarlar savdosidan ko'ra iqtisodiy o'sishga ko'proq ta'sir ko'rsatmoqda. Ma'lumotlar va raqamli
intellektning o'sib borayotgan qiymati ularning yuqori bozor kapitallashuvida namoyon bo'ladi va
ularning ortib borayotgan roli barcha iqtisodiy faoliyat uchun keng miqyosli ta'sir ko'rsatadi.
Raqamli iqtisodiyot global iqtisodiy jarayonlarning ajralmas qismiga aylanib,
kompaniyalarning o'sishi va rivojlanishining dvigateliga aylanmoqda [1].
Asosiy qism
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish nuqtai nazaridan raqamli iqtisodiyot ikki jihatda
namoyon bo'ladi: sanoatlashtirish va sanoatni raqamlashtirish. Raqamli sanoatlashtirish deganda
raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun asos bo'lgan axborot sanoati (Internet, katta ma'lumotlar,
sun'iy intellekt va boshqalar) tushuniladi. Iqtisodiy tizimlar rivojlanishida raqamli iqtisodiyotning
ahamiyatini ko'rib chiqamiz.
Sanoatni raqamlashtirish deganda, ishlab chiqarish samaradorligini sezilarli darajada
oshirish uchun raqamli texnologiyalar yordamida asosiy milliy sanoat tarmoqlarini (qishloq
xo'jaligi, sanoat va xizmatlar) rivojlantirish tushuniladi.
Oktabr, 2025-Yil
442
Raqamli iqtisodiyotda ma'lumotlarning ahamiyati, ishlab chiqarish omillari tizimini
o'zgartirmoqda, ma'lumotlar endi raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy omiliga
aylanmoqda. Qiymatga asoslangan ma'lumotlar elementlari ta'siri ostida an'anaviy ishlab chiqarish
omillari, masalan, yer, mehnat, kapital raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga ko'maklashish
maqsadida yanada optimallashtirildi va qayta tashkil etildi [2].
Ishlab chiqarish munosabatlarini rivojlantirish nuqtai nazaridan raqamli iqtisodiyotning
ahamiyati boshqaruv rejimida innovatsiyalarni kiritish, boshqaruv tizimini takomillashtirish va
raqamli texnologiyalardan foydalangan holda boshqaruv salohiyatini oshirish orqali erishilgan
raqamli boshqaruvni rivojlantirishda namoyon bo'ladi. Raqamli boshqaruv raqamli iqtisodiyotning
tez va sog'lom rivojlanishini ta'minlaydi.
Raqamli boshqaruv - bu qaror qabul qilish, nazorat qilish va amalga oshirish tizimi va
mexanizmini o'z ichiga olgan murakkab tizim hisoblanadi. Raqamli iqtisodiyot davrida, ko'plab
elektron tijorat korxonalari paydo bo'lishi bilan xaridorlar va sotuvchilar tezkor operatsiyalarni
amalga oshiradilar, resurs samaradorligini sezilarli darajada oshirish imkoniyati paydo bo'ladi.
Elektron tijorat platformalari iste'molchilar uchun sifatli mahsulotlarni topish xarajatlarini,
muzokaralar narxini va tranzaksiyalar xavfini sezilarli darajada kamaytirish uchun onlayn
baholash va axborot bilan bog'lanish kabi integratsiyalashgan tizimlarga ega. Tranzaksiya
xarajatlarining sezilarli darajada qisqarishi tufayli bozor qamrovi yanada kengayadi, mehnat
taqsimoti yanada rivojlanadi va resurslarni taqsimlash samaradorligi ortib boradi [3].
Xulosa
Xulosa qilib aytganda iqtisodiyot tarmoqlarining barchasida raqamli iqtisodiyot ulushi
sezilarli darajada o'sib kelmoqda, bu o'z navbatida sohalarda raqamli transformatsiyaning
oshishiga olib kelmoqda. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan keng miqysoda
foydalanish mamlakatning iqtisodiyot ulushida raqamli iqtisodiyotning oshishiga olib kelishiga
guvohi bo'lmoqdamiz.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Birlashgan Millatlar
Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasidagi nutqi. 2017-yil 19-sentabr.
2.
Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va iqtisodiy siyosat samaradorligini oshirishning
qo'shimcha chora-tadbirlari to'g'risida. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni
08.01.2019-yildagi PF-5614-son.
3.
Razzoqov A., Toshmatov Sh., O'rmonov N. Iqtisodiy ta'limotlar tarixi. Darslik (lotin
yozuvida). - T. "Iqtisod-moliya", 2007. -320 b.
4.
Ayupov R.X., Urunov R.S. O'zbekistonda raqamli iqtisod va 4.0 Industriyaning rivojlanish
tendentsiyalari. Iqtisodioytning tarmoqlarini innovatsion rivojlanishida AKT ning
axamiyati, Respublika ilmiy-texnik anjumanining ma'ruzalar to'plami, 3-qism, 2019 yil.
14-15 mart, 399-401 betlar.
5.
Gulyamov S.S va boshqalar. Raqamli iqtisodiy otda blokcheyn texnologiyalari. T.: "Iqtisod
Moliya" nashriyoti, 2019. 386 bet.
