ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
677
VR (VIRTUAL REALITY) TEXNOLOGIYASINING TURIZM VA
MEDITSINA SOHALARIDAGI AHAMIYATI
Rizayev Vasliddin Nurmurod o‘g‘li
“Vaqf” xayriya jamoat fondi
Mustaqil tadqiqotchi, O‘zbekiston Milliy universiteti
Email:
vasliddinrizayev@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.17491601
Annotatsiya.
Ushbu maqolada virtual reallik (VR) texnologiyasining turizm va tibbiyot
sohalarida qo‘llanilishining dolzarbligi, ilmiy va iqtisodiy samaradorligi tahlil qilinadi.
Tadqiqotda chet el tajribalari asosida VR texnologiyalarining tibbiy reabilitatsiyada
samaradorlik ko‘rsatkichlari foizlarda keltiriladi. Shuningdek, O‘zbekiston sharoitida bu
texnologiyalarni joriy etish imkoniyatlari va istiqbollari ko‘rib chiqiladi. Natijalarga ko‘ra, VR
asosidagi terapiya insultdan keyingi tiklanish jarayonlarida 14-20 % yaxshilanishga olib
kelgani, turizm sohasida esa virtual marketing tashabbuslari sayohatga bo‘lgan qiziqishni
oshirganini ko‘rsatadi.
Kalit so‘zlar:
virtual reallik, VR, turizm, meditsina, reabilitatsiya, raqamli
texnologiyalar, innovatsiya, raqamli iqtisodiyot.
Abstract
. This article analyzes the relevance, scientific, and economic efficiency of
applying Virtual Reality (VR) technologies in the fields of tourism and medicine. The study
presents statistical indicators of VR technologies’ effectiveness in medical rehabilitation based
on international experiences. Moreover, the possibilities and prospects of implementing these
technologies in Uzbekistan are examined. According to the results, VR-based therapy has led to
a 14–20% improvement in post-stroke recovery, while in the tourism sector, virtual marketing
initiatives have increased interest in travel.
Keywords:
virtual reality, VR, tourism, medicine, rehabilitation, digital technologies,
innovation, digital economy.
Аннотация
. В данной статье анализируется актуальность, научная и
экономическая эффективность применения технологий виртуальной реальности (VR) в
сфере туризма и медицины. В исследовании на основе зарубежного опыта приведены
показатели эффективности VR-технологий в медицинской реабилитации. Также
рассматриваются возможности и перспективы внедрения данных технологий в условиях
Узбекистана. Согласно полученным результатам, терапия на основе VR способствует
улучшению восстановления после инсульта на 14–20 %, а в сфере туризма виртуальный
маркетинг повышает интерес к путешествиям.
Ключевые слова:
виртуальная реальность, VR, туризм, медицина, реабилитация,
цифровые технологии, инновации, цифровая экономика.
Kirish
XXI asr — raqamli transformatsiya asri bo‘lib, u inson hayotining deyarli barcha
jabhalarini qamrab oldi. Shulardan eng ilg‘or yo‘nalishlardan biri — virtual reallik (VR)
texnologiyasidir. VR foydalanuvchini maxsus texnik vositalar (VR shlemlar, sensorlar, 3D
kameralar va boshqalar) orqali sun’iy yaratilgan muhitga olib kiradi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
678
VR texnologiyasining mohiyati va rivojlanish bosqichlari
VR texnologiyasining ildizlari 1960-yillarga borib taqaladi. Bugungi kunda Meta, Sony,
Microsoft, HTC, Samsung kabi kompaniyalar bu sohada milliardlab dollar investitsiya
kiritmoqda. GlobalData (2024) hisobotiga ko‘ra, VR bozori 2028-yilgacha $227 milliard
qiymatga yetishi kutilmoqda.
VR texnologiyasining turizm sohasidagi ahamiyati
Turizmda VR texnologiyasi “virtual sayohatlar” orqali katta inqilob yasadi. UNWTO
(2024) ma’lumotlariga ko‘ra, pandemiyadan so‘ng turizm kompaniyalarining 52 % VR
marketing vositalaridan foydalana boshlagan. Bu esa sayohatga chiqish ehtimolini 35-40 % ga
oshirgan.
VR texnologiyasining tibbiyotdagi o‘rni
Chet el tadqiqotlari VRning insultdan keyingi reabilitatsiyada samarali qo‘llanishini
ko‘rsatgan:
VR asosidagi reabilitatsiyaning ilmiy natijalari
Ko‘plab klinik tadqiqotlar VR texnologiyalarining insultdan keyingi bemorlarda harakat
va muvozanatni tiklashda samarali ekanini ko‘rsatgan. Quyidagi tadqiqotlar buning isboti bo‘la
oladi:
•
Laver et al. (2011)
195 bemor ishtirokida o’tkazilgan 12 ta tadqiqotni tahlil qilib, VR
mashg‘ulotlari natijasida qo‘l va oyoq harakatlarining tiklanishida
14,7 % dan 20,1 % gacha
yaxshilanish
kuzatilganini aniqladi.
Ya’ni VR texnologiyasi yordamida bajarilgan mashqlar mushak koordinatsiyasini
kuchaytirgan va harakat hajmini kengaytirgan.
•
Park & Lee (2020)
tadqiqotida esa VR asosidagi terapiya bilan an’anaviy fizioterapiya
solishtirilgan. Natijada
SMD = 0.28 (p = 0.03)
ko‘rsatkichi VR foydasiga chiqdi, bu
kichik-
o‘rta darajadagi ijobiy ta’sir
ni bildiradi.
Bu shuni anglatadiki, VR terapiya real klinik foyda beradi, lekin uni to‘liq alternativ emas,
balki qo‘shimcha usul sifatida qo‘llash maqsadga muvofiq.
•
Chen et al. (2024)
tadqiqotida 768 bemor ishtirokida VR asosida o‘tkazilgan
mashg‘ulotlar bemorlarning muvozanatni saqlash ko‘nikmasini
+3.29 Berg Balance Scale
balliga yaxshilagan va “Timed Up and Go” testi bo‘yicha yurish tezligini
1.67 soniyaga
tezlashtirgan.
Boshqacha aytganda, bemorlar yurishda barqarorroq va tezroq harakatlana boshlagan.
•
Weiss et al. (2022)
VR terapiyasining psixologik ta’sirini o'rgangan. Natijalarga ko‘ra,
82 % bemor
VR mashg‘ulotlaridan
ko‘proq
motivatsiya
olganini va jarayonni “qiziqarliroq va ishtirokchiga yo‘naltirilgan” deb
baholagan.
Bu VR terapiyasi nafaqat jismoniy, balki ruhiy tiklanish uchun ham muhim ekanini
ko‘rsatadi.
Umuman olganda, ushbu tadqiqotlar VR texnologiyasining
ko‘p qirrali foydasini
isbotlaydi: u harakatni tiklaydi, bemorning o‘z ustida ishlash istagini oshiradi va reabilitatsiya
jarayonini yanada interaktiv qiladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
679
O‘zbekiston sharoitida VR texnologiyalarining istiqbollari
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarorlari asosida raqamli iqtisodiyot va
innovatsiyalarni rivojlantirish yo‘lida VR texnologiyalariga e’tibor kuchaymoqda. Hozirda
TATU, Inha universiteti, Turin politexnika universiteti kabi oliygohlarda VR laboratoriyalari
faoliyat yuritmoqda.
Xulosa va takliflar
Virtual reallik (VR) texnologiyasi bugungi kunda inson hayotining ajralmas qismiga
aylanib bormoqda. Ayniqsa, turizm va tibbiyot sohalarida u
amaliy samaradorlik, innovatsion
yondashuv va qulaylikni
ta’minlamoqda.
Turizmda VR texnologiyasi
madaniy merosni raqamlashtirish
,
virtual sayohatlar
orqali turistik marketingni kuchaytirish, shuningdek
ta’limiy turizm
imkoniyatlarini
kengaytirishda muhim vosita sifatida xizmat qilmoqda. Bu O‘zbekiston uchun ham o‘z tarixiy va
tabiiy boyliklarini xalqaro miqyosda targ‘ib etishning yangi yo‘lini yaratadi.
Tibbiyotda esa VR texnologiyasi
jarrohlik amaliyotlarini o‘qitish
,
insultdan keyingi
reabilitatsiya
,
og‘riqni kamaytirish
va
psixoterapiya
jarayonlarida samaradorligi bilan ajralib
turadi. Chet el tadqiqotlari natijasiga ko'ra, VR asosidagi terapiya bemorlarning tiklanish
sur’atini 1520 % gacha oshirgan, muvozanatni yaxshilagan va motivatsiyani sezilarli
kuchaytirgan.
O‘zbekiston sharoitida bu texnologiyani joriy etish
raqamli transformatsiya siyosatiga
to‘la mos keladi va sog‘liqni saqlash hamda turizm sohalarining innovatsion rivojlanishiga
xizmat qiladi.
Takliflar
1.
Ilmiy va ta’limiy infratuzilmani kengaytirish:
oliy o‘quv yurtlarida VR laboratoriyalari
sonini oshirish, tibbiyot va turizm yo‘nalishlarida VR modullarini o‘quv dasturiga kiritish.
2.
Reabilitatsiya markazlarida pilot loyihalar yaratish:
VR asosidagi mashg‘ulotlar
yordamida insultdan so‘ng tiklanish dasturlarini sinov tariqasida joriy etish.
3.
Madaniy meros obyektlarini 3D raqamlashtirish:
“Virtual
Uzbekistan” kabi
loyihalarni kengaytirish va xalqaro turizm platformalariga integratsiya qilish.
4.
Mahalliy ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlash:
VR qurilmalari va dasturiy ta’
minotlarni ishlab chiqish bo‘yicha startaplar uchun grant va soliq imtiyozlarini taqdim etish.
5.
Ilmiy hamkorlikni kuchaytirish:
VR bo‘yicha xalqaro universitetlar, tibbiy markazlar
va turizm tashkilotlari bilan hamkorlikda qo‘shma tadqiqotlar o‘tkazish.
6.
Etik va psixologik xavfsizlikni ta’minlash:
VR terapiya va turizm kontentlarini ishlab
chiqishda foydalanuvchilarning ruhiy salomatligi, yoshga moslik va ma’ lumot maxfiyligi
talablariga rioya qilish.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Laver, K. E., et al. (2011).
Virtual reality in stroke rehabilitation: A meta-analysis and
implications for clinicians.
Stroke, 42(5), 1380-1386. [PubMed ID: 21474804]
2.
Park, D. S., & Lee, D. G. (2020).
Effectiveness of virtual reality-based rehabilitation versus
conventional therapy on upper limb motor function of chronic stroke patients.
Journal of
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
680
Physical Therapy Science, 32(7), 425-432. [PubMed ID: 34315320]
3.
Chen, J. et al. (2024).
Effect of virtual reality-based therapies on lower limb functional
recovery in stroke survivors: Systematic review and meta-analysis.
Frontiers in Neurology.
[PubMed ID: 40737641]
4.
Weiss, P. L., & Rand, D. (2022).
Motivational impact of virtual reality on stroke
rehabilitation patients.
Journal of NeuroEngineering and Rehabilitation.
5.
UNWTO. (2024).
Virtual Tourism and Digital Transformation Report.
6.
O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi ma’ lumotlari (2024).
7.
“Virtual Uzbekistan” loyihasi, Turizm qo‘mitasi hisobotlari (2024).
