ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
598
PUL-KREDIT SIYOSATI MILLIY IQTISODIYOT VA JAHON MOLIYA BOZORI
BARQARORLIGINI TA’MINLASHDAGI ROLI
Hamroyeva Madina Olim qizi
Erkin izlanuvchi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17468661
Annotatsiya.
Ushbu maqolada pul-kredit siyosatining milliy iqtisodiyot barqarorligini
ta’minlash va jahon moliya tizimidagi o‘zgarishlarga moslashishdagi roli ilmiy jihatdan tahlil
qilinadi. Tadqiqotda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining inflyatsiyani maqsadli
boshqarish, foiz siyosatini takomillashtirish va milliy valyuta barqarorligini saqlash borasidagi
amaliy chora-tadbirlari o‘rganilgan. Shuningdek, jahon moliya bozorida kuzatilayotgan global
inflyatsiya, foiz stavkalarining o‘sishi va geosiyosiy xatarlarning O‘zbekiston iqtisodiyotiga
ta’siri tahlil etiladi. Maqola yakunida mamlakatda pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish
bo‘yicha istiqbolli yo‘nalishlar – raqamli so‘mni joriy etish, foiz siyosatini moslashtirish, bank
tizimi likvidligini oshirish hamda xalqaro moliyaviy integratsiyani kuchaytirish bo‘yicha ilmiy-
amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
pul-kredit siyosati, Markaziy bank, inflyatsiyani maqsadli boshqarish, foiz
stavkasi, likvidlik, valyuta kursi, monetar instrumentlar, moliyaviy barqarorlik, raqamli so‘m,
jahon moliya bozori, makroiqtisodiy muvozanat, iqtisodiy o‘sish.
THE ROLE OF MONETARY POLICY IN ENSURING THE STABILITY OF THE
NATIONAL ECONOMY AND THE WORLD FINANCIAL MARKET
Abstract.
This article scientifically analyzes the role of monetary policy in ensuring the
stability of the national economy and adapting to changes in the global financial system. The
study examines the practical measures of the Central Bank of the Republic of Uzbekistan to
target inflation management, improve interest rate policy, and maintain the stability of the
national currency. It also analyzes the impact of global inflation, interest rate growth, and
geopolitical risks observed in the world financial market on the economy of Uzbekistan. At the
end of the article, promising areas for further improving monetary policy in the country are
developed - the introduction of a digital soum, adjusting interest rate policy, increasing the
liquidity of the banking system, and strengthening international financial integration.
Keywords:
monetary policy, Central Bank, targeted inflation management, interest rate,
liquidity, exchange rate, monetary instruments, financial stability, digital soum, global financial
market, macroeconomic balance, economic growth.
РОЛЬ ДЕНЕЖНО-КРЕДИТНОЙ ПОЛИТИКИ В ОБЕСПЕЧЕНИИ
СТАБИЛЬНОСТИ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ И МИРОВОГО
ФИНАНСОВОГО РЫНКА
Аннотация.
В статье научно анализируется роль денежно-кредитной политики в
обеспечении стабильности национальной экономики и адаптации к изменениям в мировой
финансовой системе. В исследовании рассматриваются практические меры
Центрального банка Республики Узбекистан по целевому управлению инфляцией,
совершенствованию процентной политики и поддержанию стабильности национальной
валюты. Также анализируется влияние мировой инфляции, роста процентных ставок и
геополитических рисков, наблюдаемых на мировом финансовом рынке, на экономику
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
599
Узбекистана. В конце статьи разрабатываются перспективные направления
дальнейшего совершенствования денежно-кредитной политики в стране – внедрение
цифрового сума, корректировка процентной политики, повышение ликвидности
банковской системы и укрепление международной финансовой интеграции.
Ключевые слова:
денежно-кредитная политика, Центральный банк, целевое
управление инфляцией, процентная ставка, ликвидность, обменный курс, денежно-
кредитные инструменты, финансовая стабильность, цифровой сум, мировой финансовый
рынок, макроэкономическое равновесие, экономический рост.
Kirish
Pul-kredit siyosati har qanday mamlakat iqtisodiy tizimining barqaror ishlashini
ta’minlovchi asosiy makroiqtisodiy vosita hisoblanadi. U orqali davlat iqtisodiy o‘sish
sur’atlarini muvofiqlashtiradi, inflyatsiya darajasini boshqaradi hamda moliyaviy tizimdagi
likvidlikni tartibga soladi. Shuning uchun ham zamonaviy iqtisodiy adabiyotda pul-kredit
siyosati “iqtisodiy barqarorlikning yuragi” sifatida e’tirof etiladi.
O‘zbekiston Respublikasida so‘nggi yillarda iqtisodiyotning tarkibiy o‘zgarishlari,
raqamli transformatsiya jarayonlari va tashqi bozorlardagi tebranishlar pul-kredit siyosatiga
yangi talablarni qo‘ymoqda. Ayniqsa, global inflyatsiya bosimi, geosiyosiy noaniqliklar,
energetika narxlarining o‘zgarishi hamda xalqaro kapital oqimlaridagi beqarorlik milliy moliya
tizimiga sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda. Shu sababli Markaziy bank tomonidan olib borilayotgan
monetar siyosatning asosiy vazifasi — narxlar barqarorligini ta’minlash bilan birga, iqtisodiy
o‘sish uchun zarur shart-sharoit yaratishdan iboratdir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. M. Mirziyoyev “Yangi O‘zbekiston taraqqiyot
strategiyasi 2022–2026” da ta’kidlaganidek,
“Pul-kredit siyosatini takomillashtirish,
inflyatsiyani pasaytirish va milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash – makroiqtisodiy
barqarorlikning eng muhim ustunlaridan biridir.”
Shu ma’noda, Markaziy bankning asosiy
stavkani belgilash, ochiq bozor operatsiyalarini yuritish, majburiy zaxira me’yorlarini tartibga
solish kabi mexanizmlari iqtisodiyotdagi umumiy talab va taklif muvozanatini ta’minlashga
xizmat qilmoqda.
Mazkur tadqiqotda pul-kredit siyosatining milliy iqtisodiyotga ta’siri, uning barqarorlikni
ta’minlashdagi o‘rni hamda jahon moliya bozoridagi o‘zgarishlarga moslashuv mexanizmlari
chuqur tahlil qilinadi. Shu bilan birga, O‘zbekiston tajribasini xalqaro amaliyot bilan solishtirib,
monetar siyosat samaradorligini oshirish bo‘yicha ilmiy va amaliy tavsiyalar ishlab chiqiladi.
Adabiyotlar sharhi:
Pul-kredit siyosatining nazariy va amaliy asoslari iqtisodiyot
fanining eng ko‘p o‘rganilgan sohalaridan biri hisoblanadi. Turli iqtisodiy maktab vakillari bu
siyosatning iqtisodiy o‘sish, bandlik, inflyatsiya va moliyaviy barqarorlikka ta’siri bo‘yicha
turlicha yondashuvlarni ilgari surganlar. Quyida ushbu mavzu bo‘yicha asosiy xorijiy va
mahalliy olimlar qarashlari tahlil qilinadi.
Monetar siyosat nazariyasining asoschisi sifatida ingliz iqtisodchisi J. M. Keynes (1936)
o‘zining “
The General Theory of Employment, Interest and Money
” asarida iqtisodiy beqarorlik
davrida davlatning faol aralashuvi zarurligini asoslab berdi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
600
Uning fikricha, pul-kredit siyosati orqali foiz stavkalarini pasaytirish investitsiyalarni
rag‘batlantirib, iqtisodiy o‘sishni tezlashtiradi.
Biroq, keyinchalik M. Friedman (1970) boshchiligidagi monetaristlar maktabi Keynesiy
yondashuvni tanqid qilib, pul massasining o‘sishini qat’iy nazorat qilish zarurligini ta’kidladi.
Unga ko‘ra, “inflyatsiya – har doim va har joyda pul hodisasidir”, shuning uchun
iqtisodiy o‘sish barqaror bo‘lishi uchun pul taklifi doimiy sur’atda oshirilishi kerak.
F. Mishkin (2019) o‘zining “
The Economics of Money, Banking and Financial Markets
”
asarida pul-kredit siyosatining zamonaviy vositalari – ochiq bozor operatsiyalari, qayta
moliyalash stavkasi va majburiy zaxira me’yorlari orqali makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlash
mexanizmlarini batafsil bayon etgan.
B. Bernanke va A. Blinder (1992) esa pul-kredit siyosatining iqtisodiy faollikka ta’sirini
“transmissiya kanallari” orqali tahlil qilgan. Ular foiz kanali, kredit kanali, aktivlar narxi va
valyuta kursi kanallarini pul siyosatining asosiy uzatish mexanizmlari sifatida ko‘rsatganlar.
Shuningdek, Krugman va Obstfeld (2018) o‘z asarlarida jahon moliya tizimidagi o‘zaro
bog‘liqlikni, milliy monetar siyosatlarning global oqibatlarini tahlil qilib, ochiq iqtisodiyot
sharoitida koordinatsiyalashgan pul-kredit siyosatining ahamiyatini alohida ta’kidlashgan.
So‘nggi yillarda xalqaro moliya institutlari – Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (IMF) va
Jahon banki (2023–2024) tomonidan chop etilgan hisobotlarda rivojlanayotgan davlatlarda pul-
kredit siyosatining asosiy muammolari – inflyatsion kutilmalarni boshqarish, valyuta kursining
o‘zgaruvchanligi va tashqi qarz bosimining ortishi – muhim omillar sifatida qayd etilgan.
O‘zbekiston olimlari tomonidan ham monetar siyosatning nazariy va amaliy jihatlari
keng o‘rganilgan.
X. Abdullayev (2018) “Pul-kredit siyosati va inflyatsiyani boshqarish mexanizmlari”
nomli ishida Markaziy bankning foiz siyosati orqali iqtisodiy faollikka ta’sirini tahlil qilgan.
B. Qodirov (2020) O‘zbekiston sharoitida monetar siyosatning real sektor bilan o‘zaro
aloqalarini o‘rganib, kreditlar hajmini oshirish va ularning samaradorligini ta’minlash bo‘yicha
ilmiy tavsiyalar bergan.
N. Abdullayeva (2021) inflyatsiyani maqsadli boshqarish modelini O‘zbekiston
amaliyotiga tatbiq etish masalalarini yoritgan bo‘lib, bu yo‘nalishda kommunikatsiya siyosati va
foiz stavkasining rolini alohida tahlil qilgan.
M. Raxmonov (2022) esa “Milliy valyuta barqarorligini ta’minlashda pul-kredit
siyosatining o‘rni” mavzusidagi tadqiqotida valyuta kursi, eksport-import operatsiyalari hamda
tashqi savdo balansining monetar omillar bilan bog‘liqligini iqtisodiy modellashtirish orqali
tahlil qilgan.
Sh. To‘xtayev (2023) o‘z maqolasida jahon moliya tizimida O‘zbekiston Markaziy
bankining integratsion ishtiroki va xalqaro tajriba asosida pul siyosatini diversifikatsiya qilish
masalalarini ko‘rib chiqqan.
Adabiyotlarni tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, pul-kredit siyosati har bir davrda
iqtisodiyotning rivojlanish bosqichiga moslashgan holda o‘zgarib borgan. Agar XX asrda asosiy
e’tibor foiz stavkasi va pul massasiga qaratilgan bo‘lsa, XXI asrda bu siyosat raqamli
texnologiyalar, kommunikatsiya ishonchliligi va xalqaro koordinatsiyani o‘z ichiga olgan
kompleks boshqaruv mexanizmiga aylandi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
601
O‘zbekiston uchun eng dolzarb masala — inflyatsiyani barqaror pasaytirish, real foiz
stavkalarini iqtisodiy o‘sishga moslashtirish, va milliy valyuta barqarorligini ta’minlashdir. Shu
bois xalqaro tajriba va milliy amaliyotni uyg‘unlashtirgan ilmiy yondashuvlar mamlakat monetar
siyosatini takomillashtirishda muhim ahamiyatga ega.
Metodologiya
: Pul-kredit siyosatining milliy iqtisodiyot va jahon moliya bozori
barqarorligiga ta’sirini o‘rganish har tomonlama tahliliy, tizimli va empirik yondashuvni talab
qiluvchi ilmiy jarayondir. Tadqiqot metodologiyasi iqtisodiy nazariyaning klassik va zamonaviy
yo‘nalishlariga tayanib, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining amaliy siyosatini xalqaro
tajriba bilan uyg‘un holda o‘rganishga asoslanadi. Bunda asosiy maqsad — pul-kredit
siyosatining iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdagi rolini aniqlash, uning samaradorligini oshirish
yo‘llarini belgilashdir.
Tadqiqotning metodologik yondashuvi komplekslik va tizimlilik tamoyillariga
asoslanadi. Pul-kredit siyosati alohida bir soha sifatida emas, balki butun iqtisodiyotning yuragi
sifatida ko‘riladi. Chunki u investitsion faollik, bandlik darajasi, valyuta kursi va inflyatsiya
jarayonlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois tadqiqotda iqtisodiy o‘sish, pul massasi va foiz
siyosati o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik dinamik tahlil orqali o‘rganildi.
Empirik yondashuv asosida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2020–2024-
yillardagi hisobotlari, Jahon banki va Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi ma’lumotlari tahlil qilindi.
Bu orqali foiz stavkalari, inflyatsiya darajasi, valyuta kursi va kredit hajmlarining o‘zaro
ta’siri aniqlanib, milliy iqtisodiyotdagi pul-kredit siyosati vositalarining samaradorlik darajasi
baholandi.
Metodologiyaning muhim jihatlaridan biri — komparativ tahlil usulidir. O‘zbekistonning
monetar siyosati AQSh Federal rezerv tizimi, Yevropa Markaziy banki va Janubiy Koreya
tajribasi bilan solishtirildi. Natijada, milliy modelning afzalliklari va zaif tomonlari aniqlanib,
jahon tajribasidan foydalanish imkoniyatlari ochib berildi.
Tizimli yondashuv doirasida pul-kredit siyosatining “transmissiya kanali” modeli
o‘rganildi. Markaziy bankning asosiy stavkasidagi o‘zgarishlar kredit bozori, aktivlar narxi,
valyuta kursi va umumiy talab darajasiga qanday ta’sir qilishi tahlil qilindi. Bu esa inflyatsiyani
maqsadli boshqarish siyosatining real iqtisodiyotga ta’sir mexanizmlarini aniqlash imkonini
berdi.
Tadqiqotda shuningdek, indikatorli baholash usuli qo‘llanilib, M2 agregati, majburiy
zaxiralar me’yori, ochiq bozor operatsiyalari va valyuta zaxiralari kabi ko‘rsatkichlarning o‘zaro
aloqasi empirik tarzda o‘rganildi. Statistik modellash orqali pul-kredit siyosati barqarorlikka
qanday ta’sir qilishi aniqlandi.
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, Markaziy bank siyosatining samaradorligi inflyatsion
kutilmalarni boshqarish va foiz siyosatini moslashtirish darajasiga bog‘liq. Shu bois tadqiqotda
ilmiy tavsiyalar sifatida raqamli so‘mni joriy etish, kommunikatsiya siyosatini kuchaytirish va
xalqaro moliya institutlari bilan hamkorlikni kengaytirish zarurligi asoslab berildi.
Mazkur metodologiya iqtisodiy tahlil, empirik kuzatuv va xalqaro taqqoslama asosida
yaratilgan bo‘lib, u O‘zbekistonning pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish uchun ilmiy
asos bo‘lib xizmat qiladi. Bu yondashuv orqali monetar siyosat nafaqat milliy iqtisodiyot, balki
jahon moliya tizimidagi barqarorlikni ham ta’minlashda strategik vosita sifatida e’tirof etiladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
602
Tahlil va natijalar
Pul-kredit siyosati milliy iqtisodiyotning asosiy barqarorlashtiruvchi mexanizmlaridan
biri sifatida mamlakatning iqtisodiy rivojlanish sur’atlari, narxlar darajasi, investitsiya faolligi va
bandlik ko‘rsatkichlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekiston tajribasi shuni ko‘rsatadiki,
oxirgi yillarda olib borilgan monetar islohotlar mamlakat iqtisodiyoti barqarorligini ta’minlashda
muhim rol o‘ynamoqda. Bu jarayonda Markaziy bankning mustaqil siyosat yuritish qobiliyati,
pul massasini tartibga solish va inflyatsiyani maqsadli boshqarish mexanizmlari markaziy o‘rinni
egallaydi.
2020–2024-yillar davrida O‘zbekiston Respublikasining pul-kredit siyosati bosqichma-
bosqich transformatsiya qilindi. Avvalo, inflyatsiyani yuqori darajalardan barqaror darajaga
tushirish maqsad qilingan. 2020-yilda inflyatsiya 11,1 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2024-yil
yakuniga kelib bu ko‘rsatkich 8,5 foizgacha pasaygan. Bu natijaga Markaziy bankning qat’iy
pul-kredit siyosati, ya’ni asosiy stavkani 14 foiz atrofida saqlab turish va ortiqcha likvidlikni
cheklash orqali erishildi. [5]
Bunda asosiy e’tibor inflyatsiyani maqsadli boshqarish mexanizmini amaliyotga joriy
etish, foiz siyosatini real sektor ehtiyojlariga moslashtirish, hamda valyuta bozorini
erkinlashtirish jarayonlariga qaratildi. Shu bilan birga, Markaziy bankning kommunikatsiya
siyosati, ya’ni aholiga va investorlar jamiyatiga o‘z qarorlarini tushuntirish, inflyatsion
kutilmalarni boshqarishdagi shaffoflik darajasi oshirildi.
1-rasm. Moliya bozori tarkibi
Ushbu chora-tadbirlar natijasida, mamlakatda iqtisodiy o‘sish sur’atlari 2020-yildagi
pandemiya inqirozidan so‘ng 2021-yilda 7,4 foizga, 2023-yilda esa 5,6 foiz atrofida
barqarorlashdi. Shunday qilib, pul-kredit siyosati nafaqat narxlar barqarorligini ta’minlash, balki
iqtisodiy faollikni qo‘llab-quvvatlashda ham muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda.
So‘nggi yillarda global moliya bozorlari keskin o‘zgarishlarga duch keldi. AQSh Federal
rezerv tizimi, Yevropa Markaziy banki va boshqa yirik institutlarning foiz stavkalarni oshirish
siyosati (“quantitative tightening”) jahon iqtisodiyotida likvidlik tanqisligini yuzaga keltirdi. Bu
esa rivojlanayotgan davlatlarda, jumladan O‘zbekistonda ham, tashqi kapital oqimlari
qisqarishiga va valyuta kursi bosim ostida qolishiga sabab bo‘ldi.
O‘zbekiston Markaziy banki ushbu global bosimlarni yumshatish maqsadida valyuta
intervensiyasi, zaxiralar siyosatini optimallashtirish va foiz stavkasi orqali barqarorlashtirish
choralarini ko‘rdi. 2024-yil holatiga ko‘ra, mamlakatning oltin-valyuta zaxiralari 37 mlrd. AQSh
dollariga yetib, 2020-yildagiga nisbatan 4,5 mlrd. dollarga ko‘paygan. Bu milliy valyutaning
haddan tashqari qadrsizlanishining oldini olishda muhim kafolat bo‘ldi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
603
Jahon moliya tizimidagi beqarorlik O‘zbekiston uchun ham tashqi savdo balansiga ta’sir
ko‘rsatdi. 2022–2024-yillarda energetika narxlarining o‘zgaruvchanligi eksport tushumlarini
kamaytirgan bo‘lsa-da, iqtisodiy boshqaruvning moslashuvchanligi tufayli mamlakat tashqi qarz
va inflyatsion xavflarni nazorat ostida ushlab qoldi.
1-jadval
Empirik tahlil: asosiy iqtisodiy ko‘rsatkichlar dinamikasi
Ko‘rsatkichlar
2020
2021
2022
2023
2024
Asosiy stavka (%)
14
14
15
14
13
Inflyatsiya (%)
11.1
10.0
12.3
9.2
8.5
Kredit hajmi (trln so‘m)
257
298
342
387
430
So‘m kursi (1 USD)
10 250
10 600
11 200
12 050
12 500
Valyuta zaxiralari (mlrd. USD)
32.5
34.8
35.4
36.1
37.0
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki, Iqtisodiyot va moliya vazirligi
ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzilgan.
Ushbu jadval ma’lumotlari shuni ko‘rsatadiki, asosiy stavkaning barqarorligi Markaziy
bankka inflyatsiyani nazorat ostida ushlab turish imkonini bergan. Kredit hajmlarining o‘sishi
esa iqtisodiyotda investitsion faollikning ortib borayotganini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, so‘m
kursining nisbatan yumshoq devalvatsiyasi eksportni rag‘batlantirgan bo‘lsa, valyuta zaxiralari
darajasi mamlakatning moliyaviy xavfsizligini ta’minlagan.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston Markaziy banki raqamli so‘m konsepsiyasi ustida
izlanishlarni boshlab, milliy to‘lov tizimini modernizatsiya qilish choralarini ko‘rmoqda. Bu
jarayon, bir tomondan, to‘lovlar tezligini oshiradi va naqd pul aylanmasini qisqartiradi, ikkinchi
tomondan esa monetar siyosatning ta’sirchanligini kuchaytiradi.
Raqamli iqtisodiyot sharoitida pul-kredit siyosatining ta’sir mexanizmlari yanada shaffof
va tezkor bo‘ladi. Bu Markaziy bankka real vaqt rejimida ma’lumot to‘plash, inflyatsion
tendensiyalarni tezroq aniqlash hamda bozor ishtirokchilari kutilmalariga tezkor javob berish
imkonini beradi.
Pul-kredit siyosati nafaqat milliy iqtisodiy barqarorlikni saqlash, balki jahon moliya
tizimiga integratsiyalashish jarayonida ham strategik vosita sifatida ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston tajribasi shuni ko‘rsatadiki, qat’iy va izchil monetar siyosat yuritish orqali
inflyatsiyani jilovlash, valyuta kursini boshqarish va iqtisodiy o‘sishni muvozanatlashtirish
mumkin.
Kelgusida pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish uchun foiz stavkalarining
moslashuvchan modelini ishlab chiqish, Markaziy bankning kommunikatsiya siyosatini
kuchaytirish hamda raqamli texnologiyalarni to‘liq joriy etish zarur. Shu yo‘l bilan O‘zbekiston
jahon moliya bozoridagi beqarorliklarga bardosh bera oladigan, ichki iqtisodiy barqarorlikni
saqlovchi zamonaviy monetar siyosat modeliga ega bo‘ladi.
Muhokama
Pul-kredit siyosati har bir davlat iqtisodiy siyosatining yuragi bo‘lib, u orqali iqtisodiy
barqarorlik, narxlar nazorati va moliyaviy tizimning ishonchliligi ta’minlanadi. O‘zbekiston
misolida bu siyosat so‘nggi yillarda tubdan yangilanib, jahon moliya tizimidagi o‘zgarishlarga
moslashuvchan mexanizmga aylana boshladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
604
Mazkur tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, Markaziy bank tomonidan olib
borilayotgan pul-kredit siyosati milliy iqtisodiyotni ichki va tashqi tebranishlardan himoya
qilishda muhim vosita sifatida shakllanmoqda.
Tahlillar shuni ko‘rsatdiki, O‘zbekiston Respublikasida so‘nggi yillarda monetar
siyosatning asosiy yo‘nalishi inflyatsiyani maqsadli boshqarishdan iborat bo‘ldi. 2020–2024-
yillar davomida inflyatsiya 11 foiz atrofidan 8,5 foizgacha pasaydi. Bu natija qisqa muddatli
istiqbolda ijobiy ko‘rsatkich bo‘lsa-da, o‘rta muddatli davrda iqtisodiy o‘sishni sekinlashtiruvchi
omil bo‘lishi mumkin. Chunki yuqori foiz stavkalari kredit olish imkoniyatlarini toraytiradi va
ishlab chiqaruvchi sektor uchun kapital qiymatini oshiradi.
Biroq, Markaziy bankning qat’iy pul siyosati mamlakat moliyaviy barqarorligini saqlab
qolishda, valyuta bozoridagi keskin tebranishlarni jilovlashda va investorlar ishonchini
mustahkamlashda muhim omil bo‘ldi. Shu nuqtai nazardan, qat’iy pul-kredit siyosati qisqa
muddatda iqtisodiy faollikni biroz cheklasa-da, uzoq muddatda barqaror o‘sish uchun poydevor
yaratadi.
Jahon moliya tizimidagi o‘zgarishlar, xususan, AQSh Federal rezerv tizimining foiz
stavkalarini oshirishi, Yevropa va Osiyoda likvidlikni qisqartirish jarayonlari O‘zbekiston
iqtisodiyotiga ham ta’sir ko‘rsatdi. Tashqi qarz xizmatining qimmatlashuvi, valyuta kursining
o‘zgaruvchanligi va kapital oqimlarining kamayishi mamlakat uchun yangi chaqiriqlarni yuzaga
keltirdi.
Ammo O‘zbekiston bu bosimlarga qarshi moslashuvchan siyosat orqali javob berdi.
Valyuta kursining erkinlashtirilishi, oltin-valyuta zaxiralarining ko‘paytirilishi va
likvidlikni boshqarish mexanizmlarining takomillashtirilishi milliy moliya tizimining
barqarorligini saqlab qoldi. Shu bilan birga, raqamli to‘lov tizimlarining kengayishi, bank
sektoridagi raqamli transformatsiya va xalqaro moliyaviy hamkorlik mamlakatning monetar
siyosatini yangi bosqichga olib chiqdi. Biroq, global omillar doimo o‘zgarib borar ekan,
O‘zbekiston uchun asosiy vazifa — ichki pul bozorining chuqurligini oshirish va kapital bozorini
rivojlantirishdir. Bu kelajakda pul-kredit siyosatining ta’sirchanligini kuchaytiradi va jahon
moliya tizimidagi tebranishlardan himoya qiladi.
Zamonaviy iqtisodiyotda raqamli texnologiyalar pul-kredit siyosatining samaradorligini
keskin oshiradi. Raqamli so‘m loyihasi — bu O‘zbekiston Markaziy bankining eng ilg‘or
tashabbuslaridan biri bo‘lib, u to‘lov tizimlarida shaffoflikni, tezkorlikni va monitoring
imkoniyatlarini oshiradi.[3]
Raqamli so‘m joriy etilishi bilan naqd pul aylanmasi qisqaradi, “soya iqtisodiyoti”
miqyosi kamayadi, hamda pul oqimlari to‘liq nazorat ostiga olinadi. Bu esa Markaziy bankka
monetar siyosatni yanada nozik va tezkor tarzda yuritish imkonini beradi. Shuningdek, raqamli
texnologiyalar inflyatsiyani bashorat qilish va bozor ishtirokchilarining kutilmalarini boshqarish
imkoniyatlarini kengaytiradi.
Pul-kredit siyosati iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda ikki tomonlama ta’sirga ega. Bir
tomondan, u inflyatsiya va narxlar bosimini jilovlaydi, ikkinchi tomondan esa, iqtisodiy faollikni
tartibga soladi. Tadqiqot natijalari ko‘rsatadiki, O‘zbekiston tajribasida bu ikki yo‘nalish
o‘rtasida muvozanat saqlanishiga e’tibor qaratilgan.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
605
So‘nggi yillarda inflyatsiyaning pasayishi bilan bir vaqtda kredit portfeli o‘sib borgan —
bu holat pul siyosati orqali iqtisodiyotda talab va taklif muvozanatini ta’minlash imkonini
bergan. Milliy valyutaning barqarorligi esa tashqi savdo balansini qo‘llab-quvvatlagan va
investitsiya kirituvchilarga ijobiy signal bergan.
Muhokama natijalari shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistonning pul-kredit siyosati nafaqat
milliy iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda, balki jahon moliya tizimida o‘z o‘rnini
mustahkamlashda ham strategik ahamiyat kasb etadi. Biroq kelajakda bu siyosatning
samaradorligi bank tizimi raqobatbardoshligi, kapital bozorining chuqurligi va aholi ishonchi
bilan chambarchas bog‘liq bo‘ladi.
Shu bois, iqtisodiy siyosatning markazida barqaror monetar boshqaruv, ochiqlik, ilmiy
tahlil va raqamli innovatsiyalar turishi lozim. Faqat shundagina O‘zbekiston jahon moliya
tizimidagi noaniqliklar sharoitida o‘z iqtisodiy mustaqilligini saqlab, barqaror rivojlanish
yo‘lidan dadil borishi mumkin.
Xulosa
Yuqoridagi tahlil va muhokamalar natijalariga tayangan holda aytish mumkinki, pul-
kredit siyosati milliy iqtisodiyotning barqaror rivojlanishida, makroiqtisodiy muvozanatni
saqlashda hamda jahon moliya bozoridagi beqarorliklarga qarshi turishda strategik ahamiyatga
ega vosita hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi so‘nggi yillarda bu yo‘nalishda sezilarli
islohotlarni amalga oshirib, zamonaviy monetar mexanizmlarni milliy iqtisodiyot amaliyotiga
tatbiq etishga erishdi.
Avvalo, inflyatsiyani maqsadli boshqarish tizimi joriy etilishi, foiz siyosatining
moslashuvchanligi va valyuta bozorining erkinlashtirilishi O‘zbekiston Markaziy bankiga
makroiqtisodiy muvozanatni saqlash imkonini berdi. Natijada inflyatsiya darajasi izchil pasayib
bormoqda, milliy valyuta nisbatan barqarorlashdi va iqtisodiy o‘sish sur’atlari qayta tiklandi.
Shuningdek, xalqaro tajriba shuni ko‘rsatadiki, har bir davlatning pul-kredit siyosati faqat
ichki omillarga emas, balki jahon moliya tizimidagi umumiy dinamikaga ham bog‘liq. Shu
nuqtai nazardan, O‘zbekiston Markaziy banki global jarayonlarni chuqur tahlil qilgan holda
milliy manfaatlarga mos, moslashuvchan va ilmiy asoslangan pul-kredit siyosatini yuritishi zarur.
Xulosa qilib aytganda, barqaror va samarali pul-kredit siyosati — bu O‘zbekiston
iqtisodiyotining raqobatbardoshligi, moliyaviy mustaqilligi va ijtimoiy farovonligini
ta’minlovchi asosiy omildir. Shu bois, pul-kredit siyosatini doimiy takomillashtirish, uni jahon
moliya tizimi bilan uyg‘un holda rivojlantirish hamda raqamli iqtisodiyot talablariga
moslashtirish mamlakatning uzoq muddatli iqtisodiy strategiyasida hal qiluvchi o‘rin tutadi.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1.
Friedman, M. (1970).
The Counter-Revolution in Monetary Theory.
Chicago: University
of Chicago Press.
2.
Keynes, J.M. (1936).
The General Theory of Employment, Interest and Money.
London:
Macmillan.
3.
Mishkin, F.S. (2019).
The Economics of Money, Banking and Financial Markets.
Pearson
Education, 12th Edition.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
606
4.
Bernanke, B. & Blinder, A. (1992).
The Federal Funds Rate and the Channels of
Monetary Transmission.
American Economic Review, 82(4), pp. 901–921.
5.
Krugman, P. & Obstfeld, M. (2018).
International Economics: Theory and Policy.
Pearson Education, 11th Edition.
6.
Meltzer, A.H. (1995).
Monetary, Credit and (Other) Transmission Processes: A
Monetarist Perspective.
Journal of Economic Perspectives, 9(4), pp. 49–72.
7.
International Monetary Fund (IMF). (2024).
World Economic Outlook: Navigating
Global Inflation.
Washington, D.C.
8.
World Bank. (2023).
Monetary Policy and Financial Stability in Emerging Markets.
Washington, D.C.
9.
European Central Bank (ECB). (2022).
Monetary Policy in a Changing World.
Frankfurt
am Main.
10.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki. (2024).
Pul-kredit siyosati sharhi.
Toshkent:
Markaziy bank matbuot xizmati.
11.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev. (2022).
PF–60-son Farmon –
“Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi 2022–2026-yillar uchun”.
Toshkent.
12.
Qodirov, B. (2020).
O‘zbekiston iqtisodiyotida pul-kredit siyosatining real sektor rivojiga
ta’siri.
Toshkent: Iqtisodiyot universiteti nashriyoti.
13.
Abdullayeva, N. (2021).
Inflyatsiyani maqsadli boshqarishning nazariy va amaliy
jihatlari.
Toshkent: Bank-moliya akademiyasi.
14.
Raxmonov, M. (2022).
Milliy valyuta barqarorligini ta’minlashda Markaziy bank
siyosatining o‘rni.
“Iqtisodiyot va moliya” jurnali, №2, 45–53-betlar.
15.
To‘xtayev, Sh. (2023).
O‘zbekistonning jahon moliya tizimidagi integratsion ishtiroki va
pul-kredit siyosati.
Toshkent: TMI Ilmiy nashriyoti.
