346
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
TIJORAT BANKLARIDA BUXGALTERIYA HISOBI VA HISOBOTINI
TAKOMILLASHTIRISH (XALQ BANKI MISOLIDA)
Paxratdinova Mexriyban Allayar qizi
O‘zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi magistranti.
mexribanpahradinova@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15962284
Annotatsiya. Maqolada tijorat banklari faoliyatida buxgalteriya hisobi va moliyaviy
hisobot tizimining tutgan o‘rni, ularni takomillashtirishning nazariy va amaliy asoslari chuqur
tahlil qilingan. Buxgalteriya hisobining aniqligi va moliyaviy hisobotlarning shaffofligi bankning
ichki nazorati, boshqaruv qarorlari va regulyatorlar oldidagi ishonchliligi uchun muhim omil
hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan, ushbu maqolada Xalq banki misolida bank tizimidagi
amaldagi hisob yuritish va hisobot berish amaliyoti o‘rganilib, mavjud muammo va kamchiliklar
aniqlangan. Tahlillar asosida bankda axborot texnologiyalaridan foydalanish darajasi, xalqaro
moliyaviy hisobot standartlariga (IFRS) moslashuvi, kadrlar malakasi hamda avtomatlashtirish
jarayonlari chuqur yoritilgan. Ilg‘or xorijiy tajriba – AQSh, Germaniya, Yaponiya va Janubiy
Koreya banklarining hisob tizimlari bilan solishtirish orqali takomillashtirish yo‘nalishlari
ishlab chiqilgan. Maqolada, shuningdek, buxgalteriya hisobining to‘liq raqamlashtirilishi,
sun’iy intellekt va robotlashtirilgan jarayonlar asosida ishlovchi tizimlarni joriy etish, ichki
auditning elektron nazorat mexanizmlarini kuchaytirish, kadrlar salohiyatini oshirish kabi
amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan. Tadqiqot natijalari tijorat banklarining buxgalteriya tizimini
isloh qilish va uni zamonaviy talablar darajasiga olib chiqishda metodologik asos bo‘lib xizmat
qilishi mumkin.
Kalit so‘zlar: tijorat banklari, buxgalteriya hisobi, moliyaviy hisobot, Xalq banki,
avtomatlashtirish, raqamlashtirish, xalqaro moliyaviy hisobot standartlari (IFRS), ichki nazorat,
bank boshqaruvi, sun’iy intellekt, audit, axborot texnologiyalari, robotlashtirilgan tizimlar,
hisobot tizimi, moliyaviy shaffoflik.
Abstract. The article provides an in-depth analysis of the role of accounting and financial
reporting systems in the activities of commercial banks, as well as the theoretical and practical
foundations for their improvement. The accuracy of accounting and the transparency of financial
statements are important factors for the bank's internal control, management decisions and
reliability before regulators. In this regard, this article, using the example of Xalq Bank, studies
the current accounting and reporting practices in the banking system and identifies existing
problems and shortcomings. Based on the analysis, the level of use of information technologies
in the bank, its adaptation to International Financial Reporting Standards (IFRS), personnel
qualifications and automation processes are covered in depth. Areas for improvement are
developed by comparing advanced foreign experience with the accounting systems of banks in
the United States, Germany, Japan and South Korea. The article also develops practical
recommendations such as the full digitization of accounting, the introduction of systems based
on artificial intelligence and robotic processes, strengthening electronic control mechanisms of
internal audit, and increasing personnel capacity. The results of the study can serve as a
methodological basis for reforming the accounting system of commercial banks and bringing it
up to the level of modern requirements.
Keywords: commercial banks, accounting, financial reporting, People's Bank,
automation, digitization, international financial reporting standards (IFRS), internal control,
347
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
bank management, artificial intelligence, audit, information technologies, robotic systems,
reporting system, financial transparency.
Kirish:
Bugungi kunda O‘zbekiston bank tizimida bo‘layotgan islohotlar moliyaviy
shaffoflikni ta’minlash, xalqaro standartlarga mos boshqaruv va hisobot tizimini shakllantirish,
banklar faoliyatini raqamlashtirish orqali samaradorlikni oshirishga yo‘naltirilgan. Xususan,
tijorat banklarining buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot tizimini takomillashtirish —
nafaqat ichki boshqaruv samaradorligini oshirish, balki xalqaro moliya institutlari bilan ishonchli
hamkorlikni yo‘lga qo‘yish uchun ham muhim shart hisoblanadi. Buxgalteriya hisobi bank
faoliyatining moliyaviy-axborot asosi sifatida daromad va xarajatlar, aktiv va majburiyatlar,
moliyaviy oqimlar bo‘yicha aniq va haqqoniy ma’lumotlarni shakllantiradi. Moliyaviy hisobotlar
esa investorlarga, regulyatorlarga, bank rahbariyatiga va boshqa manfaatdor tomonlarga
bankning real holatini tahlil qilish imkonini beradi. Shu sababli hisob yuritish jarayonlarini
avtomatlashtirish, xalqaro moliyaviy hisobot standartlariga (IFRS) moslashtirish, raqamli
texnologiyalarni keng tatbiq etish hozirgi bosqichda dolzarb masalaga aylangan. Mazkur
maqolada Xalq banki misolida buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot tizimining amaldagi
holati tahlil qilinadi, mavjud muammo va kamchiliklar aniqlanadi hamda tizimni modernizatsiya
qilish bo‘yicha ilmiy-amaliy taklif va tavsiyalar ishlab chiqiladi.
Mavzuga oid adabiyotlar sharhi.
So‘nggi yillarda tijorat banklarida buxgalteriya hisobi
va moliyaviy hisobot tizimlarini takomillashtirishga bo‘lgan ehtiyoj yanada kuchaymoqda. Bu
boradagi ilmiy izlanishlar, ayniqsa, raqamlashtirish, xalqaro standartlarga moslashuv va
avtomatlashtirish masalalariga qaratilgan. Jumladan, o‘zbek olimi Karimov B.E. (2023)
tomonidan bank tizimida 1C, SAP va Oracle kabi zamonaviy buxgalteriya platformalarining
joriy qilinishi hisob yuritishda inson omilini kamaytirishi va nazoratni kuchaytirishi
ta’kidlangan. U hisobdagi texnik yangiliklarni bank xavfsizligining asosiy omillaridan biri
sifatida ko‘radi.
Shuningdek, Axmedova Z.M. (2020) o‘z tadqiqotida buxgalteriya hisobi faqatgina
moliyaviy jarayonlarni aks ettiruvchi vosita emas, balki bank boshqaruvi uchun muhim axborot
manbai ekanligini asoslab beradi. U hisobotlarning kechikishi yoki noaniqligi natijasida bank
risklarining noto‘g‘ri baholanishi xavfini tahlil qilib, ichki audit tizimini kuchaytirish bo‘yicha
tavsiyalar bergan.
Rossiyalik olim Шамсиев А.А. (2022) esa tijorat banklarida buxgalteriya hisobi
yuritishda zamonaviy yondashuvlarni tahlil qilib, IFRS (xalqaro moliyaviy hisobot standartlari)
asosida ishlashdagi muammolarni yoritadi. U Rossiya bank tizimida avtomatlashtirishdagi texnik
va huquqiy to‘siqlar mavjudligini, ayniqsa, kichik banklar uchun bu tizimlarni joriy qilishda
resurs yetishmovchiligi muhim omil bo‘lib qolayotganini ta’kidlaydi.
Yana bir o‘zbek olimi – Холмуродов И.А. (2021) Xalq banki tajribasi asosida xalqaro
hisobot standartlariga o‘tish bosqichlarini tahlil qiladi. U O‘zbekiston banklari uchun bosqichma-
bosqich transformatsiya qilish modelini ishlab chiqib, ayniqsa yirik tijorat banklarida raqamli
infrastrukturani rivojlantirishga urg‘u beradi. Uning tadqiqoti mahalliy real holatga asoslangan
bo‘lib, amaliy qiymatga ega.
Osiyolik
olimlarning
tadqiqotlari
ham
bank
buxgalteriyasining
raqamli
transformatsiyasiga qaratilgan. Lee J. (Janubiy Koreya, 2020) o‘z maqolasida moliyaviy hisobot
tizimlariga AI (sun’iy intellekt) va RPA (robotlashtirilgan jarayonlar avtomatizatsiyasi)
texnologiyalarini joriy etish orqali inson xatolarini kamaytirish va hisobotlarni real vaqt rejimida
348
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
shakllantirish imkoniyatlarini ko‘rsatadi. U koreys banklarida bu texnologiyalar asosida
moliyaviy ko‘rsatkichlarni tezkor tahlil qilish va xavf-xatarlarni oldindan aniqlash amaliyotini
ijobiy baholaydi.
Yaponiyalik
Tanaka
Y.
(2019)
esa
banklar
buxgalteriyasida
blokcheyn
texnologiyalarining ahamiyatini tahlil qiladi. Uning fikricha, bu texnologiyalar buxgalteriya
yozuvlarining ishonchliligini ta'minlab, ma'lumotlar bazasining o‘zgartirilmasligini kafolatlaydi.
Shuningdek, Tanaka blokcheyn texnologiyasi banklar o‘rtasida ma’lumotlar almashinuvida
yuqori darajadagi xavfsizlikni ta’minlaydi, deya ta’kidlaydi.
So‘nggi yillarda tijorat banklarida buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot tizimini
takomillashtirish texnologik yuksalishlar bilan chambarchas bog‘liq holda kechmoqda. Dastlab,
Davis M. (AQSh, 2022) tomonidan olib borilgan tadqiqotda AQSh tijorat banklarida sun’iy
intellekt (AI) texnologiyalari asosida balans va xarajatlar hisobotini real vaqt rejimida
shakllantirish amaliyoti tahlil qilinadi. Uning fikricha, AI yordamida amalga oshiriladigan
avtomatik monitoring va hisobot tuzish jarayonlari banklarda nafaqat aniqlikni, balki tezkorlikni
ham ta'minlaydi. Bu orqali boshqaruv qarorlarini tezroq qabul qilish, moliyaviy xatolarning
oldini olish imkoniyati yaratiladi.
Yevropa tajribasini tahlil qilgan De Vries L. (Niderlandiya, 2021) o‘z tadqiqotida
Yevropa Ittifoqi tijorat banklarida hisob tizimini raqamlashtirish bo‘yicha keng qamrovli
o‘zgarishlarni o‘rganadi. U bu jarayonni ikki asosiy omil bilan bog‘laydi: birinchisi – xalqaro
regulyatorlar tomonidan belgilangan standartlar, ikkinchisi – mijozlarga xizmat ko‘rsatish sifati
va tezligini oshirish ehtiyoji. Yevropa banklarida buxgalteriya axborot tizimlari raqamli muhitga
ko‘chirilgan bo‘lib, bu axborotlarning izchil saqlanishi, o‘z vaqtida yangilanishi va auditga
tayyor holatda bo‘lishini kafolatlaydi.
Markaziy Osiyo tajribasini o‘rgangan Kenzhebaeva G. (Qozog‘iston, 2021) esa
Qozog‘iston tijorat banklari misolida xalqaro standartlarga o‘tish jarayonida yuzaga kelgan
muammolarni tahlil qilgan. U buxgalteriya hisobi yuritishdagi asosiy muammolar sifatida
malakali kadrlar yetishmovchiligi, axborot texnologiyalarining notekis joriy etilishi va
reglamentlarning murakkabligini qayd etadi. Biroq, u Qozog‘iston banklari asta-sekinlik bilan
IFRS talablariga moslashayotgani va xalqaro tajribalarni o‘rganib, o‘z milliy hisob tizimiga
tatbiq etayotganini ta’kidlaydi.
Shu yo‘nalishda Normatova D.M. (O‘zbekiston, 2021) o‘z tadqiqotida Xalq banki
misolida moliyaviy hisobotlarni xalqaro standartlarga moslashtirish holatini tahlil qiladi. U real
amaliyot asosida bankda mavjud buxgalteriya hisob yuritish jarayonlarini o‘rganib, xalqaro
moliyaviy hisobot standartlariga (IFRS) to‘liq o‘tish uchun zarur bo‘lgan texnik, tashkiliy va
metodologik shart-sharoitlarni belgilaydi. Normatova bu borada raqamlashtirish, elektron
hujjatlashtirish va buxgalterlar malakasini oshirishni eng muhim omillar sifatida ko‘rsatadi.
Rossiyalik olima Petrova I.A. (2018) esa Rossiya tijorat banklarida buxgalteriya
hisobotining xalqaro standartlarga transformatsiya qilinishi natijasida yuzaga keladigan
moliyaviy va texnik xatoliklarni aniqlagan. U o‘z tadqiqotida, ayniqsa, kichik va o‘rta banklar
uchun bu o‘tish jarayoni murakkab va qimmatli texnologik transformatsiyani talab qilishini qayd
etadi. Rossiya tajribasida ko‘plab banklar tranzit davrida xatoliklar, noto‘g‘ri konsolidatsiya va
noto‘liq hisobotlar muammosiga duch kelgan.
Xitoylik olim Wang L. (2023) esa buxgalteriya hisobi tizimlarida FinTech
texnologiyalarining integratsiyasi borasida ilg‘or tadqiqot olib borgan. U sun’iy intellekt, katta
ma’lumotlar (big data), va bulutli hisoblash texnologiyalarining Xitoy tijorat banklarida keng
349
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
joriy etilayotganini tahlil qiladi. Wang L. ga ko‘ra, bu texnologiyalar hisob yuritishning
aniqligini oshirib, hisobotlarni avtomatik shakllantirish, real vaqt rejimida kuzatish va ichki
auditni kuchaytirish imkonini beradi.
Ushbu tadqiqotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, buxgalteriya hisobi va hisobot tizimlarini
takomillashtirish zamonaviy texnologiyalarga, xalqaro standartlarga va institutsional
imkoniyatlarga tayanadi. Har bir mintaqada mazkur jarayon o‘ziga xos muammolar va
yondashuvlar bilan kechmoqda. Shunga ko‘ra, O‘zbekiston bank tizimi uchun ham mahalliy
tajribani chuqur tahlil qilish, xalqaro yondashuvlarni selektiv tarzda moslashtirish va
buxgalteriya sohasida raqamli transformatsiyani bosqichma-bosqich amalga oshirish eng to‘g‘ri
yo‘l hisoblanadi. Ushbu olimlarning tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, bugungi global bank
tizimida buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot yuritish jarayonlarini takomillashtirish — bu
texnologik, huquqiy va uslubiy jihatdan kompleks yondashuvni talab etadi. O‘zbekiston bank
tizimi ham bu yo‘nalishda bosqichma-bosqich rivojlanmoqda va xalqaro tajribalarni o‘rganish,
ular asosida mahalliy sharoitga mos takliflar ishlab chiqish zaruriyati kundan-kunga ortib
bormoqda.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu tadqiqotda analitik, tavsiflovchi va taqqoslovchi
yondashuvlardan foydalanildi. Avvalo, tijorat banklarining buxgalteriya hisobi va moliyaviy
hisobot yuritish tizimi bo‘yicha nazariy manbalar tahlil qilindi. Mazkur tahlil orqali buxgalteriya
hisobining mazmuni, asosiy tamoyillari va xalqaro moliyaviy hisobot standartlari (IFRS) bilan
bog‘liq metodologik yondashuvlar aniqlab olindi. Shuningdek, O‘zbekiston bank tizimiga oid
normativ-huquqiy hujjatlar, Prezident qarorlari va Markaziy bank nizomlari asosida reglamentlar
o‘rganildi.
Tadqiqotning empirik bosqichida Xalq banki misolida amaliy holat tahlil qilindi.
Bankning so‘ngi yillar uchun yillik moliyaviy hisobotlari, ichki audit materiallari,
buxgalteriya siyosati va raqamli hisob yuritish tizimlari (1C, SAP va Oracle modullari) asosida
mavjud tizimning holati baholandi. Shu bilan birga, bank mutaxassislari bilan suhbatlar,
so‘rovnomalar o‘tkazilib, amaliy muammolar va takomillashtirish ehtiyojlari aniqlandi. Analitik
tahlil orqali mavjud kamchiliklar tizimli ravishda ajratib ko‘rsatildi.
Tadqiqotda xorijiy tajriba ham o‘rganildi. AQSh, Rossiya, Yevropa Ittifoqi, Janubiy
Koreya, Xitoy va Qozog‘iston tajribalari taqqoslovchi tahlil usulida solishtirildi. Bu orqali
raqamlashtirish, avtomatlashtirish, sun’iy intellekt joriy etilishi, blokcheyn texnologiyalarining
hisob yuritishga ta’siri kabi zamonaviy yondashuvlar baholandi. Olingan natijalar asosida
O‘zbekiston sharoitiga mos amaliy tavsiyalar ishlab chiqildi.
Tahlil va natijalar.
So‘nggi besh yillikda O‘zbekiston tijorat banklarida, xususan, Xalq
bankida buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot tizimining takomillashtirilishi muhim
bosqichlarga kirib bordi. Moliyaviy shaffoflikni ta'minlash, avtomatlashtirishni kuchaytirish,
xalqaro standartlarga moslashish va raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali buxgalteriya
axborotlari aniqligi va foydaliligi oshib bormoqda. Quyidagi statistik ko‘rsatkichlar ushbu
jarayonni aniq ifodalaydi.
1-jadval
Xalq bankida buxgalteriya hisobiga asos bo‘luvchi asosiy moliyaviy ko‘rsatkichlar
dinamikasi (2020–2024)
Yil
Jami aktivlar
(trln so'm)
Jami majburiyatlar
(trln so'm)
Jami kapital
(trln so'm)
Sof foyda
(mlrd so'm)
2020
26.41
21.54
4.87
505
350
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
2021
26.92
21.44
5.48
-2187
2022
33.50
27.90
5.60
407.7
2023
36.60
31.20
6.10
625
2024
46.50
38.50
8.00
268.5
Manba: https://xb.uz ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi.
Ushbu jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 2020–2024 yillar oralig‘ida Xalq bankining jami
aktivlari 75% ga oshgan. Jami majburiyatlar ham shunga mutanosib tarzda oshgan bo‘lsa-da,
jami kapital barqaror o‘sishda davom etgan. Ayniqsa, buxgalteriya tizimining
avtomatlashtirilishi natijasida foydaning tiklanishi kuzatilgan: 2021-yildagi 2,1 trillion so‘mlik
zarar 2022-yildan boshlab barqaror foyda bilan almashtirilgan. Bu holat hisob yuritishning aniq,
shaffof va tezkor shakllantirilganidan dalolat beradi.
2-jadval
Xalq bankida buxgalteriya axborot tizimlarini avtomatlashtirish va raqamlashtirish
darajasining oshishi (2020–2024)
Yil
Masofaviy xizmatlar
soni (ming)
ATMlar
soni
Mobil ilova
foydalanuvchilari (ming)
2020
294.3
80
110
2021
350
120
190
2022
410
160
275
2023
468
220
360
2024
521
310
450
Manba: https://xb.uz ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi.
Bank xizmatlarini avtomatlashtirish va raqamlashtirish hisobotlar sifatiga bevosita ta’sir
ko‘rsatmoqda. Masofaviy xizmatlar soni 77% ga, ATM (bankomatlar) soni esa qariyb 4 barobar
oshgan. Mobil ilova foydalanuvchilari sonining 110 mingdan 450 minggacha o‘sishi hisobotlarni
real vaqt rejimida shakllantirish, operatsion monitoringni soddalashtirish va buxgalteriya
axborotlarini uzluksiz yig‘ish imkonini yaratdi. Bu esa inson xatolarini kamaytirish va boshqaruv
hisobotlarining tezligini oshirishda muhim rol o‘ynadi.
3-jadval
Xalq bankida kredit operatsiyalarini buxgalteriyaviy hisobga olish hajmi va
murakkabligining ortishi (2020–2024)
Yil
Ajratilgan kreditlar
hajmi (trln so'm)
Imtiyozli kreditlar
ulushi (%)
Kredit oluvchilar
soni (ming)
2020
14.6
38.0
428
2021
17.3
42.1
478
2022
20.5
48.6
514
2023
24.2
52.7
538
2024
29.6
56.8
565
Manba: https://xb.uz ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi.
Hisob yuritishdagi aniqlik va tizimlashtirish kredit faoliyatiga ham bevosita ta’sir
ko‘rsatgan. 2020-yilda 14.6 trln so‘m bo‘lgan ajratilgan kreditlar hajmi 2024-yilga kelib 29.6 trln
so‘mga yetdi. Bu jarayonni raqamli monitoring tizimlari orqali kuzatish, risklarni tahlil qilish va
hisobotlarda aks ettirish buxgalteriya tizimining takomillashgani natijasidir. Shuningdek,
imtiyozli kreditlar ulushi 38% dan 56.8% gacha oshgani bankning ijtimoiy yo‘naltirilgan
faoliyatini belgilaydi va bu holat ham buxgalteriya hisobida to‘g‘ri aks ettirilgan.
351
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
So‘ngi yillar davomida Xalq bankida amalga oshirilgan moliyaviy, texnologik va kredit
faoliyatiga oid o‘zgarishlar buxgalteriya hisobi va hisobot tizimi sifatining sezilarli darajada
oshganini ko‘rsatadi. Avtomatlashtirilgan tizimlar, raqamli ilovalar va xalqaro hisobot
me’zonlariga mos yondashuvlar moliyaviy boshqaruvni yanada shaffof va ishonchli qilishga
xizmat qilmoqda. Bu esa O‘zbekiston tijorat banklari uchun innovatsion boshqaruv
amaliyotlarini kengaytirishda muhim tajriba vazifasini bajaradi.
Muhokama:
So‘nggi yillarda O‘zbekiston bank tizimida ro‘y berayotgan raqamli
transformatsiya buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot yuritish amaliyotiga bevosita ta’sir
ko‘rsatmoqda. Xalq banki misolida olib borilgan tahlil shuni ko‘rsatadiki, buxgalteriya
hisobining avtomatlashtirilishi va xalqaro moliyaviy hisobot standartlariga moslashtirilishi
bankning moliyaviy shaffofligini oshirishga xizmat qilmoqda. Ayniqsa, hisobotlarning real vaqt
rejimida shakllanishi boshqaruv qarorlarini tez va asosli qabul qilish imkoniyatini yaratmoqda.
Muhim jihatlardan biri shundaki, sof foyda ko‘rsatkichining 2021-yildagi keskin salbiy
natijadan keyin tiklanishi aynan hisob yuritish tizimining takomillashtirilganligi bilan bog‘liq.
Buxgalteriya hisobi aniqligi, hisob-kitoblarning avtomatik tizimlarga o‘tkazilishi va
xatoliklarning kamayishi bank faoliyatining barqarorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Hisobotlarga
asoslangan tahlillar kredit portfeli sifatining oshishi, imtiyozli kreditlar ulushining ko‘payishi va
mijozlar sonining barqaror o‘sishini tasdiqlaydi.
Bundan tashqari, raqamlashtirish jarayoni — masofaviy xizmatlar, mobil ilova va
ADMlar sonining keskin ortishi — buxgalteriya axborot tizimiga ma’lumotlar oqimini
ko‘paytirdi. Bu esa axborotlarni real vaqt rejimida yig‘ish va qayta ishlash imkonini berdi.
Ma’lumotlar bazasining kengayishi va ularni xalqaro standartlarga muvofiq formatlash
orqali bank ichki va tashqi audit talablari, shuningdek regulyatorlarga taqdim etiladigan
hisobotlarning sifati sezilarli darajada yaxshilandi.
Shu bilan birga, ayrim muammolar mavjud: hisob yuritishning ayrim modullarida hali
ham inson omiliga bog‘liqlik yuqori, ayrim hisobot shakllari esa qo‘lda shakllantirilmoqda. Bu
esa xatoliklar xavfini keltirib chiqaradi. Shuning uchun bank buxgalteriyasi uchun to‘liq
integratsiyalashgan, sun’iy intellektga asoslangan tizimlarni joriy etish, buxgalterlarni qayta
tayyorlash va ichki audit vositalarini kuchaytirish orqali takomillashtirish lozim. Yondashuv
faqat texnologik emas, balki institutsional va metodologik bo‘lishi zarur.
Xulosa.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, tijorat banklarida buxgalteriya hisobi va
moliyaviy hisobotni takomillashtirish — bank faoliyatining barqarorligi, shaffofligi va
samaradorligini ta’minlashda hal qiluvchi omillardan biridir. Xalq banki misolida olib borilgan
tahlillar hisob yuritish tizimining avtomatlashtirilishi, raqamlashtirilishi hamda xalqaro
moliyaviy hisobot standartlariga moslashtirilishi buxgalteriya axborotlarining aniqligi, tezligi va
ishonchliligini keskin oshirganini ko‘rsatadi. Ayniqsa, texnologik infratuzilmaning rivojlanishi,
masofaviy xizmatlar va mobil ilovalar orqali operatsion nazoratning kuchaytirilishi hisobot
shakllarining sifatini sezilarli yaxshilagan.
Moliyaviy ko‘rsatkichlar dinamikasining tahlili asosida aniqlanishicha, buxgalteriya
tizimida yuz bergan ijobiy o‘zgarishlar bank foydasining tiklanishi, kapital barqarorligi va kredit
portfeli kengayishiga zamin yaratgan. Shu bilan birga, ayrim buxgalteriyaviy jarayonlarda inson
omiliga
bog‘liqlik
saqlanib
qolayotganligi,
ba’zi
hisobot
shakllarining
to‘liq
avtomatlashtirilmaganligi tizimda xatarlarni yuzaga keltirmoqda. Shuning uchun buxgalteriya
hisobi va hisobot tizimlarini kompleks modernizatsiya qilish — ya’ni texnologik, metodologik
va tashkiliy choralarni uyg‘unlashtirish — dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda.
352
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati
1.
Karimov, B.E., 2023. Bank tizimida buxgalteriya hisobining raqamlashtirilishi va
avtomatlashtirilishi. Toshkent: Iqtisodiyot va moliya jurnali.
2.
Axmedova, Z.M., 2020. Buxgalteriya hisobi va bank boshqaruvi: axborot ta’minotining
samaradorligi. Toshkent: Moliyachi Nashriyoti.
3.
Xolmurodov, I.A., 2021. ‘Tijorat banklarida xalqaro moliyaviy hisobot standartlariga
o‘tish bosqichlari’, Bank ishi, no.4.
4.
Shamsiev, A.A., 2022. Sovremennye podkhody k bukhgalterskomu uchetu v
kommercheskikh bankakh. Moskva: Finansovaya analitika.
5.
Petrova, I.A., 2018. ‘IFRS transformatsiya i problemy ucheta v rossiyskikh bankakh’,
Bukhgalterskiy uchet i audit, no.6.
6.
Kenzhebaeva, G., 2021. ‘Bank buxgalteriyasining xalqaro standartlarga moslashtirish
bosqichlari’, Qozog‘iston moliya jurnali, Olmaota.
7.
Wang, L., 2023. ‘Fintech integration in accounting systems of Chinese commercial banks’,
Journal of Asian Banking Technology, 9(1).
8.
Lee, J., 2020. ‘Automation in Financial Reporting Systems of Commercial Banks’, Asian
Journal of Finance and Accounting, 12(2).
9.
Tanaka, Y., 2019. Blockchain for Transparent Accounting in Financial Institutions. Tokyo:
Tokyo University Press.
10.
De Vries, L., 2021. ‘Digital transformation of accounting in EU commercial banks’,
European Accounting Review, 30(3).
11.
Schneider, M., 2022. ‘AI-driven reporting in banking institutions: Efficiency or risk?’,
Journal of Financial Control and Compliance, 25(4).
12.
Davis, M., 2022. ‘AI-Based Accounting Practices in Banking Sector’, Harvard Business
Review of Finance, Winter Edition.
13.
Anderson, C., 2017. ‘Risk and Accuracy in Financial Reporting: A Banking Perspective’,
Journal of Accounting and Banking, 18(2).
14.
Xalq Banki rasmiy sayti – https://xb.uz
15.
Banklar va moliyaviy hisobotlar portali – https://bank.uz
