88
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
YOSHLAR BANDLIGI VA MEHNAT BOZRI MUAMMOLARI: O‘ZBEKISTON MISOLIDA
Abdushukurova Sevinch Akramjonovna
Iqtisodiyot va axborot texnologiyalari fakulteti. Iqtisodiyot (tarmoqlar va sohalar bo`yicha)
yoʻnalishi 2-kurs talabasi
Rashidova Xadicha Tursunaliyevna
Ilmiy rahbar
https://doi.org/10.5281/zenodo.15800531
Annotatsiya.
Mazkur maqolada O‘zbekistonda yoshlar bandligi bilan bog‘liq dolzarb
muammolar: ta’lim va mehnat bozori o‘rtasidagi nomuvofiqlik hamda raqamli infratuzilma va
hududiy tengsizliklar asosida tahlil qilingan. Stat.uz va boshqa rasmiy manbalarga asoslangan
statistik ma’lumotlar yordamida ikki asosiy muammo ochib berilib, ularga ilmiy asoslangan
yechimlar taklif etilgan.
Kalit so‘zlar:
Yoshlar bandligi, ishsizlik, ta’lim, raqamli tengsizlik, mehnat bozori,
hududiy farqlar.
Yoshlar bandligi har qanday davlatning makroiqtisodiy barqarorligi va ijtimoiy
taraqqiyotining muhim determinanti sifatida qaraladi. Mehnat bozori institutlari samaradorligi,
iqtisodiy faollik darajasi va inson kapitali sifatining o‘zaro bog‘liqligi aynan yoshlar qatlamida
yaqqol namoyon bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasi Milliy statistika agentligining 2024-yilgi ma’lumotlariga ko‘ra
1
, 15–30 yosh oralig‘idagi yoshlar mamlakat aholisining qariyb 30 foizini tashkil qilmoqda. Bu
demografik dividendni to‘g‘ri yo‘naltirish uchun mehnat bozori va ta’lim tizimi o‘rtasidagi
o‘zaro muvozanatni yaratish dolzarb vazifaga aylanmoqda.
Iqtisodiy fanlarda mehnat resurslarini samarali taqsimlash bozor mexanizmlarining
asosiy funksiyasi hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, yoshlar bandligining past darajasi
strukturaviy ishsizlik, friktsion ishsizlik va institutsional nomuvofiqlik kabi salbiy holatlarni
yuzaga keltiradi.
Xususan, oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalarini tamomlagan yoshlarning o‘z
sohasiga mos ish topa olmasligi, ularning ishlab chiqarish jarayoniga jalb etilishida katta
to‘siqlarga sabab bo‘lmoqda. Bu holat inson kapitalining to‘liq realizatsiya qilinmasligi, ijtimoiy
beqarorlik, hatto miqratsiya bosimlarining ortishiga olib keladi.
Bugungi globallashuv sharoitida iqtisodiyotning raqamli transformatsiyasi va bilimga asoslangan
tarmoqlarning rivojlanishi yangi mehnat ko‘nikmalarini talab qilmoqda. Shu bilan birga, raqamli
infratuzilma va texnologik imkoniyatlar bo‘yicha hududlar o‘rtasidagi tafovutlar ham yoshlar
bandligiga salbiy ta’sir o‘tkazmoqda. Ushbu maqolada aynan ikki muammo — ta’lim va mehnat
bozori o‘rtasidagi nomuvofiqlik hamda raqamli va hududiy tengsizliklar — rasmiy statistik
ma’lumotlar va grafik tahlillar asosida chuqur o‘rganiladi hamda ularga iqtisodiy asoslangan
yechimlar taklif etiladi.
1
O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi (2024) .
89
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
1-rasm.Bitiruvchilar va ish bilan taminlanganlar 2020-2024 yoillarda.
2
Ushbu grafikdan ko‘rinib turibdiki, so‘nggi besh yilda bitiruvchilar soni muntazam oshib
bormoqda. Ammo, shu bilan birga, ularning ish bilan ta’minlanish darajasi yetarli darajada o‘sish
sur’atini ko‘rsata olmayapti. Bu holat ta’lim tizimida o‘zlashtirilayotgan bilimlar va mehnat
bozori talablarining uyg‘unlashmaganidan darak beradi (1-rasm).
Misol uchun, 2024-yilda 700 mingga yaqin yoshlar bitirgan bo‘lsa-da , ularning faqat 360
ming nafari ish bilan ta’minlangan. Bu esa ta’lim sifatini va kasbiy tayyorgarlikni zamonaviy
bozor talablariga moslashtirish zarurligini ko‘rsatadi (1-rasm).
Mazkur holatni bartaraf etish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-
yil 13-apreldagi PQ–257-sonli qarori bilan “Kasb-hunar va oliy ta’lim muassasalari o‘rtasida
integratsiyani kuchaytirish” haqida qaror qabul qilindi. Bu qarorga muvofiq, ta’limda ishlab
chiqaruvchilar bilan hamkorlikda mutaxassisliklar shakllantirish, ishlab chiqarish amaliyotlarini
kengaytirish nazarda tutilgan.
3
Ushbu muammoni hal qilish uchun, avvalo, o‘quv dasturlarini mehnat bozoridagi real
talablar asosida yangilash zarur. Har bir oliy va kasb-hunar ta’lim muassasasi bitiruvchilari bozor
uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerak. Bu esa, o‘z navbatida, ishlab
chiqaruvchilarning o‘quv jarayonida faol ishtirokini ta’minlash orqali amalga oshiriladi.
Shuningdek, kasbiy yo‘naltirish ishlari maktabdan boshlanishi lozim. Yoshlar o‘z
qiziqishi, ijtimoiy ehtiyoj va iqtisodiy talablar asosida mutaxassislik tanlashi uchun davlat
tomonidan kasb tanlashda ko‘maklashuvchi xizmatlar faol ishlashi zarur. Mahalliy hokimliklar
huzurida “yoshlar mehnat birjasi” tizimi joriy etilishi mumkin.
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan
tayyorlandi.
3
Mehnat.uz — O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi.
90
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
2-rasm. Yoshlarning ishsizlik darajasi qiymati (2020-2024).
4
Ushbu diagrammada korinib turibdiki, yoshlar orasida ishsizlik darajasi 2020-yildagi
15.2 foizdan 2024-yilga kelib 10.9 foizga kamayganiga qaramasdan, hali ham bu ko‘rsatkich
respublikadagi umumiy ishsizlik darajasidan yuqori. Bu, ayniqsa, chekka hududlarda yanada
og‘irroq holat (2-rasm).
5
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Surxondaryo, Jizzax viloyatlarida bu ko‘rsatkich 14–16
foiz atrofida bo‘lib qolmoqda. Bu holat infratuzilma, raqamli savodxonlik va zamonaviy ish
formatlariga kirish imkoniyatining pastligidan dalolat beradi.
Ushbu holatni bartaraf etish maqsadida, 2022-yil 18-fevraldagi PQ–60-sonli Prezident
qaroriga asosan, “Yoshlar bandligini ta’minlash milliy strategiyasi 2022–2026 yillarga
mo‘ljallangan” dasturi qabul qilingan. Unda yoshlar uchun maxsus bandlik dasturlari, grantlar,
kreditlar va startaplar ko‘rinishida moliyaviy ko‘mak nazarda tutilgan.
6
Muammoni bartaraf etish uchun, birinchi navbatda, hududiy tengsizliklarni kamaytirish
kerak. Buning uchun, qishloq joylarda raqamli infratuzilmani rivojlantirish, IT-parklar, axborot
texnologiyalariga ixtisoslashgan markazlar tashkil qilish dolzarb hisoblanadi.
Shuningdek, yoshlar uchun bepul onlayn kurslar, masofaviy treninglar va raqamli
platformalarda ishga joylashish imkoniyatlarini kengaytirish zarur. Davlat va xususiy sektor
hamkorligida amalga oshiriladigan bunday tashabbuslar nafaqat ishsizlik darajasini kamaytiradi,
balki iqtisodiy faollikni ham oshiradi
Xulosa va takliflar
Yoshlar bandligi O‘zbekistonning barqaror iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyoti uchun
strategik muhim omil hisoblanadi. Maqolada ko‘rib chiqilgan ikki asosiy muammo – ta’lim va
mehnat bozori o‘rtasidagi nomuvofiqlik hamda raqamli infratuzilma va hududiy tengsizliklar –
yoshlar ishsizligining asosiy sabablari sifatida namoyon bo‘ldi. Grafik tahlillar va statistik
ko‘rsatkichlar bu muammolar chuqur ildiz otganini ko‘rsatmoqda.
Ta’lim tizimi bozor talablariga mos emasligi sababli ko‘plab bitiruvchilar o‘z
mutaxassisligi bo‘yicha ish topolmayapti. Raqamli tengsizlik esa chekka hududlarda yashovchi
yoshlar uchun zamonaviy mehnat shakllariga kirishni cheklab qo‘ymoqda. Ushbu muammolarni
hal qilish uchun davlat tomonidan qabul qilingan qarorlar – xususan PQ–257 va PQ–60-son
4
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan
tayyorlandi.
5
CEIC Data . Youth Employment and Unemployment Trends.
6
Mehnat.uz
[6]
—
O‘zbekiston
Respublikasi
Bandlik
va
mehnat
munosabatlari
.
91
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
Prezident qarorlari – muhim huquqiy asos bo‘lib xizmat qilmoqda.
Shunday xulosaga kelish mumkinki, yoshlar bandligini oshirish faqat statistik yondashuv
emas, balki tizimli, kompleks va innovatsion yondashuvni talab etadi. Ta’lim va bandlik
o‘rtasidagi bog‘liqlikni kuchaytirish, hududiy imkoniyatlarni tenglashtirish, raqamli iqtisodiyotni
barcha yoshlar uchun ochiq qilish orqali nafaqat ishsizlik darajasi kamayadi, balki mamlakatning
mehnat resurslari ham to‘laqonli safarbar etiladi.
Tahlillar asosida quyidagi asosiy amaliy takliflar ilgari suriladi:
1. O‘quv dasturlarini mehnat bozoriga yo‘naltirish, ish beruvchilar bilan hamkorlikda
ishlab chiqish.
2. Qishloq hududlarda IT-parklar va raqamli ta’lim markazlarini tashkil etish.
3. Dual ta’lim tizimini joriy etish va rivojlantirish.
4. Yoshlar uchun davlat tomonidan raqamli ko‘nikmalarni rivojlantirish bo‘yicha bepul
kurslar yo‘lga qo‘yish.
5. Tadbirkorlikni rag‘batlantiruvchi startap grantlarini hududlarda kengaytirish.
REFERENCES
1.
“Mehnat iqtisodiyoti” – M. Mullajonov (O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus
ta’lim vazirligi tavsiyasi bilan nashr qilingan darslik)
2.
“Iqtisodiyot nazariyasi” – Paul Samuelson va William Nordhau
3.
World Bank & ILO (Xalqaro Mehnat Tashkiloti) tahlillari
4.
Stat.uz — O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi (2024).
5.
CEIC Data. Youth Employment and Unemployment Trends.
6.
Mehnat.uz — O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi.
7.
World Bank — Labor Market Overview for Uzbekistan (2023).
8.
UNICEF Uzbekistan , Youth Employment Programs and Impact Analysis.
9.
"Raqamli iqtisodiyot"
, muallif:
B. A. Begalov
, 2023-yil.
