ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
443
OZIQ-OVQAT SANOAT KORXONALARI FAOLIYATIDA BOSHQARUV
XUSUSIYATLARI
Kushbakova D.B.
Jizzax Sambhram universiteti magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15650004
Abstract.
The food industry is a branch of the national economy that produces food
products. The industry includes enterprises of meat and dairy, oil and fat, fish, flour and cereals,
pasta, fruit and vegetable canning, dairy and cream, sugar, tea, confectionery, bakery, grape and
champagne wines, alcohol, vodka, tobacco, brewing, thirst-quenching, soap and other
industries.
Аннатация.
Пищевая промышленность —
отрасль народного хозяйства,
производящая продукты питания. В состав отрасли входят предприятия мясомолочной,
масложировой, рыбной, мукомольно
-
крупяной, макаронной, плодоовощной консервной,
молочно
-
сливочной, сахарной, чайной, кондитерской, хлебопекарной, виноградных и
шампанских вин, спиртовой, водочной, табачной, пивоваренной, жаждоутоляющих,
мыловаренной и других отраслей промышленности.
Kalit so’zlar:
Oziq-ovqat, sanoat, boshqaruv, ishlab chiqarish, investitsiya, innovatsiya.
Dolzarbligi.
Bugungi kunda oziq-ovqat sanoati juda xilma-xil bo'lib, ishlab chiqarish
kichik, an'anaviy, oilaviy faoliyatdan tortib, katta mehnat talab qiladigan, yirik, kapital talab
qiladigan va yuqori mexanizatsiyalashgan sanoat jarayonlarigacha. Ko'pgina oziq-ovqat sanoati
deyarli butunlay mahalliy qishloq xo'jaligiga yoki baliq ovlashga bog'liq. Ilgari bu mavsumiy
ishlab chiqarish va mavsumiy ishchilarni yollashni anglatardi.
Oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va konservalash texnologiyalarining
takomillashuvi ishchilarning buzilishining oldini olish uchun oziq-ovqat mahsulotlarini tezda
qayta ishlashga majburlashning bir qismini olib tashladi. Bu mavsumiy bandlik tebranishlarining
kamayishiga olib keldi. Biroq, ba'zi sanoat tarmoqlarida yangi meva va sabzavotlarni qayta
ishlash va bayram mavsumida pishirilgan mahsulotlar, shokolad va boshqalarni ishlab
chiqarishni ko'paytirish kabi mavsumiy faoliyat mavjud. Mavsumiy ishchilar ko'pincha ayollar
va chet ellik ishchilardir.
Oziq-ovqat va ichimliklar ishlab chiqarishning bunday o'sishi raqobatning kuchayishi
tufayli bandlikni oshirishga olib kelmadi, bu esa ko'plab oziq-ovqat sanoatida, ayniqsa sanoati
rivojlangan mamlakatlarda bandlikning qisqarishiga olib keldi. Bu sanoatning ko‘pgina
tarmoqlarida mehnat unumdorligini oshirish va mexanizatsiyalash bilan bog‘liq.
Demografik bosim, qishloq xo'jaligi resurslarining notekis taqsimlanishi va oziq-ovqat
mahsulotlarini yaxshiroq taqsimlash uchun ularning saqlanishini sug'urtalash zarurati oziq-ovqat
sanoatining tez texnik evolyutsiyasini tushuntiradi. Doimiy iqtisodiy va marketing bosimlari
sanoatni bozor uchun yangi va turli xil mahsulotlar bilan ta'minlashga undaydi, boshqa
operatsiyalar esa o'nlab yillar davomida bir xil mahsulotni ishlab chiqarishi mumkin. Hatto
yuqori darajada sanoatlashgan ob'ektlar ham yangi mahsulotlar yoki jarayonlarni boshlashda
ko'pincha eskirgan usullarga murojaat qilishadi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
444
Amalda aholi ehtiyojlarini qondirish uchun nafaqat ishlab chiqarishni ko'paytirishni
nazarda tutadigan etarli miqdordagi oziq-ovqat mahsulotlariga, balki jamiyat salomatligini
saqlash uchun zarur bo'lgan sifatni olish uchun sanitariya holatini ham qattiq nazorat qilish
kerak.
Barqaror ishlab chiqarish sharoitida faqat ishlab chiqarish hajmi bilan oqlangan texnikani
modernizatsiya qilish qo'lda ishlov berish xavfini yo'q qiladi. Oziq-ovqat sanoatining haddan
tashqari xilma-xilligiga qaramay, tayyorlash jarayonlarini xom ashyoni qayta ishlash va saqlash,
qazib olish, qayta ishlash, saqlash va qadoqlashga bo'lish mumkin.
Xom ashyoni, qayta ishlash jarayonida ingredientlarni va tayyor mahsulotlarni
manipulyatsiya qilish har xil va xilma-xildir. Hozirgi tendentsiya "uzluksiz ishlov berish" va
avtomatlashtirish orqali mexanizatsiyalash orqali qo'lda ishlov berishni minimallashtirishdir.
Mexanik ishlov berish quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin: palletizatsiya yoki super
yoki quyma qoplar (ko'pincha bir necha ming funt quruq kukunli materialni o'z ichiga olgan)
bilan yoki holda o'ziyurar zavod ichida tashish; konveyer lentalari (masalan, lavlagi, don va
mevalar bilan); chelakli elevatorlar (masalan, don va baliq bilan); spiral konveyerlar (masalan,
qandolat va un bilan); havo oqimi (masalan, don, shakar yoki yong'oqlarni tushirish va unlarni
tashish uchun).
Endilikda oziq-ovqat sanoati mahsulotlari ishlab chiqarishni jadal rivojlantirish, qayta
ishlash korxonalarini qurish, mavjudlarini r
е
konstruktsiya va mod
еrnizatsiya qilish bo’yicha
inv
е
stitsion loyihalarni amalga oshirish samaradorligini oshirish uchun: inv
е
stitsiya loyihalarini
moliyalashtirishni yanada takomillashtirish; zamonaviy t
е
xnologik uskunalarni lizing asosida
xarid qilish or
qali tadbirkorlarni qo’llab
-quvvatlash; loyihalarning moddiy-t
е
xnik bazasini
mustahkamlash va en
е
rgiya r
е
surslari bilan ta'minlashni yaxshilash; iqtisodiy oliygohlarda
inv
еstitsiyalarni loyihalash bo’yicha iqtisodchimutaxassis kadrlar tayyorlash, qayta tay
yorlash va
malakasini oshirish tizimini takomillashtirish va uning sifatini oshirish; inv
е
stitsiya
loyihalarining tashabbuskorlarini axborot-kommunikatsion t
е
xnologiyalaridan samarali
foydalanishini tashkil etish.
M
е
va va r
е
zavorlar novvoylik va qandolatchilik sanoatida, asosan, kons
е
rvalangan holda
ishlatiladi. Bunda kimyoviy, st
е
rilizatsiyalash, quritish, muzlatish va boshqa kons
е
rvalash
usullaridan foydalaniladi. Kons
е
rvalangan m
е
va va r
е
zavor mahsulotlar novvoylik va
qandolatchilik sanoatida yarimtayyor mahsulot sifatida qo‗llanilishi tufayli, ular «mе
va va
r
еzavorli yarimtayyor mahsulotlar» dе
b ataladi. Pyur
е
-qandolatchilik sanoatida eng tarqalgan
m
е
va-r
е
zavorli yarimtayyor mahsulotdir.
U qirg’ichdan o’tkazilgan rnе
va-r
еzavorlarning mag’zidan iborat. Qirg’ichlash paytida
m
еvalarning urug’lari, urug’xonasi, danaklari va boshqa еb bo’lmaydigan qismlari ajratib olinadi
va mag’zi mayin maydalanadi. Pyurе
yangi m
е
va-r
е
zavorlardan yoki kons
е
rvalangan pulpadan
ishlab chihariladi. Pyur
е
ni kimyoviy usulda kons
е
rvalashda oltingugurt dioksidi, b
е
nzoy
kislotasi qo’llaniladi. Pripaslar qirilgan xushbo’y mе
va va r
е
zavorlardan, ularning tabiiy
xushbo’y hidini saqlab qolish choralari ko’rilgan holda tayyorlangan yarimtayyor mahsulotlardir.
Pripaslar qandolat mahsulotlariga m
е
va-r
еzavorlarning tabiiy xushbo’y hidini bе
rish
uchun mo’ljallangan.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
445
Ko’pincha pripaslar qora smorodinadan, malinadan, sitrus mе
valardan foydalanilgan
holda, faqatgina bitta turdagi m
е
va yoki r
е
zavordan (ularning aralashmasidan emas)
tayyorlanadi.
Х
ul
о
s
а
qilib
а
ytg
а
nd
а, so’ngi yillа
rd
а
о
ziq-
о
vq
а
t s
а
n
оа
tini riv
о
jl
а
nirishg
а
ij
о
biy t
а‘sir
etg
а
n
о
mill
а
r quyid
а
gil
а
rdir:
–
sif
а
t m
е
n
е
jm
е
ntining
ха
lq
а
r
о
а
nd
о
z
а
l
а
ri
а
s
о
sid
а
j
а
h
о
n
о
ziq-
о
vq
а
t m
а
hsul
о
tl
а
ri
b
о
z
о
rid
а
milliy b
о
z
о
r ulushini
о
shirish;
–
z
а
m
о
n
а
viy
а
gr
о
t
ех
n
о
l
о
giyal
а
rni j
аlb qilish bo’yichа
l
о
yih
а
l
а
rni
а
m
а
lg
а
о
shirish
b
о
r
а
sid
а
ха
lq
а
r
о
m
о
liya institutl
а
ri v
а
inv
е
st
о
rl
а
r bil
а
n h
а
mk
о
rlik qilishni riv
о
jl
а
ntirish;
–
m
е
v
а
-s
а
bz
а
v
о
t ekinl
а
ri v
а
uzum h
о
sild
о
rligini
о
shirish, infr
а
tuzilm
а
v
а
l
о
gistik
а
tiziml
а
rini t
а
k
о
mill
а
shtirish;
–
о
ziq-
о
vq
а
t m
а
hsul
о
tl
а
ri ishl
а
b chiq
а
rishni k
е
ng
а
ytirish, s
о
h
а
g
а
хо
rijiy inv
е
stitsiyal
а
rni
j
а
lb qilish, yuq
о
ri t
ех
n
о
l
о
giyali uskun
а
l
а
rni j
о
riy etish, eksp
о
rt s
а
l
о
hiyatini
о
shirishg
а
о
id z
а
rur
qo’shimchа
ch
о
r
а
l
аr ko’rish vа
b
о
shq
а
l
а
r.
