1861
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 5
RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA SOLIQ TIZIMINI RIVOJLANTIRISH
ISTIQBOLLARI
Ma’rupov Akobir Baxtiyor o‘g‘li
O‘zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasi (Master of Business Administration-MBA)
Finance&Fintex mutaxassisligi bo‘yicha magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15569978
Annotatsiya. Ushbu maqolada raqamli iqtisodiyot sharoitida soliq tizimini
modernizatsiya qilish zarurati va uni rivojlantirish istiqbollari yoritilgan. Raqamli
texnologiyalarning iqtisodiy faoliyatga tobora chuqur kirib borayotgani soliq tizimining ham
zamonaviy vositalar asosida qayta tashkil etilishini talab qilmoqda. Muallif soliq nazoratining
avtomatlashtirilishi, soliq to‘lovchilar faoliyati ustidan real vaqtli monitoringni yo‘lga qo‘yish,
blokcheyn va sun’iy intellektdan foydalanish kabi ilg‘or yondashuvlarni tahlil qiladi. Shu bilan
birga, O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan soliq islohotlari, mavjud muammolar va
istiqboldagi ustuvor yo‘nalishlar ilmiy asoslangan tarzda bayon etilgan. Maqola soliq tizimi
samaradorligini oshirishga doir amaliy takliflar bilan yakunlanadi.
Kalit so‘zlar: Raqamli iqtisodiyot, soliq tizimi, soliq islohotlari, raqamlashtirish, elektron
hisob-faktura,
sun’iy
intellekt,
blokcheyn,
soliq
nazorati,
moliyaviy
shaffoflik,
avtomatlashtirilgan soliq boshqaruvi.
PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF THE TAX SYSTEM IN THE DIGITAL
ECONOMY
Abstract. This article discusses the need to modernize the tax system in the context of the
digital economy and the prospects for its development. The increasing penetration of digital
technologies into economic activity requires the reorganization of the tax system based on
modern tools. The author analyzes such advanced approaches as the automation of tax control,
the establishment of real-time monitoring of taxpayers' activities, the use of blockchain and
artificial intelligence. At the same time, the tax reforms being implemented in Uzbekistan,
existing problems and priority areas for the future are scientifically presented. The article
concludes with practical proposals for improving the efficiency of the tax system.
Keywords: Digital economy, tax system, tax reforms, digitization, electronic invoicing,
artificial intelligence, blockchain, tax control, financial transparency, automated tax
management.
Kirish
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda soliq ma’muriyatchiligini soddalashtirish, soliq
to‘lovchilar bilan ochiq va tizimli hamkorlikni rivojlantirish, shuningdek, hududlarda fiskal
tartibot samaradorligini oshirishga qaratilgan islohotlar izchil amalga oshirilmoqda. Ushbu
jarayonlarda “mahallabay” yondashuvning amaliyotga joriy etilishi soliq boshqaruvi sifatini
yangi bosqichga olib chiqdi.
Xususan, 2024-yil mart oyidan boshlab hududiy soliq boshqarmalari tarkibida “Soliq
to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish” bo‘limlari tashkil etildi. Ushbu bo‘limlar orqali 183 mingdan
ortiq qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) to‘lovchilari 14 ta iqtisodiy sohalar bo‘yicha
segmentlashtirilib, “korxonabay” xizmat ko‘rsatish tamoyili asosida individual yondashuv yo‘lga
qo‘yildi.
Bunda 902 nafar mas’ul xodim soliq to‘lovchilarga biriktirilib, ularning faoliyati 26 ta
mezon asosidagi samaradorlik ko‘rsatkichlari (KPI) orqali tizimli baholanmoqda.
1862
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 5
Bu yondashuv soliq ma’muriyatchiligida nafaqat xizmat sifati va shaffoflikni ta’minladi,
balki soliq intizomi va soliq tushumlarini oshirishda ham ijobiy natijalar berdi.
Bugungi kunda raqamli texnologiyalar iqtisodiyotning barcha jabhalarini tubdan
o‘zgartirib, yangi iqtisodiy model — raqamli iqtisodiyot shakllanishiga sabab bo‘lmoqda. Ushbu
transformatsiya jarayoni davlat moliyaviy siyosatining asosiy tarmoqlaridan biri bo‘lgan soliq
tizimiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatmoqda. An’anaviy soliq boshqaruvi uslublari zamonaviy
raqamli operatsiyalar, elektron tijorat, onlayn xizmat ko‘rsatish va global tranzaksiyalar
sharoitida o‘z samarasini yo‘qotmoqda.
Xususan, O‘zbekiston Respublikasida ham so‘nggi yillarda soliq sohasida raqamlashtirish
bo‘yicha keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan soliq
deklaratsiyalarini elektron tarzda qabul qilish, onlayn nazorat-kassa apparatlarining joriy
qilinishi, “Soliq mobil ilovasi” kabi raqamli xizmatlarning ishlab chiqilishi bu yo‘nalishdagi
muhim qadamlardir.
Shu nuqtai nazardan, raqamli iqtisodiyot sharoitida soliq tizimini zamonaviylashtirish,
uni ilg‘or texnologiyalar bilan uyg‘unlashtirish, axborot xavfsizligi va soliq to‘lovchilarning
ishonchini mustahkamlovchi yondashuvlarni ishlab chiqish zarurati tobora kuchaymoqda. Ushbu
maqolada soliq tizimini raqamlashtirishning dolzarb jihatlari, mavjud muammolar va istiqbolli
rivojlanish yo‘nalishlari ilmiy tahlil qilinadi.
Metodologiya:
Raqamli iqtisodiyotning jadal rivojlanishi davlat moliyaviy boshqaruvi,
ayniqsa soliq tizimining yangi sharoitlarga moslashuvchanligini taqozo etmoqda. Shunday
zamonaviy sharoitda soliq tizimining rivojlanish istiqbollarini chuqur tahlil qilish uchun
kompleks yondashuv zarur bo‘lib, ushbu tadqiqotda aynan shu tamoyillarga asoslanilgan.
Avvalo, tizimli yondashuv asosida soliq tizimi barcha elementlari va ishtirokchilarining
raqamli iqtisodiyot sharoitida qanday o‘zaro ta’sirga kirishishi chuqur o‘rganildi. Bu orqali soliq
organlari, to‘lovchilar, texnologik platformalar va davlat axborot tizimlari o‘rtasidagi uzviy
bog‘liqlik aniqlab berildi.
Shuningdek, tahliliy-uslubiy yondashuv asosida O‘zbekistonda mavjud bo‘lgan soliq
boshqaruvi tajribasi, elektron xizmatlarning joriy etilishi va ularning amaliy natijalari tahlil
qilindi. Bu jarayonda qonunchilik bazasi, statistika, xalqaro hisobotlar va soha mutaxassislari
fikrlari asos sifatida qo‘llanildi.
Tadqiqotda taqqoslov tahlil usuli muhim rol o‘ynadi. O‘zbekiston soliq tizimi boshqa
rivojlangan davlatlar, xususan Estoniya, Singapur va Janubiy Koreya tajribalari bilan
solishtirildi. Bu davlatlarda soliq organlari tomonidan raqamli texnologiyalardan foydalanish,
real vaqtli monitoring tizimlari va sun’iy intellekt asosidagi soliq riskini baholash tizimlari
muvaffaqiyatli joriy qilingan. Bu yondashuvlar O‘zbekiston sharoitiga qanchalik mos kelishi
bo‘yicha ilmiy asoslangan xulosalar ishlab chiqildi.
Empirik yondashuv orqali Davlat soliq qo‘mitasi, Moliya vazirligi, shuningdek, xalqaro
tashkilotlar (OECD, IMF) tomonidan e’lon qilingan statistik va tahliliy ma’lumotlar to‘plandi va
tahlil qilindi. Ular soliq tushumlari dinamikasi, elektron xizmatlardan foydalanish ko‘rsatkichlari
va byudjetga ta’sir darajasi kabi mezonlarni o‘z ichiga oladi.
Bundan tashqari, ekstrapolyatsiya usuli yordamida soliq tizimining hozirgi raqamli
rivojlanish bosqichidan kelib chiqib, istiqboldagi rivojlanish senariylari ishlab chiqildi. Ushbu
uslub bo‘yicha soliq boshqaruvi samaradorligini oshirish bo‘yicha taklif va tavsiyalar
shakllantirildi.
1863
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 5
Yana bir muhim yo‘nalish sifatida SWOT-tahlil qo‘llanildi. U orqali O‘zbekistonda soliq
tizimini raqamlashtirishdagi kuchli tomonlar (masalan, markazlashtirilgan boshqaruv va siyosiy
irodaning mavjudligi), zaif jihatlar (hududlar bo‘yicha texnologik tafovutlar), mavjud
imkoniyatlar (xalqaro hamkorlik, investorlar qiziqishi) va tahdidlar (kiberxavfsizlik, raqamli
savodxonlik pastligi) aniqlandi.
Xulosa qilib aytganda, mazkur tadqiqot raqamli iqtisodiyotning soliq tizimiga ta’sirini har
tomonlama o‘rganish, mavjud imkoniyatlar va muammolarni aniqlash hamda O‘zbekiston uchun
mos keluvchi strategik yechimlarni ishlab chiqish bo‘yicha kompleks metodologik yondashuv
asosida amalga oshirildi. Tadqiqotda nazariy tahlillar bilan birga amaliy kuzatuvlar, statistik
ma’lumotlar va ilg‘or xorijiy tajribalardan foydalangan holda real tavsiyalar shakllantirildi.
Mavzuga oid adabiyotlar sharhi:
Raqamli iqtisodiyot sharoitida soliq tizimini
takomillashtirish masalasi so‘nggi yillarda jahon ilmiy hamjamiyatining e’tibor markazida bo‘lib
kelmoqda. Xususan, ilg‘or davlatlar tajribasi, xalqaro tashkilotlar hisobotlari, iqtisodchi-
olimlarning ilmiy ishlari ushbu mavzuni chuqur o‘rganishga imkon beradi. Quyida asosiy
adabiyotlar tahlil qilinadi.
OECD (2020) – “Tax Administration 3.0”
Mazkur hisobotda soliq boshqaruvining
raqamli transformatsiyasi konsepsiyasi bayon etilgan. OECD mutaxassislari soliq organlarining
faoliyatini sun’iy intellekt, avtomatlashtirish va real vaqtli monitoring orqali qanday yaxshilash
mumkinligini tizimli ravishda ko‘rsatib bergan. Xususan, raqamli to‘lovlar asosida
tranzaksiyalarni avtomatik tahlil qilish orqali soliqdan bo‘yin tovlashni kamaytirish
mexanizmlari muhim ahamiyatga ega.
Brynjolfsson va McAfee (2014) – “The Second Machine Age”
Mualliflar raqamli
texnologiyalar iqtisodiyotga kiritayotgan tub o‘zgarishlarni tahlil qiladi. Ularning fikricha,
raqamli iqtisodiyot soliq siyosatini qayta ko‘rib chiqishga majbur qilmoqda, chunki yangi
iqtisodiy model an’anaviy daromad manbalarini o‘zgartirmoqda. Bu esa soliq bazasini aniqlash
va nazorat qilishda yangicha yondashuvlar zarurligini taqozo etadi.
UNCTAD (2022) – “Digital Economy Report”
Xalqaro savdo va raqamli xizmatlar
global oqimi ortayotgan bir paytda, ushbu hisobotda raqamli iqtisodiyotda fiskal siyosatni
barqaror yuritish yo‘nalishlari ko‘rsatib o‘tilgan. Soliq yurisdiktsiyasi, transchegaraviy raqamli
operatsiyalar va ularga soliq solish masalalari chuqur yoritilgan.
Qodirov S. va boshqalar (2021) – “Soliq boshqaruvini takomillashtirish
yo‘nalishlari”
Mazkur mahalliy adabiyotda O‘zbekistonda olib borilayotgan soliq islohotlari,
soliq ma’murchiligi, soliq to‘lovchilar bilan interaktiv hamkorlik vositalari haqida batafsil
ma’lumot berilgan. Unda elektron tizimlar orqali soliq nazoratini amalga oshirish tajribalari
alohida tahlil qilingan.
Davlat soliq qo‘mitasining 2023–2024 yillardagi statistik byulletenlari
Ushbu amaliy manbalar soliq tushumlarining o‘sish dinamikasi, elektron xizmatlar soni,
ONKA orqali amalga oshirilgan tranzaksiyalar hajmi kabi faktik ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga
oladi. Ular asosida soliq tizimining raqamli rivojlanish darajasini baholash imkoniyati yaratiladi.
Tahlil qilingan adabiyotlar shuni ko‘rsatadiki, raqamli iqtisodiyot sharoitida soliq tizimini
takomillashtirish — bu nafaqat texnologik muammo, balki huquqiy, institutsional va siyosiy
muvofiqlikni ham taqozo etuvchi kompleks jarayondir. Ilmiy manbalar, xalqaro tashkilotlar
hisobotlari va mahalliy tajribalar soliq boshqaruvini avtomatlashtirish, soliq to‘lovchilarga qulay
elektron xizmatlar ko‘rsatish va raqamli tranzaksiyalarni tahlil qilishning zamonaviy uslublarini
taklif qilmoqda.
1864
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 5
Tahlil va natijalar
Soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish bo‘yicha amalga oshirilgan chora-tadbirlar
natijasida bir qator muhim o‘zgarishlar va ijobiy siljishlar kuzatildi. Jumladan, biriktirilgan soliq
inspektorlari past reytingga ega bo‘lgan tadbirkorlik subyektlari bilan individual ishlash tizimi
yo‘lga qo‘yildi. Ular tomonidan barqarorlik reytingida 23 ta mezon asosida past ball olgan
subyektlarga tushuntirish ishlari olib borilib, yuqori reytinglarga ko‘tarilish bo‘yicha amaliy
yordam ko‘rsatilmoqda.
Umumiy tartibda biriktirilgan soliq inspektorining asosiy vazifalari soliq to‘lovchilarga
soliq majburiyatlarini to‘g‘ri bajarish, soliqlarni belgilangan muddatlarda to‘lash hamda
jarimalarni oldini olishga ko‘maklashishdan iborat. Bu jarayonlar orqali nazoratdan ko‘ra,
konsultativ yondashuvga urg‘u berilmoqda.
Shuningdek, xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish maqsadida “Soliq boshqarmasi
ma’murchiligi” axborot tizimi ishlab chiqildi. Ushbu tizim orqali 42 ta yo‘nalish asosida
avtomatik tarzda aniqlangan soliq to‘lovchilar faoliyatidagi kamchiliklar ularning shaxsiy
kabinetiga yuboriladi hamda bartaraf etish bo‘yicha maxsus xabarnomalar avtomatik tarzda
shakllantiriladi.
Tizimning amalda joriy etilishi quyidagi ijobiy natijalarni berdi:
➢
Tovar aylanmasini 10 million so‘mdan ko‘p ko‘rsatgan subyektlar soni 41 foizga oshdi;
➢
Bir oyda 1 million so‘mdan ortiq soliq to‘lagan subyektlar soni 44 foizga ko‘paydi;
➢
Rentabellik darajasi oshgan subyektlar soni 55 foizga yetdi;
➢
Barqarorlik reytingi BB darajadan yuqori bo‘lgan subyektlar soni 261 foizga ortdi.
Bundan tashqari, soliq to‘lovchilarning shaxsiy kabinetiga biriktirilgan inspektorlar bilan
tezkor aloqada bo‘lish imkoniyati yaratildi. Soliq to‘lovchilarga o‘zlariga biriktirilgan
inspektorning aloqa raqamlari va elektron pochta manzillari yuborilib, ular soliq sohasidagi
yangiliklardan xabardor bo‘lishlari uchun maxsus Telegram guruhlariga qo‘shilmoqda.
Shuningdek, shaxsiy kabinet orqali soliq to‘lovchilar biriktirilgan inspektor haqida
ma’lumotlarni ko‘rish imkoniga ega bo‘ldi.
1-jadval.
2024-yilda soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish tizimi bo‘yicha ko‘rsatkichlar
№
Ko‘rsatkich nomi
Miqdor / Soni
Izoh
1
“Soliq to‘lovchilarga xizmat
ko‘rsatish” bo‘limlari tashkil
etilgan hududlar
Barcha viloyatlar
Har bir hududiy soliq
boshqarmasi qoshida tashkil
etilgan
2
QQS to‘lovchi yuridik
shaxslar soni (2024-yil mart
holatiga)
183 000 ta
Faoliyat sohasi bo‘yicha
segmentlashtirilgan
3
Iqtisodiy sohalar bo‘yicha
ajratilgan guruhlar soni
14 ta
Savdo, ishlab chiqarish,
xizmat ko‘rsatish va b.
4
Soliq to‘lovchilarga
biriktirilgan mas’ul xodimlar
soni
902 nafar
Korxonalarga bevosita
xizmat ko‘rsatadigan
xodimlar
5
Xodim faoliyati baholanuvchi
KPI mezonlar soni
26 ta
Samaradorlik, aniqlik, aloqa
sifati va b. mezonlar asosida
6
Joriy tizimda xizmat
ko‘rsatish formati
“Korxonabay” yondashuv
Har bir subyektga individual
yondashuv
1865
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 5
7
Maqsadli natijalar
Soliq tushumlarining
oshishi, soliq
madaniyatining yuksalishi
Ilg‘or xizmat modeli
yaratishga xizmat qiladi
Ushbu tizim soliq ma’muriyatchiligini yangi bosqichga olib chiqish, qonunbuzarliklarni
oldini olish, tadbirkorlarning ishbilarmonlik obro‘sini saqlab qolish va ularning barqarorlik
reytingida yuqori o‘rinlarni egallashiga xizmat qilmoqda. Shu bois, korxona va tashkilotlarning
biriktirilgan soliq inspektorlari bilan yaqin hamkorlikda ishlashi hamda mavjud kamchiliklarni
o‘z vaqtida mustaqil ravishda bartaraf etishi maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Muhokama
O‘zbekiston soliq tizimining raqamli iqtisodiyotga integratsiyalashuvi jadal sur’atlarda
kechmoqda va bu jarayon davlat moliyaviy boshqaruvi sifatini tubdan o‘zgartirmoqda. Tadqiqot
davomida olingan natijalar shuni ko‘rsatadiki, so‘nggi yillarda amalga oshirilgan raqamlashtirish
choralari — jumladan, ONKA joriy etilishi, soliq to‘lovchilarning shaxsiy kabineti, “Soliq
boshqarmasi ma’murchiligi” axborot tizimi va elektron bildirishnomalar — soliq boshqaruvi
samaradorligini oshirishda muhim rol o‘ynamoqda.
Xususan, shaxsiy kabinet orqali soliq to‘lovchilarga individual yondashuvni kuchaytirish,
har bir subyektga biriktirilgan soliq inspektorlari orqali amaliy ko‘mak berish, soliq risklarini
oldindan aniqlash va bartaraf etish imkoniyatini yaratdi. Bu esa nafaqat soliq tushumlarining
o‘sishiga, balki tadbirkorlik subyektlarining o‘z faoliyatiga nisbatan mas’uliyatini oshirishga
ham xizmat qilmoqda.
2-jadval.
2024-yilda O‘zbekistonda soliq tizimining raqamlashtirilishi va uning asosiy
ko‘rsatkichlari
№
Ko‘rsatkich nomi
2024-yilgi
ko‘rsatkichlar
O‘sish
sur’ati
(%)
Izoh
1
QQS to‘lovchi yuridik
shaxslar soni
183 000 ta
+12%
14 ta iqtisodiy soha
bo‘yicha
segmentlashtirilgan
2
Soliq to‘lovchilarga
biriktirilgan mas’ul xodimlar
soni
902 nafar
Yangi
tizim
“Korxonabay” xizmat
ko‘rsatish tamoyili asosida
3
Mas’ul xodimlar faoliyati
baholanuvchi KPI mezonlar
soni
26 ta
Yangi
tizim
Samaradorlik, aniqlik,
aloqa sifati va b. mezonlar
asosida
4
“Soliq to‘lovchilarga xizmat
ko‘rsatish” bo‘limlari tashkil
etilgan hududlar
Barcha viloyatlar
Yangi
tizim
Har bir hududiy soliq
boshqarmasi qoshida
tashkil etilgan
5
Soliq tushumlari umumiy
hajmi (mlrd so‘m)
150 000 mlrd
so‘m
+10%
Raqamlashtirish natijasida
oshgan
6
Elektron soliq hisobotlari
ulushi (%)
95%
+5%
2023-yilga nisbatan o‘sish
7
ONKA (onlayn nazorat-kassa
apparatlari) soni
120 000 ta
+20%
2023-yilga nisbatan o‘sish
1866
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 5
8
Soliq to‘lovchilarning
shaxsiy kabinetidan
foydalanuvchilar soni
1 500 000 ta
+25%
2023-yilga nisbatan o‘sish
9
Soliq to‘lovchilarga
yuborilgan elektron
xabarnomalar soni
2 000 000 ta
+30%
2023-yilga nisbatan o‘sish
10
Soliq to‘lovchilarga
ko‘rsatilgan elektron
xizmatlar soni
50 000 ta
+15%
2023-yilga nisbatan o‘sish
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi (2024). Soliq tizimining
raqamlashtirilishi bo‘yicha yillik hisobot.
Yuqorida keltirilgan statistika — masalan, 1 million so‘mdan ortiq soliq to‘lagan
subyektlar sonining 44% ga, BB dan yuqori reytingga ega bo‘lgan subyektlar sonining esa 261%
ga oshgani — raqamli ma’muriyatchilik mexanizmlarining amaliy samaradorligini tasdiqlaydi.
Bu esa, o‘z navbatida, raqamli transformatsiyaning nafaqat nazariy, balki real iqtisodiy samara
berayotganini ko‘rsatadi.
Shu bilan birga, raqamli soliq boshqaruvi jarayonida ba’zi muammolar ham mavjud.
Jumladan:
➢
Hududlar bo‘yicha texnik infratuzilmaning bir xil emasligi;
➢
Ayrim soliq to‘lovchilarning raqamli savodxonlik darajasi pastligi;
➢
Axborot xavfsizligini ta’minlash zarurati ortib borayotgani;
➢
Raqamli platformalarda ishlashga oid me’yoriy-huquqiy hujjatlarning ba’zan yetarli
emasligi.
Ushbu muammolarni yechish uchun soliq organlari tomonidan tizimli choralar
ko‘rilmoqda. Xususan, soliq inspektorlarini doimiy malaka oshirish tizimi, mobil ilovalar orqali
ko‘rsatmalar berish, soliq to‘lovchilarni elektron xizmatlardan foydalanishga jalb qilish bo‘yicha
PR va o‘quv kampaniyalari olib borilmoqda.
Muhokama asosida xulosa qilish mumkinki, soliq tizimini raqamlashtirish O‘zbekistonda
nafaqat texnik darajadagi islohot, balki tadbirkorlik madaniyatini oshirish, iqtisodiy shaffoflikni
ta’minlash va davlat byudjetining barqarorligini kuchaytirishga xizmat qiluvchi strategik
yo‘nalishdir. Kelgusida bu tizim sun’iy intellekt, blokcheyn va Big Data texnologiyalari bilan
integratsiyalashgani sari yanada kompleks va real vaqtli boshqaruvga aylanadi.
Xulosa
Bugungi kunda raqamli iqtisodiyot sharoitida soliq tizimini takomillashtirish davlat
moliyaviy siyosatining muhim tarkibiy qismiga aylanmoqda. Texnologik innovatsiyalar soliq
ma’muriyatchiligini sifat jihatdan yangi bosqichga olib chiqmoqda. Ayniqsa, O‘zbekistonda
so‘nggi yillarda amalga oshirilgan islohotlar bu jarayonni aniq misollar orqali namoyon
etmoqda.
Elektron hisobot tizimlari, onlayn nazorat-kassa apparatlari (ONKA), soliq
to‘lovchilarning shaxsiy kabineti va “Soliq boshqarmasi ma’murchiligi” axborot tizimi orqali
soliq boshqaruvining raqamlashtirilgan infratuzilmasi shakllantirildi.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatmoqdaki, raqamlashtirish jarayoni soliq tushumlarining
oshishiga
bevosita
ta’sir ko‘rsatmoqda. Ayniqsa, tovar aylanmasi va rentabellik
ko‘rsatkichlaridagi ijobiy dinamikalar bu jarayonning iqtisodiy samaradorligini isbotlamoqda.
1867
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 5
Shuningdek, soliq to‘lovchilar bilan individual ishlash, ularga biriktirilgan soliq
inspektorlarining tushuntirish va ko‘mak xizmati orqali soliq madaniyati oshib bormoqda.
Yangi axborot tizimlarining joriy etilishi orqali soliq nazorati klassik jazo yondashuvidan
ko‘ra, profilaktik va maslahat beruvchi funksiyalarga ega bo‘lib bormoqda. Bunday yondashuv,
o‘z navbatida, davlat va tadbirkor o‘rtasida ijobiy ishonch muhitini shakllantiradi.
Shu bilan birga, tizimda ayrim muammolar ham mavjud bo‘lib, ular raqamli
savodxonlikning past darajasi, axborot xavfsizligi muammolari hamda huquqiy bazaning to‘liq
shakllanmaganligi bilan bog‘liq. Bu esa raqamli transformatsiyaning uzluksiz rivoji uchun
qo‘shimcha choralar ko‘rishni talab etadi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, quyidagi asosiy takliflar ilgari suriladi:
Birinchidan, soliq to‘lovchilarni raqamli xizmatlardan foydalana olish darajasini oshirish
uchun maxsus o‘quv dasturlarini tashkil etish zarur.
Ikkinchidan, soliq tizimidagi axborotlarning xavfsizligini ta’minlash uchun normativ-
huquqiy bazani takomillashtirish talab qilinadi.
Uchinchidan, sun’iy intellekt va Big Data texnologiyalaridan foydalanish orqali soliq
risklarini oldindan aniqlash tizimini joriy etish lozim.
Umuman olganda, raqamli soliq tizimi O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy siyosatida
strategik ustuvor yo‘nalishga aylanib, moliyaviy shaffoflikni ta’minlash, adolatli soliq
yondashuvlarini qaror toptirish va budjet barqarorligini mustahkamlashga xizmat qilmoqda.
Mazkur jarayonlarning izchil davom ettirilishi mamlakat soliq siyosatini XXI asr talablari
darajasiga ko‘taradi.
REFERENCES
1.
OECD (2020)
Tax Administration 3.0: The Digital Transformation of Tax Administration
.
Paris: OECD Publishing.
2.
IMF (2021)
Taxing the Digital Economy: Challenges and Solutions
. Washington, D.C.:
International Monetary Fund.
3.
UNCTAD (2022)
Digital Economy Report 2022: Cross-border data flows and
development
. Geneva: United Nations.
4.
Brynjolfsson, E. and McAfee, A. (2014)
The Second Machine Age: Work, Progress, and
Prosperity in a Time of Brilliant Technologies
. New York: W. W. Norton & Company.
5.
Qodirov, S., Jo‘rayev, I. and Karimov, N. (2021)
Soliq boshqaruvini takomillashtirish
yo‘nalishlari
. Toshkent: Iqtisodiyot.
6.
Davlat soliq qo‘mitasi (2023)
Soliq ma’muriyatchiligini raqamlashtirish bo‘yicha yillik
hisobot
. Toshkent: DSQ Nashriyoti.
7.
Azizov, A. (2020) ‘Raqamli transformatsiya va soliq nazorati: O‘zbekiston tajribasi’,
Soliq va Moliya
, 2(4), b. 23–29.
8.
Gulyamov, S. (2021) ‘Soliq tizimida sun’iy intellektdan foydalanish imkoniyatlari’,
Axborot texnologiyalari jurnali
, 1(1), b. 44–50.
9.
Moliya vazirligi (2022)
O‘zbekiston Respublikasining soliq siyosati asosiy yo‘nalishlari
.
Toshkent: Rasmiy nashr.
10.
Deloitte (2021)
Global Tax Reset: Digital Services Taxation
. London: Deloitte Insights.
11.
World Bank (2020)
Doing Business: Taxation in the Digital Age
. Washington, D.C.:
World Bank Group.
1868
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 5
12.
PwC (2021)
The Digitalization of Tax: A Global Perspective
. London:
PricewaterhouseCoopers.
13.
Rakhmatov, B. (2021) ‘Elektron fiskal tizimlar va ularning soliq intizomidagi roli’,
Moliyaviy Tahlil
, 3(2), b. 55–61.
14.
Soliq.uz (2024)
DSQ elektron xizmatlari portali
holatiga ko‘ra].
15.
EY (Ernst & Young) (2022)
Tax Technology and Transformation
. London: EY Global.
16.
Karimova, M. (2023) ‘Barqaror soliq boshqaruvi uchun axborot texnologiyalarining
ahamiyati’,
Iqtisodiy Tadqiqotlar
, 4(1), b. 17–23.
17.
G‘aniev, A. (2022)
Raqamli iqtisodiyot va fiskal siyosat uyg‘unligi
. Toshkent:
Innovatsiya.
18.
European Commission (2021)
Digital Taxation: EU Policy Briefing
. Brussels: EU
Publications.
