«Наука, инновации и образование: ключевые
векторы общественного прогресса»
147
KICHIK BIZNES RIVOJI
GA TA’SIR ETUVCHI FA
KTORLAR TAHLILI:
TOSHKENT VILOYATI MISOLIDA
Ajamilova Nigora Asametdinovna
Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti tayanch doktoranti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Toshkent viloyati makroiqtisodiy
ko‘rsatkichlariga ta’sir qiluvchi eng asosiy omillardan biri bo‘lgan sanoat
rivojlanishiga ta’sir qiluvchi omillar statistik baholanib, uning rivojlanishida kichik
biznes va xususiy tadbirkorlikning o‘rni ayrim statistik tahlil usullarda baholangan.
Shuningdek, sanoatning rivojlanishi hudud
ning makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari
rivojlanishiga hamda natijada hudud aholisi farovonligiga qay darajada ta’sir
qilishi ilmiy asoslangan.
Kalit so‘zlar:
milliy iqtisodiyot, makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar, yalpi hududiy
mahsulot, sanoat statistikasi, kichik biznes, kimyo sanoati, statistik guruhlash, tahlil
va sintez.
Аннотация
.
В данной статье статистически оценены факторы,
влияющие на промышленное развитие, которое является одним из основных
факторов, влияющих на макроэкономические показатели Ташкентской
области, а также с использованием некоторых методов статистического
анализа оценена роль малого бизнеса и частного предпринимательства в
его развитии. Также научно обоснована степень влияния развития отрасли
на развитие макроэкономических показателей региона и, как следствие, на
благосостояние жителей региона.
Ключевые слова
:
национальная экономика, макроэкономические
показатели, валовой региональный продукт, отрасли экономики, бизнес,
химическая промышленность, статистическая группировка, анализ и
синтез.
Abstract.
This article statistically evaluates the factors influencing industrial
development, which is one of the main factors influencing the macroeconomic
indicators of the Tashkent region, and also, using some methods of statistical
analysis, evaluates the role of small businesses and private entrepreneurship in its
development. Also, the degree of influence of industry development on the
development of macroeconomic indicators of the region and, as a consequence, on
the well-
being of the region’s res
idents has been scientifically substantiated.
Keywords:
National economy, macroeconomic indicators, gross regional
product, economic sectors, small business, chemical industry, statistical grouping,
analysis and synthesis.
«Наука, инновации и образование: ключевые
векторы общественного прогресса»
148
O‘zbekistonda kichik va o‘rta biznesni barqaror iqtisodiy o‘sish garoviga
aylantirish davlatning asosiy maqsadlaridan biri hisoblanadi. “O‘zbekiston –
2030” strategiyasi maqsadlari doirasida ham kichik va o‘rta biznesni xalqaro
bozorlarga chiqishiga keng imkoniyatlar yaratish va startaplarni qo‘llab-quvvatlash
kabi belgilangan vazifalar davlat biznesning bunday turlarini rivojlanishidan
manfaatdorligini tasdiqlaydi.
O‘zbekistonda 2019-yildan beri yalpi ichki mahsulotning (YIMning) 50 foizi
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatlaridan hosil bo‘lmoqda. 2022-yilda
kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning YIMdagi ulushi 2019-yilga nisbatan 4 foizga
kamaygan hamda ushbu yillarda qurilish va bandlikdagi kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikning ulushlari ham 2–3 foizga kamaygan. Eng katta o‘zgarish importda
kuzatilgan bo‘lib, qariyb 13 foizga kamayish kuzatilgan. Ammo bu ko‘rsatkich sanoat
va eksportda ijobiy yo‘nalishga o‘zgarib, 0,2 (sanoat) va 2,6 (eksport) foizlarga
ko‘payish kuzatilgan.
Kichik va o‘rta biznesning “yashillikka” asoslangan ish tartibiga o‘tish doirasida
ham yuqoridagi Qarorda aniq ko‘rsatmalar berilgan. Ya’ni, tadbirkorlik faoliyatini
qo‘llab-quvvatlash davlat jamg‘armasi kichik va o‘rta tadbirkorlik subyektlarining
“yashil” va energiya samarador loyihalari bo‘yicha kompensatsiya va kafilliklar
ajratish tizimini yo‘lga qo‘yishi bir chora sifatida belgilangan. Yana bir chora sifatida
esa kichik va o‘rta tadbirkorlik subyektlarida yashil texnologiyalarni joriy qilishni
qo‘llab-quvvatlash uchun jamg’armaga xalqaro va xorijiy moliya institutlaridan 100
million dollar miqdorida mablag‘lar jalb qilinishi kerakligi ta’kidlangan.
Davlat hududiy siyosatining asosiy maqsadlariga quyidagilar kiradi
:
•
mamlakatda hududiy siyosatning iqtisodiy, ijtimoiy, huquqiy va tashkiliy
asoslarini yaratish;
•
hududlarning iqtisodiy imkoniyatlaridan qat'iy nazar, yagona minimal
ijtimoiy standartlar va tеng ijtimoiy himoyani ta'minlash, fuqarolarning ijtimoiy
huquqlarini kafolatlash;
•
hududlarning
ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishi
uchun
shart-sharoitlarni
tеnglashtirish;
•
atrof-muhit ifloslanishini to`xtatish hamda uning ifloslanishi oqibatlarini
yo`qotish, hududlarni komplеks ekologik himoya qilish;
•
o`ta muhim stratеgik ahamiyatga ega hududlarni ustuvor rivojlantirish;
•
hududlarning tabiiy - iqlim xususiyatlaridan to`liq foydalanish;
•
o`zini-o`zi boshqarish kafolatlanishini ta’minlash.
Yuqoridagi maqsadlardan kеlib chiqqan holda hududiy siyosatning
vazifalari quyidagilardan iborat:
• iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish, mintaqalarda ko`p ukladli iqtisodiyotni,
shu jumladan, kichik tadbirkorlikni shakllantirish, tovar, mеhnat va kapitalning
umumdavlat va Hududiy bozorlari hamda institutsional va bozor infratuzilmasi
shakllanishiga ko`maklashish;
• hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish jarayonidaga katta farqlarni
«Наука, инновации и образование: ключевые
векторы общественного прогресса»
149
kamaytirish, ularda aholi farovonligini oshirishning o`z iqtisodiy bazalarini
mustahkamlovchi sharoitlarni bosqichma - bosqich yaratish;
• hududlar iqtisodiy tuzilmasining ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan o`zini
oqlaydigan darajasiga erishish, bozor sharoitida ularning raqobatbardoshligini
oshirish;
• hududlararo infratuzilmaviy tizimlarni (transport, aloqa axborot va boshqalar)
rivojlantirish;
• ekologik va favqulodda holatlarga uchragan, ishsizlik darajasi yuqori bo`lgan,
dеmografik va migratsion muammolar mavjud hududlarga davlat tomonidan yordam
ko`rsatish, endi esa hududiy siyosat vositalarini ko`rib chiqamiz.
Siyosatni amalga oshirish vositalari sifatida mikro va makro darajada
qo`llaniladigan turli xil bеvosita va bilvosita, ma'muriy-huquqiy va iqtisodiy
vositalar xizmat qiladi. Hududiy siyosatni amalga oshirish vositalari quyidagi
shakllarda bo`lishi mumkin:
•
hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishni prognoz qilish;
•
hududlar iqtisodiyoti va ijtimoiy soha obyektlarini rivojlantirishda
davlatning to`g`ridan - to`g`ri ishtiroki; - davlat buyurtmalarini joylashtirish;
•
mahalliy hokimiyat imkoniyatlari chеgaralangan faoliyat sohalarida
xudularga tashkiliy, huquqiy va axborot ko`magini ko`rsatish;
•
iqtisodiy mеxanizm va vositalarni qo`llash;
•
erkin iqtisodiy hududlarni tashkil etish.
Prognoz qilish –
Hududiy taraqqiyot stratеgiyasini ilmiy asoslash va Hududiy
siyosatni ishlab chiqishning muhim tarkibiy qismi, prognozlarni ishlab chiqishdan
asosiy maqsad – yuz bеrayotgan va kutilayotgan jarayonlarning rivojlanishi, hududiy
siyosat va uni amalga oshirish vositalarining variantlari, u yoki bu boshqaruv
qarorlarining oqibatlarini baholashahri Mintaqaviy siyosatni amalga oshirish
shakllaridan biri davlatning mintaqalarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo`yicha
maqsadli dasturlari hisoblanadi. Ularga hozir ham, kеlajakda ham alohida e'tibor bеrish
kеrak. Hudud iqtisodiyoti va ijtimoiy soha obyektlarini rivojlantirishda davlatning
to`g`ridan-to`g`ri ishtiroki manzilli tartibga solish yo`llaridan biri sifatida namoyon
bo`ladi. Bunga misol tariqasida mamlakatda invеstitsion loyihalarni ishlab chiqish va
amalga oshirishni kеltirish mumkin. Hududiy rivojlanishni davlat tomonidan tartibga
solishning asosiy iqtisodiy mеxanizimi budjet tizimi hisoblanadi. Budjetlar qonuniy
aktlar asosida qabul qilinadi va ishlatiladi. Hududiy rivojlanishning makroiqtisodiy
vositalari davlatning soliq, krеdit, invеstitsiya, narx, ijtimoiy va boshqa siyosatning
hududlar bo`yicha diffеrеnsiatsiyalashgan paramеtrlari sifatida namoyon bo`ladi.
Shunday qilib, hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini davlat tomonidan tartibga
solish davlat iqtisodiy siyosatining muhim tarkibiy qismidir.
Dunyoning rivojlangan mamlakatlari sanoat tarmog‘ini yuksaltirish orqali
yuqori darajada iqtisodiy o‘sishga erishgan. Sanoat tarmog‘ini rivojlantirishda, o‘z
navbatida, bozor talablaridan kelib chiqib tezkor moslanuvchan va moliyaviy risklarga
bardoshli hisoblangan hamda ishsizlik muammosini asosiy yechimi bo‘lgan kichik
«Наука, инновации и образование: ключевые
векторы общественного прогресса»
150
biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi yillar davomida yanada yuksalib kelmoqda.
Iqtisodiyot aniq raqamlar, hisob-kitoblar bilan birga, odamlar turmush tarzida yuz
berayotgan real o'zgarishlar, natijadorlikni xush ko'radi. 2022-2026 yillarga
mo’ljallangan Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasining 29-maqsadiga ko’ra,
tadbirkorlik faoliyatini tashkil qilish va doimiy daromad manbalarini shakllantirish
uchun sharoitlar yaratish, xususiy sektorning YaIMdagi ulushini 80 foizga va
eksportdagi ulushini 60 foizga yetkazish belgilangan. Mamlakatimizda kichik biznesni
va xususiy tadbirkorlikni yanada barqaror qilish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining “Xususiy mulkni himoya qilish va mulkdorlar huquqlarining
kafolatlarini kuchaytirish, tadbirkorlik tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash borasidagi
ishlarni tashkil qilish tizimini tubdan takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-
tadbirlar, shuningdek, tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy resurslar va ishlab
chiqarish infratuzilmasidan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish to‘g‘risida”
2019-yil 13-avgustdagi PF-5780-son Farmoni va O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi huzuridagi
Kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi faoliyatini tashkil etish
to‘g‘risida” 2019-yil 13-avgustdagi PQ-4417-son qarorlari qabul qilingan.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev ta’kidlaganidek:
“Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, qaysi davlat faol investisiya siyosatini yuritgan
bo‘lsa, o‘z iqtisodiyotining barqaror o‘sishiga erishgan. Shu sababli ham investisiya –
bu iqtisodiyot drayveri, o‘zbekcha aytganda, iqtisodiyotning yuragi, desak, mubolag‘a
bo‘lmaydi”.
Xulosa qilish mumkinki, kichik va o‘rta biznes mamlakatning iqtisodiy
rivojlanishida katta ahamiyatga ega va shuni hisobga olgan holda davlat idoralari,
xalqaro tashkilotlar va umuman manfaatdor tomonlar kichik va o‘rta biznesning
rivojlanishini jadallashtirish uchun birga ishlashlari kerak. Inson salohiyatini oshirish,
ayniqsa ayollarning va yoshlarning biznes loyihalarini qo‘llab-quvvatlash yanada
barqaror iqtisodiyotni yaratishda muhim omil hisoblanadi. Xususiy sektor va davlat
o‘rtasidagi hamkorlik kichik va o‘rta biznes orqali ilg'or tajribalarni namoyon etishda,
barqaror va inklyuziv iqtisodiy muhitni yaratishda juda muhim hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoy
evning 2022-yil 28-
yanvardagi “2022
-2026-
yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot
strategiyasi to‘g‘risida”gi PF
-60 sonli farmoni. http//lex.uz
2. D.A. Ismailov. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik. Scientific Progress
Volume 2 ǀ Issue 7 ǀ
2021 ISSN: 2181-1601
3.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi.//Xalq so‘zi, 29.12.2018 y
4.
O`zbеkiston Rеspublikasining «Tashqi iqtisodiy faoliyat to`g`risida»gi
Qonuni.
–
«Xo`jalik va xuquq», 2000 y., 9
-son.
«Наука, инновации и образование: ключевые
векторы общественного прогресса»
151
5.
O`zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining «To`g`ridan –
to`g`ri xususiy
xorijiy invеstitsiyalarni jalb etishni rag`batlantirish borasidagi qo`shimcha
choratadbirlar to`g`risida»gi Farmoni. –
«Xalq so`zi», 2005y., 12 aprеl.
6.
I.A.Karimov “Mamlakati
mizni modernizatsiya qilish va yangilashni izchil
davom ettirish
–davr talabi”. Xalq s o`zi, 2009y 14 fеvral.
7. Bakhtiyarovna, Y. E. (2019). Portfolio as an assessment tool for
individualized instruction. Достижения науки и образования, (5 (46)).
