«Наука, инновации и образование: ключевые
векторы общественного прогресса»
114
TA’LIM TIZIMIDA PEDA
GOGLARNING HISSIY TOLIQISHINING
PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI
Nilufar Abdullayeva
Magistrant, Toshkent shahridagi Puchon Universiteti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada ta’lim tizimida pedagoglarning hissiy toliqish
muammosi va uning psixologik xususiyatlari o‘rganilgan. T
adqiqotning maqsadi
pedagoglarning hissiy toliqish holatlarini aniqlash, ularning psixologik
determinantlarini o‘rganish va oldini olish choralari asosida tavsiyalar ishlab
chiqishdan iborat. Kuzatish, so‘rovnoma va eksperiment kabi empirik usullar
qo‘llanilib, hissiy toliqishni kamaytirish bo‘yicha zamonaviy yondashuvlar ishlab
chiqilgan. Natijalar pedagoglarning stress darajasini pasaytirish va psixologik
barqarorlikni oshirish bo‘yicha amaliy strategiyalarni taklif qiladi.
Kalit so‘zlar:
hissiy toliqish, frustratsion tolerantlik, pedagoglar, psixologik
barqarorlik, stress, ta’lim tizimi.
KIRISH
Ta’lim tizimi har qanday jamiyat rivojlanishining asosiy omillaridan biri
hisoblanadi. Bugungi kunda ta’lim tizimidagi muvaffaqiyat pedagoglarning kasbiy
holati,
ayniqsa ularning ruhiy barqarorligiga bevosita bog‘liq. Hissiy toliqish,
ayniqsa, ta’lim tizimidagi pedagoglarning faoliyatida dolzarb muammolardan biri
bo‘lib, bu holat nafaqat ularning ish sifati, balki shaxsiy hayotlariga ham salbiy
ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli, pedagoglarning hissiy toliqishini o‘rganish va uni
bartaraf etish strategiyalarini ishlab chiqish zamonaviy ta’lim tizimi uchun
muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ta’lim tizimini
rivojlantirish va
pedagoglarning jamiyatdagi o‘rnini yuksaltirish masalalariga
alohida e’tibor qaratib kelmoqda. U kishi o‘z nutqlarida o‘qituvchilarning
mehnatini qadrlash, ularni moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish zarurligini
ta’kidlab, shunday degan edi:
"Hurmatli muallimlarimiz, jonkuyar maktab direktorlarini, soha faxriylarini
el-yurtimizning tayanchi va suyanchi, deb bilamiz."
Prezidentimizning ushbu so‘zlari pedagoglarning jamiyatdagi o‘rni va
ularning mehnatini yuksak qadrlashga qaratilgan. Shuningdek, davlat rahbari
ta’lim
-
tarbiya sohasidagi islohotlarni kechiktirishga haqqimiz yo‘qligini ta’kidlab,
bu boradagi sa’y
-harakatlarni jadallashtirish zarurligini qayd etgan.
Ushbu fikrlar ta’lim tizimida pedagoglarning hissiy toliqishini kamaytirish
va ularning ruhiy sal
omatligini saqlash uchun davlat darajasida qo‘llab
-
quvvatlash muhimligini ko‘rsatadi. Prezidentimizning ta’lim sohasidagi
islohotlari pedagoglarning mehnatini qadrlash, ularni rag‘batlantirish va
«Наука, инновации и образование: ключевые
векторы общественного прогресса»
115
jamiyatdagi nufuzini oshirishga qaratilgan bo‘lib, bu esa o‘
z navbatida ularning
hissiy toliqishini oldini olishda muhim omil hisoblanadi.
TADQIQOTNING MAQSADI VA VAZIFALARI
Maqsad: Pedagoglarning hissiy toliqishini aniqlash, uning sabablarini
o‘rganish va oldini olish bo‘yicha samarali chora
-tadbirlarni ishlab chiqish.
Vazifalar:
1. Hissiy toliqish tushunchasining nazariy asoslarini tahlil qilish.
2. Pedagoglarning hissiy toliqish holatining ijtimoiy va psixologik
determinantlarini o‘rganish.
3. Empirik tadqiqotlar asosida hissiy toliqishni keltirib chiqaruvchi
omillarni aniqlash.
4. Pedagoglar uchun hissiy toliqishni bartaraf etish va oldini olish
strategiyalarini ishlab chiqish.
TADQIQOTNING DOLZARBLIGI
Bugungi kunda pedagoglar o‘z kasbiy faoliyatida turli xil stress omillariga
duch keladi. Bu ortiqcha ish yuklama
si, yuqori talabchanlik, ijtimoiy qo‘llab
-
quvvatlashning yetishmasligi va shaxsiy hayot bilan kasbiy faoliyat o‘rtasidagi
muvozanatning buzilishiga bog‘liqdir. Ushbu omillar hissiy toliqish holatini
kuchaytiradi va pedagoglarning emotsional hamda psixologik barqarorligini
pasaytiradi.
Gipoteza
1. Pedagoglardagi hissiy toliqish frustratsion tolerantlik darajasi bilan
bog‘liq bo‘lishi mumkin.
2. Pedagoglarda hissiy toliqishning sababi sifatida emotsional barqarorlik
darajasining pasayishi kuzatilishi mumkin.
Metodologiya
Mazkur tadqiqot kuzatish, intervyu, so‘rovnoma va eksperiment kabi
empirik metodlar asosida olib borilgan. Statistik tahlil metodlari yordamida
pedagoglarning hissiy toliqish darajasi va frustratsion tolerantlik o‘rtasidagi
bog‘liqlik aniqland
i.
NATIJALAR
1. Pedagoglarning hissiy toliqishi stress va ortiqcha ish yuklamasi bilan
bevosita bog‘liq.
2.
Frustratsion tolerantlik darajasi yuqori bo‘lgan pedagoglarda hissiy
toliqish holati sezilarli darajada past.
3.
Psixologik qo‘llab
-quvvatlash dasturlarining joriy etilishi pedagoglarning
ruhiy barqarorligini oshiradi.
XULOSA VA TAVSIYALAR
Ushbu tadqiqot pedagoglarning hissiy toliqish holatlarini tahlil qilish va
oldini olish bo‘yicha muhim ilmiy asoslarni taqdim etadi. Quyidagilar tavsiya
etiladi:
1. Pedagoglar uchun muntazam psixologik treninglarni tashkil etish.
«Наука, инновации и образование: ключевые
векторы общественного прогресса»
116
2. Ish yuklamasini optimallashtirish orqali stressni kamaytirish.
3. Frustratsion tolerantlikni oshirish uchun maxsus dasturlarni joriy etish.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Bekmurodov, M. (2020). Pedagogik psixologiya va stress boshqaruvi.
Toshkent: Fan nashriyoti.
2.
Yusupov, R. (2021). "Hissiy toliqish: sabablari va oqibatlari". Ta’lim va
ilm-fan jurnali, 5(3), 45
–
50.
3.
Sattorov, X. (2021). "O‘zbekiston ta’lim tizimida pedagoglar
ning kasbiy
salomatligi". Ta’lim sohasidagi innovatsiyalar jurnali, 6(1), 36–
42.
4.
Karimova, D. (2020). "Ta’lim tizimida psixologik qo‘llab
-quvvatlashning
o‘rni". Ilmiy
-amaliy konferensiya materiallari, 4(1), 112
–
118.
5. Alimova, Z. (2022). "Hissiy toliqishni bartaraf etishda raqamli
texnologiyalarning roli". Innovatsion texnologiyalar jurnali, 3(4), 25
–
32.
